Μνήμες πολιτικής εξορίας στην Ελλάδα

Ο Κώστας Βάρναλης (Κώστας Βάρναλης - Βικιπαίδεια) εξαιτίας των αριστερών του φρονημάτων υπέστη διώξεις. Παύτηκε από το λειτούργημα του εκπαιδευτικού και εξορίστηκε. Τις εμπειρίες του από τη δίμηνη εξορία στον Αϊ - Στράτη (20 Οκτώβρη 1935 έως 25 Δεκέμβρη 1935) κατέγραψε, αμέσως μετά την απόλυσή του, σε δημοσιεύματα στην εφημερίδα «Ανεξάρτητος» και λίγο αργότερα στον «Ριζοσπάστη». Αυτό το υλικό ο Βάρναλης το είχε ετοιμάσει να εκδοθεί ως βιβλίο το 1936, όμως με τη δικτατορία του Μεταξά οι τυπογράφοι, από φόβο, κάψανε τα χειρόγραφα και έτσι η έκδοση δεν έγινε. Οι δώδεκα επιφυλλίδες που δημοσιεύτηκαν στον «Ανεξάρτητο», μαζί με τις τρεις στον «Ριζοσπάστη» και κάποιες μαρτυρίες συνεξόριστων του Κ. Βάρναλη αποτελούν το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου.

Το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου περιλαμβάνει την αλληλογραφία του Κ. Βάρναλη με τη σύζυγό του Δώρα Μοάτσου την περίοδο της εξορίας και περίληψη επιστολών που έστειλαν στον Κώστα Βάρναλη και στη Δώρα Μουάτσου φίλοι τους την ίδια περίοδο. Η αλληλογραφία αυτή έχει ενδιαφέρον για τη σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του, για τις συνθήκες διαβίωσης στο νησί, καθώς και για τη σχέση του ζευγαριού. Κυρίως όμως για το πώς επέδρασε στον ποιητή το γεγονός της εξορίας.

Με τον Αϊ - Στράτη συνδέονται δύο ποιήματα του Κώστα Βάρναλη. Το ποίημα «Εξορία» της συλλογής «Ελεύθερος Κόσμος» και το αθησαύριστο «Η ώρα φτάνει» που πρωτοδημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση του «Ριζοσπάστη» που εκδόθηκε στον Αϊ - Στράτη το Νοέμβρη του 1935 προς τιμήν της επετείου της Οχτωβριανής Επανάστασης. Στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου διερευνούμε το πότε γράφτηκε το ποίημα «Εξορία» και με τη βοήθεια της μαρτυρίας του συνεξόριστού του αρχισυντάκτη του «Ριζοσπάστη» Τάκη Κόντου, γνωρίζουμε τις συνθήκες μέσα στις οποίες γράφτηκε το ποίημα «Η ώρα φτάνει».

Ο πρόλογος, το παράρτημα και τα σχόλιο βοηθούν τον αναγνώστη να καταλάβει καλύτερα την ιστορική περίοδο που ο ποιητής εξορίζεται, τα γεγονότα και την επίδραση της εξορίας στο φρόνημα του ποιητή.

Την έκδοση συνοδεύει χρονολόγιο με τεκμηριωμένη παράθεση βιογραφικών στοιχείων και πλήρης εργογραφία. Τέλος, ειδική ενότητα είναι η φωτογραφική και εικαστική τεκμηρίωση του βιβλίου. Αξιοποιήθηκε φωτογραφικό υλικό της εποχής, φύλλα του «Ριζοσπάστη» και εικαστικά έργα του επί δωδεκαετία εξόριστου στον Αϊ - Στράτη Γιώργου Φαρσακίδη.

 
1935. Το καράβι «Μαρία Λ.» μεταφέρει πολιτικούς εξόριστους από τη Μυτιλήνη στον Αη Στράτη. Ανάμεσά τους διακρίνονται ο Δημήτρης Γληνός (με τον μπερέ) και ο Κώστας Βάρναλης (με το κασκέτο και το παπιόν).

1935. Το καράβι
Κώστας Βάρναλης

Ο κύριος θάλαμος εγκλεισμού των εξορίστων, στον Αη Στράτη

Στην εξορία
 (Οχτώβρης 1935)

Μας σιδεροδέσανε τα χέρια
και μας κλείσαν ολούθε μαλινχέρια.

Μας μετρήσανε, κάπου εξηνταριά,
και μας ζυγιάσαν την ψυχή – βαριά!

Μουδιάσανε σφιχτόδετα καιρό
χέρι δεξί με χέρι αριστερό.

Μουδιασμένο και τ’ άλλο μας, που εκράτει
βαλίτσα ή δέμα για τον Άη – Στράτη.

Κατάχαμ’ Αρετή, Μυαλό και Νιάτα!
Τον κάλλιον ο χειρότερος επάτα...

Τυχερέ, κείνο τ’ άθλιο δειλινό
σε δέσαν με το Δάσκαλο Γληνό.

Μεγάλα μάτια αστραφτερά, στητός
κι ατάραγος πάνου απ’ τη Μοίρα αφτός,

κοιτούσε την ερχόμενην ευδία.
Συ νεβρικός από την αηδία.

Μαζί μας, τελεφταίοι, με το βαπόρι
πρεζάκηδες, αλάνια, λαθρεμπόροι.

Ξεπίτηδες, για να φανεί, πως ίσια
λογιούνται η Λεφτεριά και τα χασίσια.

Μα το καλογεράκι απ’ τ’ Αγιονόρος,
που πέταξε τα ράσα, ο θεοφόρος,

και το πιάσανε νύχτα στην Ομόνοια,
ξουρισμένα μουστάκια και σαγόνια,

μαζί μας δεν το δέσανε. Βλακεία
να πομπέψουν πατρίδα και θρησκεία!

Έτσι μας εφορτώσαν στο βαπόρι,
τους πατριώτες οι πατριδεμπόροι.

Εξορία στο λαό, χέρια δεμένα,
για να ρθει ο Εξορισμένος απ’ τα ξένα, 

να χωρίσει το Έθνος και να βάλει
τη  μια μεριά να πολεμάει την άλλη.

(Δημοσιεύτηκε στην «Επιθεώρηση Τέχνης», τ. 119-120, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1964, σελ. 533)


Η ΩΡΑ ΦΤΑΝΕΙ

Αφού μας εσκοτώναν με το ζόρι
στα μακελειά τους
χρόνια τώρα του πολέμου
οι μπαζαδόροι·
κι αφού μας εσκοτώνανε πιο φίνα
στα χρόνια της ειρήνης
με την πείνα·
κι αφού μας τυραγνούνε έτσι αιώνες
οι μασκαράδες και οι απατεώνες,
του γδικιωμού, συντρόφοι, η ώρα φτάνει:
αρπάχτε το σφυρί και το δρεπάνι!
Όλοι μαζί με τα γερά σας μπράτσα,
των οχτρών να σαρώσουμε τη ράτσα.
Απ’ τα μπουντρούμια κι απ’ την εξορία
νέα του κόσμου ξεκινά η ιστορία.

Πηγή:kostas-varnalis-poiimata.blogspot.com

 

 

Τόποι Εξορίας στην Ελλάδα  | Ημεροδρόμος