Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς γραμματείας μετέχοντας»

Σήμερα νιώθω τα βιβλία σαν μεγάλη μυλόπετρα

David Connolly

efsyn.gr , 27.06.2018

Βιβλία στο προσκέφαλο: Πολυαγαπημένα, πολυδιαβασμένα, βιβλία που μας διαμόρφωσαν ή μας στήριξαν σε δύσκολες στιγμές. Πρόσωπα της γραφής ξεφυλλίζουν την «αυτοβιογραφική» βιβλιογραφία τους. Ο David Connolly αγαπάει την Ελλάδα, όπου ζει και εργάζεται από το 1979, εν τοις πράγμασι. Αυτό πιστοποιεί, πάνω απ’ όλα, η μακρά μεταφραστική του διαδρομή, ποιητική και πεζογραφική. Πάλλουσες, ακριβείς μεταφράσεις μεταδίδουν το αμφίσημο βάρος κάθε λέξης.  Πέραν αυτού, όμως, ο Ιρλανδός ελληνιστής, που γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε στην Αγγλία και πολιτογραφήθηκε Ελληνας, προσπαθεί σταθερά, από διάφορες θέσεις, για την προβολή του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό - αναδεικνύοντας, εντέλει, τον κοσμοπολιτισμό κι όχι τον εξωτισμό ή τον ελληνοκεντρισμό του. Μεταφραστής, δοκιμιογράφος, έχει γράψει βιβλία για την τέχνη και την επιστήμη της μετάφρασης, ενώ έχει διδάξει μετάφραση και θεωρία της λογοτεχνικής μετάφρασης σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ, της Μεγ. Βρεττανίας και στην Ελλάδα (όπου και συνταξιοδοτήθηκε από το ΑΠΘ ως καθηγητής μεταφρασεολογίας). Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ο βραβευμένος στην Ελλάδα και στο εξωτερικό για το μεταφραστικό του έργο, φιλοξενούμενος της στήλης μας, ζει αποσυρμένος στην Ασίζη της Ιταλίας, κοντά στον Αγιο Φραγκίσκο και τον Παραμχάνσα Γιογκανάντα.
Εδώ ο David, με σκωπτική συγκίνηση, φυλλομετρά σελίδες που τον διαμόρφωσαν στο πέρασμα του χρόνου. Βιβλία που αντανακλούν το ψυχικό απόθεμα κάθε εποχής του.
Επιμέλεια: Μισέλ Φάις

