Ένα – εμβληματικό - αγγλικό ποίημα του 1817 «γνώριζε» για το άγαλμα του Ραμσή;

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ
Πηγή: kathimerini.gr

• 

Τον θαυμασμό του πλανήτη ολόκληρου έχει προκαλέσει η σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψη στην «Ηλιόπολη» της Αιγύπτου, όπου μέσα στα λασπόνερα μία φτωχογειτονιάς βρέθηκε ένα κολοσσιαίων διαστάσεων άγαλμα, που πιθανολογείται ότι ανήκει στον Φαραώ Ραμσή τον Β’, που αποκαλείτο και «βασιλεύς των βασιλέων», καθώς ήταν από τους ισχυρότερους ηγεμόνες της Αρχαίας Αιγύπτου.

3000-Year-Old Pharaoh Ramses II Statue Found In Cairo Slum,

Η ύπαρξη του ήταν εντελώς άγνωστη μέχρι σήμερα, ωστόσο ένα ποίημα του 1817 του άγγλου ποιητή Πέρσυ Μπυς Σέλεϋ είναι σαν να αναφέρεται ακριβώς στην σπουδαία αυτή ανακάλυψη.
Ο «διαγωνισμός»
Η ιστορία ξετυλίγεται το 1817 όπου με αφορμή μία αφήγηση του Διόδωρου του Σικελιώτη που έκανε λόγο για ένα γιγαντιαίο άγαλμα στην Αίγυπτο κάποιου «Οζυμανδία» ξεκινά ένας άτυπος διαγωνισμό ποίησης. «Αντίπαλοι» ο Πέρσυ Σέλλεϋ με έναν Άγγλο τραπεζίτη τον Οράτιο Σμιθ.  Στόχος των δύο Άγγλων να αναδείξουν πως περασμένα μεγαλεία καταλήγουν σαν φαντάσματα του παρελθόντος.
Ο Οράτιος Σμιθ ξεκινά γράφοντας: «Στην αμμώδη σιωπή της Αιγύπτου, στέκει γιγάντιο πόδι που σκορπίζει, τη μόνη σκιά που η έρημος γνωρίζει».
O Σέλεϋ παίρνει την σκυτάλη γράφοντας ένα – εκ των υστέρων – εμβληματικό ποίημα της αγγλικής ποίησης που σε μετάφραση (σσ: της Κατερίνα Σχινά) λέει:
«Συνάντησα έναν ταξιδιώτη από χώρα αρχαία.
Είπε: τεράστια, δίχως κορμό, δυο πόδια πέτρινα
υψώνονται στην έρημο. Κοντά τους, μες στην άμμο
βυθισμένο, ένα θρυμματισμένο πρόσωπο· τα σκυθρωπά του
χείλη, πτυχωμένα σ' ένα χαμόγελο ψυχρής υπεροχής,
λένε ο γλύπτης τους πως διάβασε σωστά αυτά τα πάθη
που ακόμη ζούνε χαραγμένα στ' άψυχα ετούτα πράγματα
το χέρι που τα περιγέλασε και την καρδιά που τα 'θρεψε.
Και πάνω στο κρηπίδι αυτές οι λέξεις αχνοφαίνονται:
"Οζυμανδίας τ' όνομά μου, ο Βασιλεύς των Βασιλέων,
κοιτάξτε τα έργα μου. Ισχυροί, κι απελπιστείτε! "
Άλλο τίποτα δεν μένει. Γύρω από τη φθορά
των κολοσσιαίων ερειπίων, απέραντη, γυμνή,
μόνη η έρημος, κι επίπεδη, απλώνεται μακριά».

H περιγραφή του Διόδωρου Σικελιώτη

Ο Σέλεϋ ονόμασε το ποίημα «Οζυμανδίας» στηριζόμενος στην αναφορά του Διόδωρου Σικελιώτη. Η αναφορά του Σικελιώτης που έζησε τον 1ο αι. π.Χ ήταν ως εξής:
«Πλάι στην είσοδο βρίσκονται τρεις ανδριάντες όλοι από μαύρη πέτρα της Συήνης, εκ των οποίων ο ένας, ο καθιστός, ξεπερνάει σε μέγεθος όλα τα αγάλματα της Αιγύπτου. Αν μετρήσεις το πόδι του, είναι παραπάνω από επτά πήχεις. Τα δυο άλλα αγάλματα στα γόνατα του πρώτου, το ένα δεξιά και το άλλο αριστερά, της κόρης και της μάνας του, έχουν μέγεθος μικρότερο από το προαναφερθέν. Τούτο το έργο δεν είναι μόνο αξιοθαύμαστο για το μέγεθος του αλλά κι επειδή είναι δουλεμένο με σπάνια τέχνη και η πέτρα του είναι εξαιρετικής ποιότητας, αφού σε τόσο μεγάλη επιφάνεια δεν παρατηρείται μήτε ρωγμή μήτε ψεγάδι. Πάνω του υπάρχει η επιγραφή «Είμαι ο Οσυμανδύας, ο βασιλεύς των βασιλέων. Αν κάποιος θέλει να μάθει πόσο μεγάλος είμαι και πού βρίσκομαι, ας ξεπεράσει κάποιο από τα έργα μου».

