Εκστρατεία για τη διάσωση της «βυζαντινής Πομπηίας»
Το χρονικό της μάχης για τις αρχαιότητες που έχουν αποκαλυφθεί στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης, από το 2012 μέχρι σήμερα
«Αυτή είναι ιστορία για να γραφτεί με το βελόνι στην κόχη του ματιού» αναφέρεται σε μία από τις «Χίλιες και Μία Νύχτες». Και η δική μας ιστορία μετρά ήδη 7 χρόνια, με κρίσιμο σταθμό της την 6η Νοεμβρίου, οπότε θα εκδικαστεί στο ΣτΕ η προσφυγή επιστημονικών σωματείων και φορέων κατά των κυβερνητικών αποφάσεων για την τύχη του βυζαντινού θησαυρού. Ξεκίνησε ένα μουντό βροχερό απόγευμα τέλη του 2012. Περίπου 20 άνθρωποι βρέθηκαν στο καφέ του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης σε άτυπη συνάντηση για να απαντήσουν στο ερώτημα: «Μπορούμε να δημοσιοποιήσουμε την ανεπανάληπτη αξία των ευρημάτων στον σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης;».
Οι δημοσιογράφοι κλήθηκαν να απαντήσουν αν μπορούν να σηκώσουν το βάρος διότι «είμαστε αποκομμένοι επικοινωνιακά» (συμπτωματικά όπως και σήμερα). Είχε προηγηθεί η απόφαση για αποξήλωση και… επανατοποθέτηση (που δεν θα γίνει ποτέ, παρά τις σχετικές αποφάσεις του ΚΑΣ) των αρχαιοτήτων στον σταθμό Αγίας Σοφίας, τις οποίες ποτέ κανένας δεν είδε. Οι ανασκαφείς των σταθμών δεν άντεχαν πλέον δεύτερο «έγκλημα» και οι 20 της αρχικής σύναξης έμελλε σύντομα να γίνουν χιλιάδες για να αποτρέψουν μια δεύτερη καταστροφή της ιστορίας της πόλης μετά τα όσα έγιναν με την αντιπαροχή. Παριστάμενες και παριστάμενοι δεν φανταζόμασταν τότε τη χρονική έκταση και το μέγεθος του αδυσώπητου πολέμου στον οποίο αυτοβούλως είχαμε δεχθεί να πάρουμε μέρος. Τα ψέματα («δεν υπάρχει λύση») και τις ύβρεις («επαγγελματίες ευαίσθητοι»).
Αρκετές και αρκετοί είχαμε εμπειρία από ανάλογες μάχες του πρόσφατου παρελθόντος σε μια Θεσσαλονίκη που είχε καταγράψει μπόλικα επεισόδια θριαμβικών αγώνων, παρακαταθήκη του ηρωικού αρχαιολόγου Φώτη Πέτσα, ο οποίος, μεσούσης της δικτατορίας (1969), στάθηκε μπροστά στον κίονα της Αρχαίας Αγοράς, καλώντας τον οδηγό του εκσκαφέα της «προόδου» με την ιστορική φράση «ρίξε τον κίονα και μένα μαζί» (το κτίριο των δικαστηρίων δεν έγινε ποτέ εκεί και σήμερα ολόκληρη η πόλη απολαμβάνει έναν ανεπανάληπτο αρχαιολογικό χώρο). Καμιά και κανένας δεν υπολόγιζε ότι αυτή η εμπειρία θα μας στιγμάτιζε. Η υπόθεση των αρχαιοτήτων της Βενιζέλου δεν είναι «τοπικός» πόλεμος. Είναι κανονική εκστρατεία, με συμμετοχή επίλεκτων δυνάμεων, των διασημότερων βυζαντινολόγων του κόσμου. Ετσι ξεκίνησε και συνεχίζεται η ιστορία της οποίας ελάχιστους αναγκαστικά -από αμέτρητους πια μέσα στα 7 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει- βασικούς σταθμούς θα σας διηγηθούμε.
