Οι τηλεοπτικές σειρές και η νέα μυθιστορία

Θωμάς Τσαλαπάτης
tsalapatis.blogspot.gr

---

Η καταστροφή της Παναγίας των Παρισίων με έφερε να διαβάζω ξανά το ομώνυμο μυθιστόρημα του Βικτόρ Ουγκό. Δεν είμαι σίγουρος για το πότε το είχα διαβάσει, σε ποια παιδική ηλικία και σε ποια μορφή ή διασκευή. Θυμάμαι να το διαβάζω και μαζί κάποιες σκόρπιες λεπτομέρειες. Αυτό που δεν θυμόμουν ήταν η μεγάλη του έκταση και η (ιστορικά κατανοητή) φλυαρία του.

Το βιβλίο είναι γεμάτο σελίδες που κάποιος που έχει συνηθίσει τα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα δεν μπορεί να αντιληφθεί τους λόγους ύπαρξής τους. Ατελείωτες περιγραφές, σημεία που δεν έχουν οργανικό ρόλο στην πλοκή ή στην ανάπτυξη των χαρακτήρων, μονοπάτια που δεν οδηγούν σε κάτι κατανοητό.

Δεν είναι το μέγεθος καθαυτό που ορίζει την έκπληξη. Είναι η απόλυτη συμφωνία με τον καιρό στον οποίο γράφτηκε. Τη λειτουργία του χρόνου και τη λειτουργία του μυθιστορήματος στη συγκεκριμένη εποχή. Το βιβλίο μάς μεταφέρει μέσω του μεγέθους και τους σχήματός του στη χρυσή εποχή του μυθιστορήματος. Τον 19ο αιώνα.

Πέρα από πολιτισμική δημιουργία και κατάκτηση, το μυθιστόρημα αποτέλεσε και έναν κυρίαρχο τρόπο ιδιωτικής διασκέδασης. Ταυτισμένο με την άνοδο της αστικής τάξης, το μυθιστόρημα διεκδίκησε να γεμίσει τον ελεύθερο χρόνο. Είτε σαν αριστούργημα του Μπαλζάκ, είτε σαν ρομάντζο της πεντάρας, αποτέλεσε μια διασκέδαση σε συνέχειες μέσα από περιοδικά, εφημερίδες ή απλά μέσα από το δυσπρόσιτο μέγεθος του αριθμού των σελίδων.

Περισσότερο από κάθε λογοτεχνικό είδος, το μυθιστόρημα δημιούργησε και διαμόρφωσε απολαύσεις, συγκινήσεις, αισθητικές και ιδεολογίες. Ο 20ός και πολύ περισσότερο ο 21ος αιώνας σε μεγάλο βαθμό διέκοψαν την κυριαρχία του μυθιστορήματος.

Ο κινηματογράφος, γνήσιο τέκνο του 20ού αιώνα, όρισε την αφήγηση. Δεν μπόρεσε όμως να εκθρονίσει τη λειτουργία του μυθιστορήματος κυρίως για δύο λόγους: την περιορισμένη και χρονικά συγκεκριμένη έκταση των δημιουργημάτων του (άρα και του χρόνου της κατανάλωσής τους) και δεύτερον, τον δημόσιο χαρακτήρα της θέασής του, τη μη ιδιωτική κτήση και απόλαυση. Ως προς το δεύτερο σημείο, η τηλεόραση και στη συνέχεια το βίντεο και το DVD προσπάθησαν να προσφέρουν μια παράκαμψη ιδιωτικής θέασης και ψυχαγωγίας. Η ίδια η φύση των πρώτων δεκαετιών της ιδιωτικής θέασης δεν κατάφερε να παραγκωνίσει το βιβλίο ως κυρίαρχο αφηγηματικό είδος με αξιώσεις.

Τα τελευταία χρόνια το τοπίο αλλάζει δραστικά. Οι νέες σειρές που εμφανίζονται έχουν έκταση που θυμίζει περισσότερο μυθιστόρημα σε συνέχειες και ποιότητα που συγγενεύει με τις κινηματογραφικές ταινίες. Μέσω της ανόδου που παρουσιάζουν το Netflix και άλλες παρόμοιες πλατφόρμες, η ιδιωτική θέαση αναβαθμίζεται. Ο θεατής μπορεί τώρα να καταναλώσει ένα καθημερινό μυθιστόρημα σε εικόνες στο σαλόνι ή στο κινητό του, στο αεροπλάνο ή στον δρόμο για τη δουλειά. Μπορεί λοιπόν αυτή η λειτουργική και τεχνική αναβάθμιση να αντικαταστήσει εξ ολοκλήρου το μυθιστόρημα; Η απάντησή μας παραμένει αρνητική. Προς το παρόν.

Αυτό που στερούνται οι τηλεοπτικές σειρές ώστε να φτάσουν στο επόμενο βήμα δεν είναι η ποιότητα ή η περιορισμένη παραγωγή. Ηθοποιοί πρώτου μεγέθους, συγγραφείς και τεχνικοί που κάποτε θα έκαναν καριέρα αποκλειστικά στον κινηματογράφο τώρα ταυτίζονται με τις σειρές στις οποίες συμμετέχουν.

Αυτό που περιορίζει τις τηλεοπτικές σειρές είναι η έλλειψη συγκεκριμένης γλώσσας. Οι σειρές δανείζονται την έκταση της πλοκής από το μυθιστόρημα, τη λειτουργία του διαλόγου από το θέατρο και τη χρήση της εικόνας από τον κινηματογράφο. Συνδυάζουν αυτούς τους κώδικες με διαφορετικούς τρόπους με κυμαινόμενα αποτελέσματα. Κάτι τέτοιο θυμίζει τη μορφή του κινηματογράφου στα πρώτα του βήματα, πριν φτάσει να αποτελεί αυτοτελή γλώσσα, όταν δανειζόταν από τη ζωγραφική, τη φωτογραφία και το θέατρο δοκιμασμένους κώδικες.

Ο κινηματογράφος έγινε κυρίαρχη αφήγηση όταν κατάφερε να μεταδώσει ιδέες με έναν τρόπο που καμία άλλη τέχνη δεν μπορούσε. Οταν έφτασε να αποτελεί έκφραση ιδεών με τη μορφή εικόνων. Μπορεί να είχε κατοχυρωθεί ως προϊόν και ως μέσο διασκέδασης νωρίτερα, αλλά η σημασία του κινηματογράφου ως κοινωνικού φαινομένου ταυτίζεται με την εκφραστική του αυτοτέλεια.

Σε μεγάλο βαθμό οι τηλεοπτικές σειρές αποτελούν τα Κλασσικά Εικονογραφημένα της εποχής μας (ακόμα και αν στην πλειονότητά τους έχουν πρωτότυπο περιεχόμενο). Συνδυάζουν τέχνες και τεχνικές με στόχο μια άμεση κατανάλωση, άλλοτε συναρπάζοντας και άλλοτε απλώς ικανοποιώντας την ανάγκη μας για μυθιστορία. Η απογοητευτική τροπή του Game of thrones στις τελευταίες σεζόν είναι ενδεικτική των δομικών προβλημάτων του νέου αυτού αφηγηματικού τρόπου. Και αυτό θα είναι το θέμα του επόμενου άρθρου αυτής της στήλης.

.:BiblioNet : Τσαλαπάτης, Θωμά