Η ακριβής αναφορά της επιγραφής του Σικελιώτη στο πρωτότυπο είναι ως εξής: «Βασιλεύς βασιλέων Οσυμανδύας ειμί. ει δε τις ειδέναι βούλεται πηλίκος ειμί και που κείμαι, νικάτω τι των εμών έργων».
Ο Σικελιώτης είχε βασιστεί σε περιγραφή του Εκαταίου, που έζησε τον 6ο π. Χ αιώνα ο οποίος είχε πάει στην Αίγυπτο και είχε κάνει περιγραφή κάποιου αγάλματος του Ραμσή. Ο Σικελιώτης έσωσε τις αναφορές του στην σαραντάτομη ιστορία του και πιθανόν μαζί να έσωσε και μία από τις αρχαιότερες αναφορές στην ανακάλυψη που συγκλόνισε πριν λίγες ημέρες την παγκόσμια επιστημονική και όχι μόνο κοινότητα.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί ο Εκαταίος ανέφερε τον Ραμσή ως «Οσυμανδίας» με την απάντηση να δίδεται μάλλον ελληνική εκδοχή του ονόματος Ούσερ-μα-Ρα.
Η επιφυλλίδα στα ΝΕΑ
Το 2000 ο Χάρης Βλαβιανός στην επιφυλλίδα του στην εφημερίδα στα ΝΕΑ, αναφέρεται στον «διαγωνισμό» ποιήματος μεταξύ Σέλεϋ και Οράτιου γράφοντας σχετικά:
«Χρειάστηκαν δέκα λεπτά (ή περίπου) για να γράψει ο Σέλλεϋ ένα από τα αριστουργήματα της αγγλικής ποίησης. Είχαν συνδράμει ένας Φαραώ, μια ομάδα ιστορικών, εξερευνητών και περιηγητών και ο λησμονημένος σήμερα Οράτιος Σμιθ. Ιδιοφυΐα σημαίνει, όπως έχει γράψει ένας γνωστός κριτικός, να βρίσκεσαι στον κατάλληλο τόπο τον κατάλληλο χρόνο, έτοιμος να αδράξεις τη στιγμή. Ο Οράτιος Σμιθ και ο Πέρσυ Μπ. Σέλλεϋ έστειλαν τα σονέτα τους σε μια εφημερίδα, η οποία δημοσίευσε και τα δύο. Ο έντιμος και σχολαστικός Σμιθ τιτλοφόρησε το ποίημά του «Πάνω σε ένα επιβλητικό γρανιτένιο πόδι, που ανακαλύφθηκε να ίσταται μόνο στην έρημο της Αιγύπτου, με τη σχετική επιγραφή χαραγμένη στη βάση». Ο Σέλλεϋ ονόμασε το δικό του «Οζυμανδύας». Ιδιοφυΐα ίσως σημαίνει και το να ξέρεις πώς να τιτλοφορήσεις ένα ποίημα»
Και πράγματι 200 ακριβώς χρόνια μετά, ο «Οζυμανδίας» του Σέλλεϋ πιθανόν να βρέθηκε στα λασπόνερα στης αρχαίας Ηλιόπολις…
 

"OZYMANDIAS" ,  

I met a traveller from an antique land
Who said: Two vast and trunkless legs of stone
Stand in the desert ... Near them, on the sand,
Half sunk, a shattered visage lies, whose frown,

And wrinkled lip, and sneer of cold command,
Tell that its sculptor well those passions read
Which yet survive, stamped on these lifeless things,
The hand that mocked them, and the heart that fed:

And on the pedestal these words appear:
"My name is Ozymandias, king of kings:
Look on my works ye mighty and despair!"

Nothing beside remains. Round the decay
Of that colossal wreck, boundless and bare
The lone and level sands stretch far away.