28 Ιανουαρίου 2013: Πριν καλά καλά αντιληφθεί η Θεσσαλονίκη το διακύβευμα, το ΚΑΣ αποφασίζει ομοφώνως -και χωρίς να έχει επισκεφθεί τον χώρο- και ο υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τζαβάρας υπογράφει την απόσπαση των αρχαιοτήτων και τη μεταφορά τους(!) στο πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά! Αλλά στις 6 Φεβρουαρίου ξεκινά η πρώτη διεθνής ψηφοφορία (petition) για την in situ διάσωση των αρχαιοτήτων. Ο εργολάβος προειδοποιεί με αναβολή συνέχισης εργασιών εξαιτίας σημαντικών καθυστερήσεων στις απαλλοτριώσεις (Πατρίκιος, Ανάληψη, Βούλγαρη - Νέα Ελβετία) και τις αρχαιολογικές έρευνες, που έχουν ανατρέψει «εκ βάθρων» τον προγραμματισμό.
Η υπόθεση του κόστους των «αρχαιολογικών ερευνών» σερνόταν ήδη από το 2010 καθώς η ανάδοχος διαμαρτυρόταν με κατευθυνόμενη πληροφόρηση για το ύψος των αμοιβών των έκτακτων αρχαιολόγων και των εργαζομένων στις ανασκαφές. Η ιστορία φτάνει ώς τις μέρες μας με τις συνεχείς αναφορές του υπουργού Υποδομών Κώστα Καραμανλή για το ύψος των χρημάτων που δόθηκαν, συνδέοντας βέβαια με αρκούντως υποτιμητικό τρόπο το σύνολο των χρημάτων με τη διάσωση των αρχαιοτήτων στη Βενιζέλου. Φυσικά, στις σχετικές αναφορές πάντα παραλείπονται τα ονοματεπώνυμα αυτών που σχεδίασαν το Μετρό Θεσσαλονίκης –από το 1986 με την αξέχαστη «τρύπα Κούβελα» και τις επιλογές του Γιώργου Σουφλιά-, ρίχνοντας στα σκουπίδια τις προειδοποιήσεις για το πλήθος αρχαιοτήτων που ήταν γνωστό πως θα βρεθούν -ακόμη και στο βάθος των 5,40 μέτρων όπου εντοπίστηκαν- με τη χάραξη που είχε αποφασιστεί.
Ιούλιος 2013: Η Θεσσαλονίκη ζει την ένταση με τις αντιδράσεις για τα Μνημόνια. Παράλληλα φουντώνει αργά αλλά σταθερά το κίνημα για τη διάσωση της «υπόγειας Πομπηίας» στη Βενιζέλου. Στις πορείες, στα συνθήματα κατά των Μνημονίων έχουν διεισδύσει κι αυτά για τις αρχαιότητες. Ο μέχρι τότε αναποφάσιστος δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης συλλαμβάνει -από τον Μάρτιο- το μέγεθος του οράματος που έχει αφετηρία μόνο τη Βενιζέλου και αποφασίζει να προσφύγει στο ΣτΕ για ακύρωση της απόφασης Τζαβάρα. Το επικοινωνιακό εκτόπισμα του Μπουτάρη γέρνει τη ζυγαριά. Οσοι θεωρούνταν «περιθωριακές φωνές» ανεβαίνουν στην κεντρική σκηνή. Απόδειξη ότι τέλος Αυγούστου σε ευρεία σύσκεψη (υπό την προεδρία του υπουργού Υποδομών, Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, παρουσία του γ.γ. Στράτου Σιμόπουλου και άλλων παραγόντων, ανάμεσά τους ο σημερινός δήμαρχος Κ. Ζέρβας) αποφασίζουν και ο πρόεδρος της Αττικό Μετρό Α.Ε. (Α.Μ.), Χρήστος Τσίτουρας, ανακοινώνει πως «…η συγκυρία είναι τόσο ευτυχής, που θα 'χουμε έναν μοναδικό παγκοσμίως σταθμό μετρό, που συγχρόνως θα είναι και μουσείο».
Εξόχως αποκαλυπτικά των απόψεων που επιχειρήθηκε να επιβληθούν είναι όσα ακούστηκαν στη συνέντευξη Τύπου της Αττικό Μετρό στις 18/2/2013, όπου ο κ. Σιμόπουλος και ο καθηγητής Μιχάλης Τιβέριος (σύμβουλος τότε της Αττικό Μετρό και μέλος σήμερα του ΚΑΣ) επιχειρηματολογούν για απόσπαση και έκθεση σε… άλλο χώρο. Σιμόπουλος: «Ψάξαμε τη δυνατότητα τεχνικής λύσης. Δεν υπάρχει τεχνική λύση ενσωμάτωσης των ευρημάτων στον σταθμό, τελεία και παύλα. Ταυτόχρονα δεν μπορεί να καταργηθεί ο σταθμός διότι θα έχουμε ένα έργο κουτσουρεμένο, ενώ ο ανασχεδιασμός του θα το πάει χρόνια πίσω». Τιβέριος: «…βεβαιώθηκα μέσα μου ότι δεν υπάρχει καμία άλλη λύση παρά η μεταφορά όλων των αρχαιοτήτων, να σηκωθούν όλες οι αρχαιότητες και να εκτεθούν σε ένα άλλο μέρος…».
Αλλά και στις 3.8.2014 ο κ. Σιμόπουλος επανέρχεται με δηλώσεις στο «Πρώτο Θέμα», όπου τα βάζει με τον δήμο και σχολιάζει: «Τελευταία, μας είπε ότι θα βρει πρόταση που θα επιτρέπει την κατασκευή του σταθμού χωρίς την απόσπαση. Ας τη φέρει. Αν δεν απαιτεί να ρίξουμε πολυκατοικίες ή στο σημείο εκείνο να κάνουμε υπέργεια την Εγνατία, ευχαρίστως να την υιοθετήσουμε». Η Α.Μ. σε υπόμνημά της αναφερόταν σε «απαλλοτρίωση και καθαίρεση τριών πολυώροφων κτιρίων στη βόρεια πλευρά και ενδεχομένως τριών ακόμη στη νότια, δύο εκ των οποίων είναι ιστορικού ενδιαφέροντος» (sic).
10 Δεκεμβρίου 2013: Το Τμήμα Αναστολών του Συμβουλίου της Επικρατείας κάνει δεκτή την προσφυγή του δήμου για παραμονή των αρχαίων στον σταθμό Βενιζέλου. Το ΚΑΣ συζητά εκ νέου το θέμα, αλλά με… άλλη πλέον οπτική: «Εγκριση ή μη μελέτης ανάδειξης των αρχαιοτήτων»!
24 Φεβρουαρίου 2014: Με υπουργική απόφαση εγκρίνεται η πρόταση του ΚΑΣ (28/1) για απόσπαση των ευρημάτων, κατασκευή του σταθμού και επανατοποθέτησή τους στο ίδιο σημείο. Ο Μπουτάρης επιμένει στην προσφυγή επειδή δεν έχει ακυρωθεί η προηγούμενη απόφαση Τζαβάρα.
Μάρτιος-Απρίλιος 2014: Η ανάδοχος κοινοπραξία (ΑΕΓΕΚ-Impregilo-Ansaldo-Seli-Ansaldobreda) δηλώνει ότι αποχωρεί από το έργο, το οποίο παγώνει σε όλα τα επίπεδα. Δήμος και Α.Μ. συμφωνούν σε λύση απόσπασης κι επανατοποθέτησης.
Οκτώβριος 2015: Ο νέος υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς υπογράφει απόφαση για κατά χώρα διατήρηση των αρχαιοτήτων.
16 Ιουνίου 2016: Υπογραφή μνημονίου συναντίληψης μεταξύ ΥΠΠΟ, υπουργείου Μεταφορών (Χρ. Σπίρτζης), της Α.Μ. (Γ. Μυλόπουλος) και του δήμου για την κατά χώραν ανάδειξη των αρχαιοτήτων.
24 Ιανουαρίου 2017: Το ΚΑΣ εγκρίνει την πρόταση για συνύπαρξη των αρχαιοτήτων με τον σταθμό του μετρό. Το τεχνικό σκέλος της μελέτης που παρουσιάστηκε τότε στο ΤΕΕ/ΤΚΜ προβλέπει την ανάπτυξη του σταθμού σε τέσσερα υπόγεια επίπεδα. Η γ.γ. του ΥΠΠΟ και πρόεδρος του ΚΑΣ Μαρία Βλαζάκη δηλώνει: «Η λύση που εγκρίθηκε και σήμερα παρουσιάζεται στο φυσικό κοινό της, στους πολίτες της Θεσσαλονίκης, αποτελεί επίτευγμα της σύγχρονης μηχανικής, που συνομιλεί με ειλικρίνεια και επί ίσοις όροις με την αρχαιολογική προΰπαρξη για την οποία εμπνεύστηκε. Καταρρέει ο ισχυρισμός μη ύπαρξης εφικτής τεχνικής λύσης για τη διατήρηση των αρχαίων κατά χώραν με την ταυτόχρονη πρόοδο του έργου κατασκευής του σταθμού».
Σεπτέμβριος 2019: Ανευ καμιάς επιχειρηματολογίας ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοινώνει την επιστροφή… στο 2013, υποσχόμενος μετρό για τη Θεσσαλονίκη… το 2023. Ξηλώνονται όλα τα έργα των πρόδρομων εργασιών για συνύπαρξη σταθμού και αρχαιοτήτων, αξίας 5 εκατομμυρίων ευρώ.
Δεκέμβριος 2019: Τρεις χιλιάδες πολίτες ανταποκρίνονται σε «δοκιμαστική» πρωτοβουλία της Κίνησης για την Υπεράσπιση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και συγκεντρώνονται στη διασταύρωση Βενιζέλου-Εγνατίας, δείχνοντας το μέγεθος της δυναμικής του αιτήματος να σωθούν οι αρχαιότητες.
Τι έχει βρεθεί στον σταθμό Βενιζέλου;
Ενα μοναδικό τοπίο. Η διασταύρωση του Decumanus Maximus (κεντρική λεωφόρος στα χρόνια του Βυζαντίου, 4-7ος αι. μ.Χ.) με τον κάθετο (cardo). Το μήκος της λεωφόρου που έχει αποκαλυφθεί είναι 76,6 μέτρα, το πλάτος της 6,5 μέτρα, 12 με τα πεζοδρόμια. Στη συμβολή της Μέσης Οδού και μιας καθέτου, αποκαλύφθηκε ένα εντυπωσιακό τετράπυλο που στηριζόταν από οκτώ πεσσούς. Εντοπίστηκαν άλλοι 6 πεσσοί που όριζαν τις κάθετες στοές των καταστημάτων και μικρών βιοτεχνιών. Παράλληλα του δρόμου βρέθηκαν τα υπολείμματα τουλάχιστον 24 καταστημάτων. Ο δρόμος είναι μαρμαροστρωμένος με εμφανή τα σημάδια από τις ρόδες των αμαξών που κύλησαν ανά τους αιώνες πάνω τους. Υπάρχουν ακόμη και ίχνη από επιτραπέζια παιχνίδια που έπαιζαν καταστηματάρχες και περαστικοί.
Τον 6ο αι. οργανώθηκε μια ορθογώνια πλατεία με κιονοστήρικτες στοές. Εντοπίστηκαν και τα κοινωφελή έργα (αποχετευτικός αγωγός) και τα εργαστήρια (χαλκωματάδων και αργυροχρυσοχόων, εξ ου και ο υδράργυρος ταλαιπώρησε ήδη την πρώτη φάση των ανασκαφών). Πρόκειται για το μοναδικό στον κόσμο αποτύπωμα της κοσμικής, της καθημερινής ζωής του Βυζαντίου. Ανάλογο δεν υπάρχει ούτε στην Κωνσταντινούπολη.
Δεν είναι όμως μόνο τα αρχαιολογικά ευρήματα και η αξία τους, είναι ίσως περισσότερο απ' όλα το ανεπανάληπτο συνταίριασμά τους με τα δρώμενα της ζωής σήμερα, καθώς η διασταύρωση Εγνατίας και Βενιζέλου παραμένει η καρδιά της Θεσσαλονίκης, με πληθώρα καταστημάτων να έχουν την ίδια ακριβώς χρήση όπως και πριν από 1.500 χρόνια. Αυτού του ευρήματος κρίνεται η τύχη στη συνεδρίαση του ΣτΕ στις 6 Νοεμβρίου.
Η κρίσιμη μάχη στο Συμβούλιο της Επικρατείας
[................................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου