Η ιδιότητα του πολίτη για τα εξημερωμένα ζώα είναι το πρώτο βήμα για να γυρίσουμε σελίδα σε σχέση με τα δικαιώματά τους, υποστηρίζουν ο καθηγητής Φιλοσοφίας Γουίλ Κίμλικα και η ερευνήτρια Σου Ντόναλντσον, παρουσιάζοντας μια πολιτική θεωρία για τις σχέσεις ανθρώπων και ζώων στο ριζοσπαστικό βιβλίο τους «Ζωόπολις» (Πόλις), που μας προκαλεί να σκεφτούμε με άξονες τη δικαιοσύνη και τη συμπόνια όχι μόνο τις κοινότητες των ζώων αλλά και τις κοινότητες των ανθρώπων.
«Στην Γκρίζα και τον γιο της. Στην Κόκκινη και τη γλυκιά Ασπρόμαυρη. Στη Λευκή και την Μπλάκι. Στη Σάσα. Στην Μπλουμ. Στη Ράστα. Στον Μπλάκι. Στον Σοφοκλή τον Α΄»
Πρόκειται για γάτες-συμπολίτες μας και όχι για παθητικά ζώα υπό κηδεμονία. Η βάση τους ήταν ο δρόμος. Τώρα, μερικές έχουν βρει σπίτι και οι υπόλοιπες επιμένουν να έχουν σημείο αναφοράς το 33 της οδού Αιόλου. Ανεβοκατεβαίνουν με τα αδέσποτα φιλαράκια τους στις στενές μεταλλικές σκάλες του εκδοτικού οίκου «Πόλις», βολτάρουν στην πλατεία της Αγίας Ειρήνης, τρώνε και πίνουν από τα μπολάκια στο βάθος του βιβλιοπωλείου των εκδόσεων.
Μεταξύ τους, δυο δέχτηκαν να φωτογραφηθούν και «έγιναν εξώφυλλο», ενώ ένας, ο Μπλάκι, προτιμά να θρονιάζεται στο μαξιλάρι που έχει επάνω (ναι, επάνω) στο γραφείο του ο εκδότης Νίκος Γκιώνης, δίπλα σε βιβλία διανοητικής και πολιτικής ιστορίας, πολιτικής φιλοσοφίας, βιβλία για τον ελληνικό 20ό αιώνα και για τον αόρατο Λεβιάθαν, για τη δίκη της Χρυσής Αυγής και για την Beale street, για τον Μπίλι Γουάιλντερ και για τη στάση του διεθνούς Τύπου απέναντι στον Χίτλερ, για το δέντρο της υπακοής και για ιστορίες μεταναστών.
Ναι, έχουν δικαίωμα αυτές οι γάτες στη μη βάναυση μεταχείριση και, καθώς έχουν αναπτύξει σχέσεις αμοιβαιότητας με τους ανθρώπους των εκδόσεων «Πόλις» σε ό,τι αφορά τη γειτονιά, είναι πλέον ενταγμένες στο «εμείς» της κοινότητας.
Αλλά ας ξαναπάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ενας από τους σοβαρότερους, αυστηρότερους, πιο πολιτικούς, πιο εμπνευσμένους και πιο επιτελεστικούς Ελληνες εκδότες κυκλοφορεί ένα βιβλίο-τομή που εισάγει μια πολιτική θεωρία για τα δικαιώματα των ζώων και το αφιερώνει ρητά στις γάτες που τον κέρδισαν με τη συμπεριφορά τους! Είναι η Ζωόπολις της Σου Ντόναλντσον και του Γουίλ Κίμλικα (σε εξαίρετη μετάφραση του Γρηγόρη Μολύβα), που θεωρείται το σημαντικότερο φιλοσοφικό έργο στον τομέα του τα τελευταία 45 χρόνια, μετά δηλαδή από το Animal Liberation (1975) του Αυστραλού Πίτερ Σίνγκερ.
Με ορμητήριο το Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Queen’s του Οντάριο, οι δύο συγγραφείς προχωρούν πέρα από τη Θεωρία των Δικαιωμάτων των Ζώων (ΘΔΖ), η οποία εδράζεται αποκλειστικά στην αναγνώριση της ηθικής υπόστασής τους, και μετατοπίζουν τη συζήτηση από το πεδίο της ηθικής στο πεδίο της πολιτικής, επιστρατεύοντας ως υπόδειγμα την εξέλιξη των θεωριών για την ιδιότητα του πολίτη και για την αυτοδιάθεση.
Ο Κίμλικα και η Ντόναλντσον αναγνωρίζουν τα ζώα ως ατομικά υποκείμενα που δικαιούνται (όπως το θέλει η ΘΔΖ για όλα τα «συναισθητικά όντα») τον σεβασμό των θεμελιωδών αρνητικών δικαιωμάτων τους (να μην αποτελούν ιδιοκτησία [δούλοι], να μη θανατώνονται, φυλακίζονται, βασανίζονται, να μη γίνονται ιατρικά πειραματόζωα κ.λπ.).
Αλλά επιπρόσθετα, τα αναγνωρίζουν και ως μέλη κοινοτήτων απέναντι στα οποία οι άνθρωποι έχουν θετικά σχεσιακά καθήκοντα, με διαβάθμιση ανάλογη με τη φύση των σχέσεων που διαφορετικές κατηγορίες ζώων αναπτύσσουν με την «πόλι» (και όχι με την κατά Οργουελ «φάρμα»), με τους θεσμούς και τις πολιτικές πρακτικές (π.χ. μέσα από την αποικιοποίηση των βιοτόπων τους, μέσα από πρακτικές κρατικής κυριαρχίας, με τη μετανάστευσή τους κ.ο.κ.).
Ετσι, οι συγγραφείς προτείνουν εντέλει κάτι πιο απαιτητικό και πιο δημιουργικό από την κατάργηση της εκμετάλλευσης των ζώων: ένα μακροπρόθεσμο όραμα νέων σχέσεων δικαιοσύνης και συμπόνιας των ανθρώπων με τα ζώα, σχέσεων αλληλεξάρτησης, αμοιβαιότητας και ευθύνης που απαιτούν θυσίες αλλά είναι και αμοιβαία εμπλουτιστικές.
Παράλληλα, προτείνουν και βραχυπρόθεσμες στρατηγικές για εναλλακτικούς τρόπους σύνδεσης ανθρώπων και ζώων. Οπως π.χ. οι χαρακτηρισμένοι περιστερώνες με προγράμματα ελέγχου ταΐσματος και γεννητικότητας, ένα πρόγραμμα που ισχύει από τη Τζαϊπούρ μέχρι το Νότινγχαμ.
Ειδικότερα για τα «εξημερωμένα ζώα» (ζώα συντροφιάς και εργαζόμενα ζώα κυρίως) προτείνουν την επέκταση των δικαιωμάτων τους. Ο σκύλος, η γάτα, η αγελάδα, ο χοίρος, η κότα, ακόμη και τα ζώα του τσίρκου (αλλά όχι τα δελφίνια στο θαλάσσιο πάρκο ούτε τα κατοικίδια ερπετά) «συμμετέχουν στο συνεργατικό εγχείρημα της ιδιότητας του πολίτη σαν «συμπολίτες» μας, οπότε και αυτά είναι «πλήρη μέλη των μεικτών σύγχρονων κοινωνιών».
Χαρακτηριστικό της πολιτικής τους προσέγγισης είναι το παράδειγμα του τυφώνα Κατρίνα, κατά τον οποίο χάθηκαν 40.000-90.000 ζώα συντροφιάς. «Ο τυφώνας Κατρίνα έδειξε ότι δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε τα εξημερωμένα ζώα ως αποκλειστική ευθύνη των κηδεμόνων τους. Οι κοινότητες έχουν συλλογική ευθύνη για τα εξημερωμένα ζώα και απαιτούνται κοινοτικοί θεσμοί και μηχανισμοί για την προστασία τους».
Αντίθετα, τα ζώα «της άγριας φύσης», επειδή σχηματίζουν δικές τους κυρίαρχες κοινότητες, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν ως συμπολίτες των ανθρώπων, όμως «δικαιούνται προστασία απέναντι στην αποικιοποίηση του βιότοπού τους, στην εισβολή, στην κυριάρχηση ή στις απειλές ενάντια στον αυτοκαθορισμό τους».
Οσο για τα «ζώα οριακής ταξινόμησης» (μεταξύ τους και τα καιροσκοπικά ζώα) όπως ο σκίουρος, το κοράκι, η αλεπού, το ελάφι, το ρακούν, ο αρουραίος ή τα αποδημητικά, αυτά είναι μεν άγρια αλλά ζουν σε ανθρώπινους οικισμούς σαν γείτονες ή συγκάτοικοι, οπότε θεωρούνται «μέτοικοι» στις κοινωνίες των ανθρώπων. Γι’ αυτό απολαμβάνουν την ασφάλεια του κράτους δικαίου, αλλά «δεν διαθέτουν ούτε πλήρη δικαιώματα ούτε ευθύνες που να απορρέουν από την ιδιότητα του πολίτη».
Γάτος, ο εκδότης
Η Ζωόπολις (τον όρο εισήγαγε η Τζένιφερ Γουόλτς το 1998 με πιο στενό περιεχόμενο) πρωτοκυκλοφόρησε το 2011 και σήμερα είναι ένα βιβλίο πιο κρίσιμο παρά ποτέ. Διότι το κίνημα της υπεράσπισης των ζώων, παρότι κέρδισε μάχες κατά τον 20ό αιώνα, έχει φτάσει σε θεωρητικό και πολιτικό αδιέξοδο.
Διότι η εκμετάλλευση των ζώων γιγαντώνεται, η συστημική κακοποίησή τους συνεχίζεται και, κυρίως, διότι η κλιματική αλλαγή έχει δείξει ότι το ανθρώπινο είδος δεν θα μπορέσει να επιβιώσει στη γη εάν δεν μειώσει ριζικά την εξάρτησή του από την εκμετάλλευση των ζώων και την καταστροφή των βιοτόπων τους.
Μια πρακτική πάνω στην οποία το είδος μας έχει οικοδομήσει κοινωνίες, κουλτούρες, οικονομίες, συμφέροντα και προσδοκίες, παραβλέποντας ή αδιαφορώντας για τις όποιες αρνητικές συνέπειες, περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές. Εξαφανίζονται οι πνεύμονες του πλανήτη, επηρεάζεται η σταθερότητα των καιρικών συστημάτων, η παροχή καθαρού νερού, η ζωτικότητα των εδαφών κ.ά.
Ο Νίκος Γκιώνης το σημειώνει στην έκδοση: χωρίς αυτά τα γατιά δεν θα είχε πάρει την απόφαση να εκδώσει τη Ζωόπολι στα ελληνικά. Ομως η Ζωόπολις δεν είναι ένα γλυκερό ζωοφιλικό βιβλίο όπως πολλά πρόσφατα, ούτε προσεγγίζει λογοτεχνικά τις νοσηρές διατροφικές συνήθειες του σύγχρονου ανθρώπου, όπως έκαναν ο Φράνζεν ή ο Φόερ. Δεν είναι ούτε ένα οικολογικό μανιφέστο, ούτε ένα αβανταδόρικο πυροτέχνημα για τις αιτίες της κλιματικής κρίσης, από εκείνα που θέλουν να υπογραμμίσουν πόσο ευαισθητοποιημένοι είναι οι εκδότες τους σε θέματα αιχμής.
Η Ζωόπολις ως εκδοτική επιλογή δεν ακολουθεί κάποιο επίκαιρο ρεύμα. Δημιουργεί ρεύμα. Είναι ένα βιβλίο αμιγώς πολιτικό, γλαφυρά γραμμένο, με αναφορές σε επιστημονικές μελέτες όσο και σε αφηγήσεις για τη συμπεριφορά των ζώων, που επεκτείνει το πεδίο της πάλης των ιδεών σε εδάφη σχεδόν παρθένα. Ετσι μπορεί να καλλιεργήσει μια αλλαγή νοοτροπίας απέναντι στα ζώα και στη διάδραση ανθρώπων και ζώων και, κυρίως, μια αλλαγή στις αντιλήψεις των ανθρώπων για το τι σημαίνει «πόλις», δικαιοσύνη και ενσυναίσθηση στον 21ο αιώνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου