Η μετέωρη εκκοσμίκευση του ελληνικού κράτους
Στον πόλεμο «κατά του αθεώτατου Βολταίρου» αναφέρεται ο Αλέξανδρος Σακελλαρίου, δρ Κοινωνιολογίας της Θρησκείας, που είναι μέλος της κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού. Δεξιά, η προκήρυξη του βραβείου στο περιοδικό «Μέλισσα» την άνοιξη του 1821
Διακόσια χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, η Κίνηση Ελλήνων Πολιτών για την Εκκοσμίκευση του Κράτους αναβιώνει τον διαγωνισμό που είχε κάνει το περιοδικό «Μέλισσα» στο Παρίσι την άνοιξη του 1821, προκηρύσσοντας νέο διαγωνισμό με τίτλο «Ο διαχρονικά αμφιλεγόμενος ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον ελλαδικό χώρο, από τον 4ο μεταχριστιανικό αιώνα μέχρι σήμερα, οι αιτίες και οι τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος σήμερα».
«Ποία και πόσα είναι τα κακά, όσα προξένησαν και έτι προξενούσιν εις το δυστυχές ημών γένος οι περισσότεροι των αρχιερέων, από Φωτίου του πατριάρχου μέχρι σήμερον;» Το τουλάχιστον αιρετικό -ακόμα και για τις μέρες μας για ορισμένους κύκλους- ερώτημα έθεσαν την άνοιξη του 1821 οι συντάκτες του διαφωτιστικού περιοδικού «Μέλισσα» στο Παρίσι σε διαγωνισμό δοκιμίου για τους αναγνώστες τους. Το ερώτημα είχε μια ακόμα ριοζοσπαστικότερη συνέχεια: «Ποίοι δε υπάρχουσιν οι κύριοι τρόποι, δι’ ων είναι δυνατόν να καταργηθή ο πανωλέθριος και φρικτός δεσποτισμός των αναξίων διαδόχων του φιλανθρώπου Ιησού και σωτήρος;»
Διακόσια χρόνια μετά η Κίνηση Ελλήνων Πολιτών για την Εκκοσμίκευση του Κράτους, η συλλογικότητα που λειτουργεί το online παρατηρητήριο των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας με στόχο να διαδώσει το μήνυμα για ένα περισσότερο εκκοσμικευμένο ελληνικό κράτος, αναβιώνει, σε συνεργασία με την εκδοτική σειρά Lux Orbis, τον διαγωνισμό της «Μέλισσας». Ο εκσυγχρονισμένος τίτλος του διαγωνισμού είναι «Ο διαχρονικά αμφιλεγόμενος ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον ελλαδικό χώρο, από τον 4ο μεταχριστιανικό αιώνα μέχρι σήμερα, οι αιτίες και οι τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος σήμερα».
Σε μια χώρα που ο Διαφωτισμός δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και η Εκκλησία με το Κράτος παραμένουν σε έναν σφιχτό – και συχνά ολέθριο, όπως βλέπουμε εν μέσω πανδημίας, εναγκαλισμό, ο διαγωνισμός αποκτά ξεχωριστή σημασία. Τα 200 χρόνια από την Επανάσταση είναι μια ευκαιρία πέρα από τις φουστανέλες και τους ύμνους στην «ελληνική λεβεντιά» να δούμε γενναία την Ιστορία, μακριά από τον παραμορφωτικό καθρέφτη του εθνικού ναρκισσισμού και των βολικών μύθων.
Αυτό επιχειρεί να κάνει αυτός ο διαγωνισμός, την κριτική επιτροπή του οποίου αποτελούν οι: Παναγιώτης Γεννηματάς (επίτ. αντιπρόεδρος Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων), Γιώργος Οικονόμου (δρ Φιλοσοφίας), Μηνάς Παπαγεωργίου (δημοσιογράφος - διευθυντής της σειράς Lux Orbis), Αλέξανδρος Σακελλαρίου (δρ Κοινωνιολογίας της Θρησκείας).
Ο Αλέξανδρος Σακελλαρίου, δρ Κοινωνιολογίας της Θρησκείας, ερευνητής Παντείου Πανεπιστημίου & διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο είναι ένα από τα τέσσερα μέλη της κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού και μας μιλά σήμερα για τον πόλεμο «κατά του αθεώτατου Βολταίρου» που κρατά μέχρι τις μέρες μας, τη μετέωρη διαδικασία της εκκοσμίκευσης και το κυρίαρχο εθνικό αφήγημα περί μιας Εκκλησίας τροφού, μητέρας και προστάτιδας
● Θα δούμε πολλούς εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την ελληνική Επανάσταση, αλλά ο δικός σας μοιάζει από τους πιο πρωτότυπους. Πώς αποφασίσατε να αναβιώσετε τον διαγωνισμό της «Μέλισσας»;
Επρόκειτο για μια ιδέα του Μηνά Παπαγεωργίου, ιθύνοντος νου της όλης προσπάθειας, και δέχτηκα χωρίς δεύτερη σκέψη να συμμετάσχω. Ο διαγωνισμός αυτός δεν ολοκληρώθηκε ποτέ λόγω της έναρξης της Επανάστασης και με την ευκαιρία της επετείου των 200 χρόνων θεωρήσαμε σκόπιμο κι ενδιαφέρον να αναβιώσει. Ταυτόχρονα θεωρήθηκε και ένα είδος φόρου τιμής σε εκείνους τους λίγους Διαφωτιστές που προσπάθησαν με πενιχρά μέσα και δυνάμεις να μεταλαμπαδεύσουν τις ιδέες του Διαφωτισμού στην ελληνική επικράτεια, αλλά μάλλον με πολύ περιορισμένα αποτελέσματα.
Θέλουμε να δώσουμε την ευκαιρία να καταγραφούν και εκείνες οι παράμετροι της ιστορίας που συνήθως μένουν εκτός του κυρίαρχου εθνικού αφηγήματος περί μιας Εκκλησίας τροφού, μητέρας, προστάτιδας κ.λπ. του ελληνικού έθνους, ενώ η ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα είναι διαφορετική.
Ο ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αν δεν είναι αρνητικός, συνολικά στην πορεία του ελληνικού έθνους-κράτους, είναι το λιγότερο αμφιλεγόμενος, αλλά αυτό αν το ισχυριστεί κανείς ακόμα και σήμερα κινδυνεύει να χαρακτηριστεί προδότης, άθεος, ανθέλληνας ή «φωταδιστής», όπως έλεγε κάποιος αρχιεπίσκοπος. Ευελπιστώ ότι ο διαγωνισμός μπορεί να συμβάλει προς την κατεύθυνση ανάδειξης αυτού του τουλάχιστον αμφιλεγόμενου ρόλου της Ορθόδοξης Εκκλησίας με επιστημονικά κριτήρια.
● Είστε κοινωνιολόγος της θρησκείας. Εσείς πώς θα απαντούσατε στο ερώτημα του διαγωνισμού;
Δύσκολη ερώτηση, διότι η αλήθεια είναι ότι προβληματίστηκα αν θα έπρεπε να συμμετάσχω στην κριτική επιτροπή καθώς σε αυτήν την περίπτωση δεν θα μπορούσα να λάβω μέρος στον διαγωνισμό. Πάντως θα μελετούσα μέσω των πολλών διαθέσιμων πηγών τα προσκόμματα που έθεσε η Ορθόδοξη Εκκλησία στις ιδέες του Διαφωτισμού, μέσω της σφοδρής πολεμικής που εξαπέλυσε κατά του «αθεώτατου Βολταίρου» και άλλων Διαφωτιστών, προτρέποντας τους νέους να μην επισκέπτονται τη Δύση ούτε για εμπορικούς σκοπούς λόγω των κινδύνων του Διαφωτισμού, και εν συνεχεία θα διερευνούσα με ποιον τρόπο αυτή η στάση είχε επιπτώσεις στο πολιτικό πεδίο και προφανώς στη διαδικασία εκκοσμίκευσης τόσο της κοινωνίας όσο και του κράτους, η οποία παραμένει μετέωρη, παρά τα όποια –μικρά– βήματα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια.
● Μιλώντας για Διαφωτισμό, διακόσια χρόνια μετά, πώς βλέπετε τη στάση που κρατούν οι ιερωμένοι σε σχέση με την πανδημία;
Διαφωτισμός δεν υπήρξε στην Ελλάδα, παρά μόνο μεμονωμένοι Διαφωτιστές. Η Ορθόδοξη Εκκλησία και κατ’ επέκταση η ελληνική κοινωνία δεν δέχτηκαν την επίδραση κάποιας θρησκευτικής μεταρρύθμισης, η οποία σύμφωνα με ορισμένους κοινωνιολόγους συνέβαλε καθοριστικά στην εκκοσμίκευση των Δυτικών κοινωνιών. Κατά συνέπεια, η στάση του κλήρου, των επαγγελματιών της θρησκείας, είναι μάλλον η αναμενόμενη, γι’ αυτό και δεν υπάρχει πιο ανακριβής δήλωση στη διάρκεια της πανδημίας από εκείνην του Αρχιεπισκόπου, ο οποίος υποστήριξε ότι «η Εκκλησία μας ουδέποτε στάθηκε απέναντι στην επιστήμη και ουδέποτε επιχείρησε να την υποκαταστήσει».
● Βλέπουμε τους κυβερνώντες από διστακτικούς έως φοβικούς στο να πάρουν αποφάσεις σε σχέση με την Εκκλησία, ακόμα και σε περιόδους σαν κι αυτή.
Η στάση της πολιτικής εξουσίας δεν αφορά μόνο μια ομάδα πιστών, αλλά όλους τους πολίτες αυτής της χώρας. Στέκεται μάλλον αμήχανη και δουλική απέναντι στη θρησκευτική εξουσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, βαφτίζοντας αυτή τη στάση «σεβασμό». Η διελκυστίνδα για το κλείσιμο των εκκλησιών και η Θεία Κοινωνία αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Οπως έλεγε ο Μαρξ, το κράτος χειραφετείται από τη θρησκεία όταν χειραφετείται από την κρατική θρησκεία, όταν δηλαδή δεν πρεσβεύει καμία θρησκεία, αλλά αντίθετα αναγνωρίζει τον εαυτό του ως κράτος. Και μπορεί να έχει χειραφετηθεί από τη θρησκεία ακόμα και όταν η συντριπτική πλειονότητα είναι θρήσκα. Το ελληνικό κράτος είναι πολύ μακριά από αυτήν την εξέλιξη.
Εγκυρα για τις ανάγκες του διαγωνισμού θεωρούνται κείμενα έκτασης 3.000-6.000 λέξεων, τα οποία έχουν σχέση με το θέμα του διαγωνισμού και έχουν σταλεί από τους συντάκτες τους στο email kepek1821@gmail.com έως και τις 28 Φεβρουαρίου του 2021. Οι εργασίες δεν πρέπει να διακρίνονται από φανατισμό ή μισαλλοδοξία, ενώ οφείλουν να διαθέτουν πηγές, παραπομπές και προτεινόμενη βιβλιογραφία. Οι ενδιαφερόμενοι πρέπει να επικεντρωθούν και να αναπτύξουν ένα συγκεκριμένο θέμα που αφορά μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο εντός της χρονικής βεντάλιας που καλύπτει ο διαγωνισμός (4ος-21ος αιώνας). Ο νικητής θα λάβει έπαθλα παρόμοια με αυτά που είχε ανακοινώσει η «Μέλισσα» το 1821. Το αποτέλεσμα της δράσης θα αποκρυσταλλωθεί σε έναν συλλεκτικό συλλογικό τόμο με τις καλύτερες εργασίες, που θα κυκλοφορήσει εντός του 2021.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου