«Γιατί να (ξανα)μεταφράζουμε τους κλασικούς»

Αργυρώ Μαντόγλου*

---

Πηγή:[efsyn.gr /  ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ . Επιμέλεια: Μισέλ Φάις]

 

«Κλασικά είναι τα βιβλία για τα οποία ακούμε συνήθως να λένε: “Τα ξαναδιαβάζω…» και ποτέ “Τα διαβάζω…”» γράφει ο Ιταλο Καλβίνο στο πολύκροτο δοκίμιό του «Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς» (1986).
Και πράγματι ελάχιστοι παραδέχονται πως δεν έχουν διαβάσει το «Εγκλημα και τιμωρία», το «Τζέιν Εϊρ» ή το «Λογική και ευαισθησία», ενώ στην πραγματικότητα έχουν απλώς δει κάποια από τις πολλές κινηματογραφικές μεταφορές των έργων ή έχουν κάποια στιγμή ξεφυλλίσει το βιβλίο που τώρα μένει να σκονίζεται στη βιβλιοθήκη τους.
Ωστόσο το αναγνωστικό κοινό (ευτυχώς) ανανεώνεται και όλο και πληθαίνουν οι νεότεροι αναγνώστες που δεν διστάζουν να παραδεχτούν πως δεν έχουν διαβάσει το «Ανα Καρένινα» ή το «Ανεμοδαρμένα ύψη», αναγνώστες που υποψιάζονται πως ένα έργο δεν εξαντλείται στο «έχω δει την ταινία» ή στο ότι το διάβασαν, σε μια απλοποιημένη ή συμπυκνωμένη μορφή, την εποχή που έδιναν εξετάσεις για το Proficiency.

Τα κλασικά έργα (λόγω μιας περίεργης αντίληψης) έχουν θεωρηθεί ως αναγνώσματα «διάπλασης χαρακτήρα», πως είθισται δηλαδή να τα διαβάζει κανείς σε νεανική ηλικία, καθώς τότε υποτίθεται πως χρειάζεται καθοδήγηση και στηρίγματα για την ανάπτυξη και τη διαμόρφωσή του, όπως, για παράδειγμα, τα έργα του Ντίκενς που θεωρούνται βιβλία για εφήβους ενώ πρόκειται για ακριβώς το αντίθετο -τα περισσότερα είναι έργα σκοτεινά και ακραιφνώς πολιτικά. Εντούτοις αποδεδειγμένα ο άνθρωπος χρειάζεται πάντα ανάλογα στηρίγματα και καθώς η ηλικία πρόσληψης ενός αριστουργήματος δεν έχει ακόμα οριστικοποιηθεί, μπορούμε, παραφράζοντας τον Καλβίνο, να πούμε πως ίσως αυτός είναι ένα καλός λόγος για να ξαναμεταφραστούν και να ξαναδιαβαστούν οι κλασικοί.
Σήμερα, παρά την κρίση του έντυπου λόγου, οι εκδότες επενδύουν σε νέες μεταφράσεις κλασικών έργων -μη έχοντας στις περισσότερες περιπτώσεις, μετά την πάροδο εβδομήντα ετών από τον θάνατο του συγγραφέα, την επιβάρυνση των πνευματικών δικαιωμάτων– με νέες εισαγωγές και επίμετρα, σε κάποιες περιπτώσεις με κείμενα άλλων σπουδαίων συγγραφέων που έχουν γραφεί για το έργο, με εξώφυλλα τολμηρά, σύγχρονης αισθητικής, προκειμένου να καταστήσουν τα βιβλία ελκυστικά στους νεότερους αναγνώστες, ανατρέποντας το ρητό «μην κρίνεις ένα βιβλίο από το περιτύλιγμά του», τη στιγμή που αυτό (το περιεχόμενο) έχει ήδη κριθεί από τον χρόνο.
Οι καινούργιες σειρές των εκδοτικών οίκων μπορεί να παρουσιάζονται διαφοροποιημένες στους στόχους ή στις επιλογές, ωστόσο επιμένουν στις προσεγμένες μεταφράσεις και στην αισθητική ταυτότητα της εκάστοτε σειράς, με εξώφυλλα σύγχρονα και σχετικά με το περιεχόμενο. Θυμάμαι τις παλαιότερες εκδόσεις με τα γλυκερά τοπία, τις προσωπογραφίες νεαρών γυναικών ή τη φωτογραφία κάποιας πρωταγωνίστριας από την κινηματογραφική μεταφορά του έργου που σε προδιέθεταν για ακόμα ένα αισθηματικό ρομάντζο, ενίοτε άσχετο με τη θεματική του βιβλίου.
Επίσης η ανάγκη για νέες επιμελημένες μεταφράσεις είναι, σε ορισμένες περιπτώσεις, επιβεβλημένη προκειμένου να αποκατασταθούν τα έργα στη συνείδηση των αναγνωστών, καθώς στο παρελθόν σπουδαία έργα έχουν «κακοπάθει» και αλλοιωθεί από την προχειρότητα των μεταφράσεων. Πιθανόν αυτό να οφείλεται εν μέρει στο ότι μισό αιώνα πριν οι μεταφραστές δεν είχαν την ευκολία της διασταύρωσης πραγματολογικών στοιχείων και ενίοτε έπεφταν εντελώς έξω στην απόδοση του νοήματος. Εχει συμβεί, μεταφράζοντας ένα κλασικό έργο, να έχω στη βιβλιοθήκη μου άλλες τέσσερις παλαιότερες μεταφράσεις τις οποίες και συμβουλεύτηκα. Στην πρώτη έκδοση (της δεκαετίας του πενήντα) διέκρινα μια μεγάλη προσπάθεια απόδοσης του έργου, παρότι έλειπαν ολόκληρα αποσπάσματα στα σημεία όπου προφανώς ο μεταφραστής συναντούσε δυσκολίες, αλλά και κάμποσες παρανοήσεις. Στην επόμενη μετάφραση (δεκαετίας του εβδομήντα) είδα πως είχε γίνει μια σχεδόν κατά λέξη αντιγραφή της πρώτης μετάφρασης με τα αρχικά μόνο του μεταφραστή και στην τρίτη, ενώ φαίνεται πως ήταν μια φιλότιμη προσπάθεια απόδοσης του έργου, είδα να διατηρούνται οι παραλείψεις και οι παρανοήσεις. Και μόνο στη μετάφραση που κυκλοφόρησε στη νέα χιλιετία από έναν άξιο μεταφραστή αποκαταστάθηκαν οι παραβλέψεις και παρανοήσεις.

Παλαιότερες και νέες σειρές

Η σειρά Aldina (παρακλάδι της καταξιωμένης στη συνείδηση των αναγνωστών Orbis Litarae), την οποία οραματίστηκε και σχεδίασε ο Δημήτρης Αρμάος και στη συνέχεια υλοποιήθηκε από τη Ζωή Μπέλα, δίνει προτεραιότητα τόσο στην αισθητική ταυτότητα του έργου, ενίοτε με πρωτότυπα εικαστικά έργα για εξώφυλλα, τη βιβλιοδεσία, αλλά και τη σχολαστική επιμέλεια των μεταφράσεων, ώστε να προσφέρει τη μέγιστη αναγνωστική απόλαυση σε όποιον τα πάρει στα χέρια του και αρχίσει να τα διαβάζει.
Ανάμεσα στις πρόσφατες κυκλοφορίες είναι «Το τραγούδι της Σάλπιγγας και άλλα διηγήματα» του Αμερικανού Wallace Stegner, ανθολόγηση, μετάφραση και εισαγωγή Γιάννη Παλαβού. «Σε αρκετά διηγήματα, γραμμένα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ή λίγο μετά, αντιπαραβάλλεται υπόκωφα ο ζόφος του πολέμου με την ασφάλεια της ειρήνης. Σε άλλα οι περιγραφές της φύσης παραπέμπουν σε μια εδεμική συνθήκη, όπου όμως εμφιλοχωρεί το δαιμονικό στοιχείο και οι ήρωες καλούνται να αναμετρηθούν ηθικά μαζί του» γράφει στην εισαγωγή του ο μεταφραστής. Και το «Γραμματική των γλωσσών της Βαβέλ» του Jurgen Buchmann, μετάφραση Συμεών Γρ. Σταμπουλού, ένα βιβλίο σύντομων αφηγημάτων, φόρος τιμής στον Εκο και τον Καλβίνο που συν τις άλλοις αποτελεί και σχόλιο για τη δύναμη της γλώσσας να υποδηλώνει αλλά και να υποκρύπτει καταστάσεις.

Ευχάριστη έκπληξη η νέα σειρά των εκδόσεων Ψυχογιός «Τα κλασικά», με διευθυντή σειράς τον Ηλία Μαγκλίνη. Η λιτή και μοντέρνα αισθητική των εξώφυλλων του Θάνου Κακολύρη και οι νέες μεταφράσεις των έργων με επίμετρα γνωστών συγγραφέων καθιστούν τη σειρά ελκυστική για τους νεαρότερους αναγνώστες. Τα έργα της σειράς μπορεί μεν να είναι γνωστά και να κατέχουν μια εξέχουσα θέση στο φαντασιακό του καθενός, αλλά στην παρούσα «συσκευασία» προσφέρονται για ανάγνωση από ένα ευρύτερο κοινό.
Η σειρά περιλαμβάνει έργα εμβληματικά όπως το «Φρανκενστάιν» της Μέρι Σέλεϊ, σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά και επίμετρο της Τζόις Κάρολ Οουτς, καθώς και το «Στρίψιμο της βίδας» του Χένρι Τζέιμς, σε μετάφραση Τόνιας Κοβαλένκο και επίμετρο του Κολμ Τομπίν, καθώς και έργα λιγότερο γνωστά αλλά εξίσου σημαντικά, όπως το «Ο πόλεμος των κόσμων», σε μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου και επίμετρο του Αρθουρ Τ. Κλαρκ, και το «Η ηδονή» του Γκαμπριέλε ντ’ Ανούντσιο με εισαγωγή του Ηλία Μαγκλίνη και επίμετρο του Χένρι Τζέιμς -έργο που μας υπενθυμίζει την ηδονή της ανάγνωσης.
Στις εκδόσεις Πατάκη εγκαινιάστηκε μια νέα σειρά με τον λατινικό και εν πολλοίς συμβολικό τίτλο Sub rosa, που σημαίνει κάτι το μυστικό και το απόκρυφο, με υπεύθυνη σειράς την Ελένη Κεχαγιόγλου, η οποία υπογράφει και το επίμετρο για το «Ο Αμερικανός κόμης», του Μαρκ Τουέιν, σε μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου. Ενα πληθωρικό έργο που αγγίζει τα καυτά θέματα της διαφορετικότητας και της αδυναμίας του σύγχρονου ανθρώπου να αποδεχτεί τον εαυτό του. Ο κεντρικός ήρωας γυρεύει συνεχώς κάτι να βρει και ποτέ δεν στέκεται να αναλογιστεί στο τι έχει κατακτήσει ή του έχει χαριστεί.
Στην ίδια σειρά εντάσσεται και το «Οι Αρταμάνοφ» του Μαξίμ Γκόργκι, σε μετάφραση του Αρη Αλεξάνδρου και επίμετρο του Γιώργου Τσακνιά.
Στο Μεταίχμιο συνεχίζεται η σειρά «Μεγάλες αφηγήσεις» που διευθύνει ο Δημήτρης Στεφανάκης, με έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, όπου, μετά την έκδοση του εμβληματικού έργου του Τόμας Μαν «Μαγικό βουνό» που βρήκε μεγάλη ανταπόκριση στους σύγχρονους αναγνώστες, η σειρά εμπλουτίζεται με το «Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ» του νομπελίστα Χάινριχ Μπελ, σε νέα μετάφραση του Δημήτρη Δημοκίδη και πρόλογο της Σώτης Τριανταφύλλου, και με το κομβικό για την παράδοση των μυθιστορημάτων τρόμου έργο του Bram Stoker «Δράκουλας», σε μετάφραση του Βασίλη Κιμούλη.
Τελειώνοντας παραθέτω ένα απόσπασμα πάνω στο οποίο έπεσα πρόσφατα, από τον Γ’ τόμο των «Ατάκτων» του Αδαμάντιου Κοραή (1830), στο οποίο σχολιάζει την ανάγκη νέων μεταφράσεων των σπουδαίων έργων, εν προκειμένω της Καινής Διαθήκης, κάτι που αποδεικνύει περίτρανα πως το θέμα των νέων μεταφράσεων δεν είναι καινούργιο:
«Ο χρόνος μεταβάλλει καθώς τα νοήματα, τα ήθη και τα έθη και απλώς τα φρονήματα των ανθρώπων παρόμοια και τας γλώσσας διά των οποίων τα εκφράζουν· και ό,τι έθελγε την ακοήν των προ εκατόν ή διακοσίων ετών ζησάντων είν’ αδύνατον να αρέση επίσης και τους σήμερον ζώντας. Μαρτύριον τούτου (αν εχρειάζετο και μαρτύριον) η πράξις όλων των φωτισμένων εθνών οι οποίοι αναθεωρούν από καιρού εις καιρόν τας μεταφράσεις των προσαρμόζοντας αυτάς εις την επικρατούσαν του έθνους γλώσσαν».

____________________________________________________

.:BiblioNet : Μαντόγλου, Αργυρώ*

_______________________________

 

 

 

Popular Classic Authors Books - Goodreads

 

Τα 100 καλύτερα βιβλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας

Με τη συμμετοχή 120 λογοτεχνών ολοκληρώθηκε η μεγάλη έρευνα που πραγματοποίησαν το bookpress.gr και το Βιβλιοπωλείο Πολιτεία, για την ανάδειξη των 100 βιβλίων που αξιολογούνται από τους συγγραφείς ως τα καλύτερα της νεοελληνικής λογοτεχνίας των τελευταίων δύο αιώνων (1813-2013). 

Υπενθυμίζουμε ότι από τους συγγραφείς ζητήθηκε να δηλώσουν τα 20 βιβλία που αξιολογεί ο καθένας ως τα καλύτερα, σύμφωνα πάντα με τις αναγνωστικές προτιμήσεις τους, την κρίση τους για την επιρροή που άσκησαν ή άλλα κριτήρια που καθορίζουν τις επιλογές τους. Στα βιβλία αυτά μπορούσαν να περιλαμβάνονται τίτλοι πεζογραφίας, μυθιστορήματα ή διηγήματα, ποιητικές συλλογές (μεμονωμένες, συγκεντρωτικές ή άπαντα) και θεατρικά έργα.

Τα 100 βιβλία που συγκέντρωσαν τις περισσότερες προτιμήσεις δημοσιεύονται κατά αλφαβητική σειρά, σύμφωνα με το επώνυμο των συγγραφέων, και όχι με βάση τις προτιμήσεις που συγκέντρωσαν, αφού στις προθέσεις της έρευνάς μας δεν είναι να θέσουμε συγγραφείς και βιβλία σε «ανταγωνισμό», αλλά «να καταδειχτούν προτιμήσεις, επιρροές, τάσεις, τροφοδοτώντας τη συζήτηση που αφορά το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας.»

Ο κατάλογος με τα 100 καλύτερα βιβλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι ο εξής:

1	ΑΡΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ	ΤΟ ΚΙΒΩΤΙΟ
2	ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ	ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
3	ΜΕΛΠΩ ΑΞΙΩΤΗ	ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΝΥΧΤΕΣ
4	ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ	Η ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΕΝΝΙΑ
5	ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ	ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '60
6	ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ	ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΑΝΔΡΕΑ ΚΟΡΔΟΠΑΤΗ
7	ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΑΛΤΙΝΟΣ	ΟΡΘΟΚΩΣΤΑ
8	ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ	ΤΟ ΦΩΣ ΠΟΥ ΚΑΙΕΙ
9	ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ	ΤΟ ΦΥΛΛΟ. ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ. Τ' ΑΓΓΕΛΙΑΣΜΑ
10	ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ	ΑΙΟΛΙΚΗ ΓΗ
11	ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ	ΤΟ ΝΟΥΜΕΡΟ 31328
12	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μ. ΒΙΖΥΗΝΟΣ	ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
13	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μ. ΒΙΖΥΗΝΟΣ	ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ
14	ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μ. ΒΙΖΥΗΝΟΣ	ΤΟ ΜΟΝΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΤΑΞΕΙΔΙΟΝ
15	ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ	Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΙΣΜΑΗΛ ΦΕΡΙΚ ΠΑΣΑ
16	ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΚΑΝΑΣ	ΓΥΑΛΙΝΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ
17	ΝΙΚΟΣ ΓΚΑΤΣΟΣ	ΑΜΟΡΓΟΣ
18	Ε.Χ. ΓΟΝΑΤΑΣ	Η ΚΡΥΠΤΗ
19	ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ	ΠΕΘΑΙΝΩ ΣΑΝ ΧΩΡΑ
20	ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ	ΝΤΙΑΛΙΘ' ΙΜ ΧΡΙΣΤΑΚΗ
21	ΚΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΑ	ΧΑΙΡΕ ΠΟΤΕ
22	ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ	Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΚΟΥΡΙΑ
23	ΣΤΡΑΤΗΣ ΔΟΥΚΑΣ	ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΝΟΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ
24	ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ	ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΡΟΔΩΝΕΣ
25	ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ	ΜΠΟΛΙΒΑΡ
26	ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ	ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ
27	ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ	ΤΑ ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΗΣ ΟΞΩΠΕΤΡΑΣ
28	ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ	ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1911-1996
29	ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ	ΜΑΡΙΑ ΝΕΦΕΛΗ
30	ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ	ΟΚΤΑΝΑ
31	ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ	ΕΝΔΟΧΩΡΑ
32	ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ	ΥΨΙΚΑΜΙΝΟΣ
33	ΖΥΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ	ΚΑΙ ΜΕ ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥ ΕΠΑΝΕΡΧΟΝΤΑΙ
34	ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ	Η ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΧΡΗΜΑ
35	ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ	ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΘΡΗΝΟΣ
36	ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ	Η ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΣ
37	Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ	ΑΠΑΝΤΑ
38	Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ	ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
39	ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ	ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ
40	ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ	ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ
41	ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ	Ο ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΙΧΑΛΗΣ
42	ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ	Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ
43	ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ	ΩΔΑΙ
44	ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ	Η ΑΥΛΗ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ
45	Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ	Η ΜΕΓΑΛΗ ΧΙΜΑΙΡΑ
46	Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ	ΓΙΟΥΓΚΕΡΜΑΝ
47	Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ	Ο ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΛΙΑΠΚΙΝ
48	ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΚΑΡΑΠΑΝΟΥ	Η ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ ΚΑΙ Ο ΛΥΚΟΣ
49	ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΚΑΒΙΤΣΑΣ	Ο ΖΗΤΙΑΝΟΣ
50	ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ	ΕΛΕΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΑΤΙΡΕΣ
51	ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ	ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΖΑ
52	ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ	ΝΗΠΕΝΘΗ
53	ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ	ΚΑΤΑ ΣΑΔΔΟΥΚΑΙΩΝ
54	ΝΙΚΟΣ ΚΑΧΤΙΤΣΗΣ	Ο ΕΞΩΣΤΗΣ
55	ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΤΖΙΑΣ	ΑΝΤΙΠΟΙΗΣΙΣ ΑΡΧΗΣ
56	ΜΕΝΗΣ ΚΟΥΜΑΝΤΑΡΕΑΣ	ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ ΥΑΛΙΚΩΝ
57	ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ	ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
58	ΠΑΥΛΟΣ ΜΑΤΕΣΙΣ	Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΣΚΥΛΟΥ
59	ΜΙΧΑΗΛ ΜΗΤΣΑΚΗΣ	ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
60	ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΕΡΑΤΗΣ	ΤΟ ΠΛΑΤΥ ΠΟΤΑΜΙ
61	ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ	Η ΖΩΗ ΕΝ ΤΑΦΩ
62	ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ	Η ΔΑΣΚΑΛΑ ΜΕ ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΜΑΤΙΑ
63	ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ	Ο ΔΩΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΓΥΦΤΟΥ
64	ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΟΥ	ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΟΜΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ REMINGTON
65	ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ	Η ΦΟΝΙΣΣΑ
66	ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ	ΑΠΑΝΤΑ
67	ΝΙΚΟΣ-ΓΑΒΡΙΗΛ ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ	ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΕΡΣΗΣ
68	ΝΙΚΟΣ-ΓΑΒΡΙΗΛ ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ	Ο ΠΕΘΑΜΕΝΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ
69	ΚΟΣΜΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ	EROICA
70	ΚΟΣΜΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ	ΣΤΟΥ ΧΑΤΖΗΦΡΑΓΚΟΥ
71	ΚΟΣΜΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ	ΛΕΜΟΝΟΔΑΣΟΣ
72	ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ	Η ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ
73	ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ	Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
74	ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ	Η ΠΑΠΙΣΣΑ ΙΩΑΝΝΑ
75	ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΜΑΡΑΚΗΣ	ΤΟ ΛΑΘΟΣ
76	ΜΙΛΤΟΣ ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ	ΠΟΙΗΜΑΤΑ Α ΚΑΙ Β
77	ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ	ΠΟΙΗΜΑΤΑ
78	ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ	ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
79	ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ	ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑΤΟΣ
80	ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ	ΣΤΡΟΦΗ
81	ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ	ΛΥΡΙΚΟΣ ΒΙΟΣ
82	ΤΑΚΗΣ ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ	ΝΕΚΡΟΔΕΙΠΝΟΣ
83	ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ	ΤΟ ΣΟΛΟ ΤΟΥ ΦΙΓΚΑΡΩ
84	ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ	ΤΟ ΘΕΙΟ ΤΡΑΓΙ
85	ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ	Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΝΘΟΣ
86	ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ	ΑΠΑΝΤΑ
87	ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ	ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ
88	ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ	ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΧΩΜΑΤΑ
89	ΚΩΣΤΑΣ ΤΑΧΤΣΗΣ	ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΣΤΕΦΑΝΙ
90	ΣΤΡΑΤΗΣ ΤΣΙΡΚΑΣ	ΑΚΥΒΕΡΝΗΤΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ
91	ΣΤΡΑΤΗΣ ΤΣΙΡΚΑΣ	Η ΧΑΜΕΝΗ ΑΝΟΙΞΗ
92	ΜΑΡΙΟΣ ΧΑΚΚΑΣ	Ο ΜΠΙΝΤΕΣ
93	ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΤΖΗΣ	ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΜΑΣ ΠΟΛΗΣ
94	ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΤΖΗΣ	ΤΟ ΔΙΠΛΟ ΒΙΒΛΙΟ
95	ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ	Ο ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ
96	ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ	ΟΙ ΧΤΙΣΤΕΣ
97	ΝΙΚΟΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ	Ο ΛΟΥΣΙΑΣ
98	ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΡΗΣΤΟΜΑΝΟΣ	Η ΚΕΡΕΝΙΑ ΚΟΥΚΛΑ
99	ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ	ΠΟΙΗΜΑΤΑ
100	ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΥΧΑΡΗΣ	ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΟΥ

Ορισμένα συμπεράσματα

H έρευνα αυτή ελπίζουμε ότι θα αποτελέσει το έναυσμα για γόνιμες συζητήσεις. Είναι πάντως η πρώτη φορά, εξ όσων γνωρίζουμε, που καταγράφονται σε τέτοιο εύρος οι επιλογές εν ζωή Ελλήνων συγγραφέων σε σχέση με την ίδια τους την παράδοση, τις επιρροές τους, τις αναγνωστικές προτιμήσεις τους.

Στο σύνολο των βιβλίων

Από μια πρώτη επεξεργασία των στοιχείων προκύπτουν ορισμένα απλά δεδομένα. Καταρχάς, ο συνολικός αριθμός των συγγραφέων που έχουν βιβλία τους στα πρώτα 100 είναι μόλις εξήντα έξι (66), κάτι που προφανώς οφείλεται στο γεγονός ότι αρκετοί έχουν περισσότερα του ενός βιβλία (έως τέσσερα, το πιο πολύ). Από αυτούς, οι σαράντα τρεις (43) είναι κατά μείζονα λόγο πεζογράφοι, οι εικοσιένα (21) κατά μείζονα λόγο ποιητές, ενώ μόνο δύο (2) εξ αυτών (Ιάκωβος Καμπανέλλης, Δημήτρης Δημητριάδης) είναι κατά μείζονα λόγο θεατρικοί συγγραφείς. Από το σύνολο των εξήντα έξι (66) λογοτεχνών, μόνον επτά (7) είναι γυναίκες, με τις τέσσερις (4) εξ αυτών (Γαλανάκη, Δημουλά, Δούκα, Ζατέλη) να βρίσκονται εν ζωή – κάτι που καταδεικνύει βεβαίως τη σημαντική συμβολή των γυναικών συγγραφέων στην ελληνική λογοτεχνία από τη Μεταπολίτευση και στη συνέχεια.

Οι εν ζωή συγγραφείς

Ο αριθμός των εν ζωή συγγραφέων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο των 100 βιβλίων παρέμεινε μεν χαμηλός (είναι δώδεκα (12) συγγραφείς), αλλά όχι ασήμαντος. Ο αριθμός των βιβλίων τους ανέρχεται στα δεκαπέντε (15), με τον Θανάση Βαλτινό να είναι ο μοναδικός που έχει περισσότερα του ενός (συνολικά τέσσερα βιβλία). Από το σύνολο των δώδεκα (12) εν ζωή συγγραφέων, οι οκτώ (8) είναι άντρες και οι τέσσερις (4) γυναίκες, ενώ αντίστοιχα οι οκτώ (8) από τους δώδεκα είναι κατά μείζονα λόγο πεζογράφοι (Βαλτινός, Βασιλικός, Γαλανάκη, Δημητρίου, Δούκα, Ζατέλη, Κουμανταρέας, Χουλιαράς), οι τρεις (3) είναι κατά μείζονα λόγο ποιητές (Γκανάς, Δημουλά, Χριστιανόπουλος), κι ένας (1) είναι κατά μείζονα λόγο θεατρικός συγγραφέας (Δημητριάδης) αλλά το βιβλίο στο οποίο οφείλει τη θέση του στους εξήντα έξι (66) είναι πεζογράφημα (Πεθαίνω σαν χώρα). Αν βέβαια στον κατάλογο των εν ζωή συγγραφέων προστεθούν κι εκείνοι που πέθαναν πολύ πρόσφατα (Μάτεσις, Καμπανέλλης) ή σχετικά πρόσφατα (Διδώ Σωτηρίου, Σαμαράκης, Χειμωνάς,), καθώς κι ο πρόωρα χαμένος Γιάννης Πάνου (55 χρόνων το 1998) τότε η σχετική εντύπωση ενισχύεται σημαντικά.

Οι «διακριτές περιπτώσεις»

Από τους εξήντα έξι (66) λογοτέχνες, τέσσερις (4) εξ αυτών (Βαλτινός, Ελύτης, Καζαντζάκης, Σεφέρης) εκπροσωπούνται με τέσσερα (4) διαφορετικά έργα τους, ενώ έξι (6) εξ αυτών (Βιζυηνός, Εμπειρίκος, Καραγάτσης, Καρυωτάκης, Πολίτης, Σολωμός) εκπροσωπούνται με τρία (3) διαφορετικά έργα τους (στα "έργα" συμπεριλαμβάνεται και η επιλογή των Απάντων, όπου υπάρχει). Συνεπώς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι δέκα (10) αυτοί συγγραφείς αναδεικνύονται ως «διακριτές περιπτώσεις» σε αυτή τη μεγάλη έρευνα. Εξ αυτών, μόνον ο Θανάσης Βαλτινός βρίσκεται στη ζωή.

Βέβαια, ο αριθμός των βιβλίων που έχει ένας συγγραφέας στα 100 καλύτερα είναι ένας μόνο από τους παράγοντες που φανερώνει τον βαθμό εκτίμησης που απολαμβάνει μεταξύ των 120 σύγχρονων συγγραφέων που κατέθεσαν τις προτιμήσεις τους. Ένας άλλος είναι, όπως είναι ευνόητο, το πλήθος των επιλογών που συγκέντρωσε, για ένα ή περισσότερα έργα του. Από αυτή την άποψη, μεγάλος «νικητής» αναδεικνύεται αναμφίβολα ο Κ.Π. Καβάφης, ο οποίος, κυρίως με τα Ποιήματα (το «σώμα» ποιημάτων που προέκρινε ο ίδιος, δηλαδή) και κατά πολύ λιγότερο με τα Άπαντα συγκέντρωσε με σημαντική διαφορά από τους υπόλοιπους τις περισσότερες προτιμήσεις. Ο μόνος που τον πλησιάζει –ο κατεξοχήν συγγραφέας του ενός βιβλίου της γραμματείας μας– είναι ο Άρης Αλεξάνδρου με το Κιβώτιο. Την τριάδα συμπληρώνει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης με τη Φόνισσα (ο οποίος βέβαια κατέχει συνολικά σημαντική θέση στον κατάλογο με τα 100, και μάλιστα με τα Άπαντά του)

Εκπλήξεις;

Ούτε η πρωτιά των Καβάφη, Αλεξάνδρου και Παπαδιαμάντη αποτέλεσε έκπληξη, ούτε η ισχυρή παρουσία του Θανάση Βαλτινού στα 100 καλύτερα βιβλία ήταν μη αναμενόμενη. Παρομοίως, έκπληξη δεν αποτέλεσε η ισχυρή παρουσία των δύο νομπελιστών, ούτε το ηχηρό παρών μεγεθών όπως οι Βιζυηνός, Σολωμός, Εμπειρίκος, Καρυωτάκης, Καζαντζάκης, Καραγάτσης κ.ά.

Από την άλλη, είδαμε στις επιλογές πολλών συγγραφέων να εγγράφονται βιβλία τα οποία έχουν μεν αναγνωριστεί από την Κριτική, στην εποχή τους διαβάστηκαν και συζητήθηκαν, δεν διαθέτουν όμως στις μέρες μας ισχυρό αποτύπωμα στη συνείδηση σημαντικής μερίδας του αναγνωστικού κοινού. Τέτοια βιβλία υπάρχουν αρκετά στα 100, όπως για παράδειγμα Το φύλλο – Το πηγάδι – Το αγγέλιασμα του Βασίλη Βασιλικού (για να ξεκινήσουμε από τους εν ζωή συγγραφείς), η Κρύπτη του Ε.Χ. Γονατά, ο Εξώστης του Νίκου Καχτίτση, το Πλατύ Ποτάμι του Γιάννη Μπεράτη, το Από το στόμα της παλιάς Remington του Γιάννη Πάνου, ο Πεθαμένος και η Ανάσταση του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, ο Νεκρόδειπνος του Τάκη Σινόπουλου, ο Μπιντές του Μάριου Χάκκα, οι Χτίστες του Γιώργου Χειμωνά, η Κερένια Κούκλα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου κ.ά.

Οι συγγραφείς που συμμετείχαν

Οι συγγραφείς που συμμετείχαν με τις επιλογές τους στην έρευνά μας είναι οι κάτωθι (με αλφαβητική σειρά):

Τατιάνα Αβέρωφ, Χρήστος Αγγελάκος, Δημήτρης Αθηνάκης, Κώστας Ακρίβος, Μαριγώ Αλεξοπούλου, Βασίλης Αμανατίδης, Κώστας Αρκουδέας, Χρήστος Αστερίου, Νάνος Βαλαωρίτης, Θανάσης Βαλτινός, Βασίλης Βασιλικός, Γιώργος Βέης, Νίκος Αδάμ Βουδούρης, Σπύρος Γιανναράς, Ηλίας Γκρης, Παναγιώτης Γούτας, Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Νίκος Δαββέτας, Λουκία Δέρβη, Άντζελα Δημητρακάκη, Αρχοντούλα Διαβάτη, Λένα Διβάνη, Φίλιππος Δρακονταειδής, Λίλυ Εξαρχοπούλου, Μαρία Ευσταθιάδη, Σταύρος Ζαφειρίου, Βασίλης Ζηλάκος, Κατερίνα Ηλιοπούλου, Αλέξανδρος Ίσαρης, Κώστας Καβανόζης, Αθηνά Κακούρη, Δημήτρης Καλοκύρης, Τασούλα Καραγεωργίου, Βασίλης Καραγιάννης, Αγγέλα Καστρινάκη, Κώστας Κατσουλάρης, Ηλίας Κεφαλάς, Γιάννης Κιουρτσάκης, Νένα Κοκκινάκη, Ζέφη Κόλια, Δήμητρα Κολλιάκου, Λίλα Κονομάρα, Μάνος Κοντολέων, Θωμάς Κοροβίνης, Αύγουστος Κορτώ, Θεώνη Κοτίνη, Μαρία Κουγιουμτζή, Ζέτα Κουντούρη, Μαρία Κούρση, Πέτρος Κουτσιαμπασάκος, Στάθης Κουτσούνης, Κώστας Κουτσουρέλης, Αχιλλέας Κυριακίδης, Γιώργος Λαμπράκος, Κώστας Λογαράς, Ηλίας Μαγκλίνης, Αργυρώ Μαντόγλου, Άρης Μαραγκόπουλος, Ελένη Μαρινάκη, Έλενα Μαρούτσου, Γιώργος Μητάς, Μάριος Μιχαηλίδης, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Μιχάλης Μοδινός, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Γλυκερία Μπασδέκη, Βαγγέλης Μπέκας, Γιώργος Μπλάνας, Γιώργος Μπράμος, Σοφία Νικολαΐδου, Ηρώ Νικοπούλου, Δημήτρης Νόλλας, Γιώργος Ξενάριος, Νίκος Ξένιος, Γιάννης Παλαβός, Παυλίνα Παμπούδη, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Ευτυχία Παναγιώτου, Μάκης Πανώριος, Κάλλια Παπαδάκη, Χίλντα Παπαδημητρίου, Αριστέα Παπαλεξάνδρου, Ηλίας Παπαμόσχος, Νικήτας Παρίσης, Δημήτρης Πετσετίδης, Θοδωρής Ρακόπουλος, Ειρήνη Ρηνιώτη, Βασίλης Ρούβαλης, Αγγελική Σιδηρά, Ντίνος Σιώτης, Θωμάς Σκάσσης, Μαρία Σκιαδαρέση, Εύα Στάμου, Σταύρος Σταυρόπουλος, Δημήτρης Στεφανάκης, Αγγελική Στρατηγοπούλου, Άρης Σφακιανάκης, Δημήτρης Σωτάκης, Κλαίτη Σωτηριάδου, Βάσια Τζανακάρη, Σώτη Τριανταφύλλου, Νίκη Τρουλλινού, Θωμάς Τσαλαπάτης, Φωτεινή Τσαλίκογλου, Βασίλης Τσιαμπούσης, Μιχάλης Φακίνος, Ευγενία Φακίνου, Μαρία Φακίνου, Δημήτρης Φύσσας, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Κοσμάς Χαρπαντίδης, Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης, Θανάσης Χατζόπουλος, Έλενα Χουζούρη, Γιώργος Χουλιάρας, Ελιάνα Χουρμουζιάδου, Γιώργος Χρονάς, Χρήστος Χωμενίδης, Γιώργος Ψάλτης. 

Από τους εκατόν είκοσι (120) συγγραφείς που συμμετείχαν στην έρευνά μας καταθέτοντας τις επιλογές τους οι εβδομήντα τέσσερις (74) είναι άντρες και οι σαράντα έξι (46) γυναίκες. Η σχετικά αυξημένη παρουσία των αντρών στο «δείγμα» μας δεν αρκεί βέβαια για να εξηγήσει την ισχνή παρουσία γυναικών συγγραφέων (μόλις 7 στους 66) στον κατάλογο με τα 100 βιβλία.

Book Press