Aπό τα παιδικά μου χρόνια, θυμάμαι δύο και τρία κόμικ την ημέρα (ανάγνωση πρωί πρωί πριν από το σχολείο) και τα Σαββατοκύριακα τα αμερικανικά κόμικ Μάρβελ (Superman κ.λπ.). Βιβλία (δώρα κυρίως Χριστουγέννων και γενεθλίων) της ίδιας εποχής ήταν κάποια (πιθανόν διασκευές) του Ντίκενς, του Ρόμπερτ Λούι-Στίβενσεν με ειδική μνεία στο Wind in the Willows του Kenneth Graham.
Εφηβεία και η εμφάνιση των αιωνίων ερωτήσεων Πόθεν; Πούθε; Τις; Τι; (από πού έρχομαι, πού πηγαίνω, ποιος είμαι και τι πρέπει να κάνω;) και η ανάγνωση κυρίως ως αναζήτηση των απαντήσεων και λιγότερο προς τέρψιν ή προς μόρφωσιν. Συγκεκριμένα βιβλία; Οτιδήποτε θα μπορούσε κατά τη γνώμη μου να «έκρυβε» τις απαντήσεις.
Συγγραφείς στους οποίους επέστρεφα συχνά την περίοδο εκείνη: Εσε, Καζαντζάκης (και πριν γίνω «φιλ-έλλην») αλλά και Conrad, Somerset-Maugham.
Ηταν και τότε που άκουσα μέσα μου (από πού;) το τραγούδι των Σειρήνων και η Ελλάδα έγινε πόλος έλξης για τις αναγνωστικές μου επιλογές: μυθοπλασία γύρω από την αρχαιότητα (Mary Renault κ.ά.) και ό,τι έβρισκα τότε (αρχές της δεκαετίας του ’70) από τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία σε αγγλική μετάφραση (Καβάφη, Σεφέρη, Καζαντζάκη κυρίως) και από αγγλόφωνους συγγραφείς (Λη-Φέρμορ, Ντάρελ, Miller, Fowles κ.λπ.) οι οποίοι είχαν ζήσει από πρώτο χέρι τη σύγχρονη Ελλάδα και που απάντησαν στη ρομαντική μου κλίση να γίνω κι εγώ «λωτοφάγος».
Πανεπιστήμιο και η άνευ όρων παράδοση στην αρχαία γραμματεία. Ομηρος προς αγαλλίαση της ψυχής και οι προσωκρατικοί, οι τραγωδοί και κυρίως ο Πλάτων (όχι Αριστοτέλης) ως μέρος της συνεχούς πνευματικής αναζήτησης.
Παράλληλα, η αναζήτηση χωρίς πυξίδα στην παγκόσμια λογοτεχνία, φιλοσοφία, θρησκειολογία και στον μυστικισμό.
Αγγλόφωνοι (κυρίως) συγγραφείς της ίδιας εποχής που έγιναν «φίλοι»: William Blake, Oscar Wilde, George Bernard-Shaw, Dylan Thomas, W.B. Yeats, T.S. Eliot, Robert Graves. Και αδικώ άλλους πολλούς.
Τι βιβλία να αναφέρω από τα σαράντα χρόνια της ζωής μου στην Ελλάδα, πάντα ως επίδοξος ελληνιστής, καθηγητής μεταφρασεολογίας και επαγγελματίας μεταφραστής; Μια μάταιη προσπάθεια να διατρέξω όλο τον Κανόνα της ελληνικής λογοτεχνίας από τον Διγενή μέχρι τους συγχρόνους, πολλά επιστημονικά γύρω από τη μετάφραση (αναγκαστικά) και ό,τι προλάβαινα (προς ενημέρωση) από τη συνεχώς αυξανόμενη εκείνα τα χρόνια ελληνική βιβλιοπαραγωγή.
Σαν ένδειξη της δικής μου αναγνωστικής προτίμησης (τουλάχιστον ως προς την ποίηση), αναφέρω Εγγονόπουλο, Βρεττάκο και Ελύτη, τρεις ποιητές τους οποίους μετέφρασα επανειλημμένα, όχι κατά παραγγελία αλλά με δική μου πρωτοβουλία. Να προσθέσω και τον Σικελιανό, χωρίς να τον έχω μεταφράσει.
Αλλά ας σταματήσω εκεί με την «επαγγελματική» ανάγνωση τόσων χρόνων. Και παράλληλα, μια κάπως καθυστερημένη επιδρομή στη φανταστική λογοτεχνία (Tolkien, C.S.Lewis, Ursula Le Guin και πολλοί άλλοι) για την πάντα συναρπαστική και αιώνια αντιπαράθεση Καλού-Κακού, βιβλία «εσωτερικής αναζήτησης» τύπου Οι Μεγάλοι Μύστες του Schuré, Meetings With Remarkable Men του Gurdjieff, Jonathan Livingston Seagull του Richard Bach, Autobiography of a Yogi του Paramhansa Yogananda (αναφέρω μόνο κλασικά βιβλία του είδους) και ποίηση «λατρευτική» των Rumi, Hafiz, Omar Khayam, Kabir, Kahlil Gibran.
Και γιατί να μην αναφέρω την πάντα χρήσιμη σε μένα King James Βίβλο η οποία, εκτός των άλλων, παραμένει ένα λογοτεχνικό διαμάντι για τη γλώσσα της και μια από τις πιο σημαντικές πηγές για τη γλώσσα της μετέπειτα αγγλικής λογοτεχνίας.
Συνταξιούχος πλέον και κοιτάζω τα βιβλία που έχω μαζέψει, συλλέξει και, πολλές φορές, κουβαλήσει μαζί μου από τα εφηβικά μου χρόνια. Βιβλία-φίλοι που μου είχαν συμπαρασταθεί. Αλλά εγώ προχώρησα κι αυτά έμειναν πίσω.
Σήμερα τα νιώθω σαν μεγάλη μυλόπετρα. Πολλές φορές παίζω το παιχνίδι… αν μπορούσα να επιλέξω μόνο δέκα; Αλλά δεν θα το παίξω εδώ.
Τελευταία, γυρίζω σε πολλά βιβλία της νεανικής αναζήτησης με νέα (πιο συνειδητή;) ματιά. Είναι ωφέλιμο και διδακτικό να ξαναδιαβάσεις κείμενα που σε είχαν επηρεάσει στην αρχή της πορείας σου, να συγκρίνεις την αντίληψή σου μετά από σαράντα πέντε χρόνια. Ακόμα περισσότερο να διαβάσεις τις σημειώσεις σου από τότε στο περιθώριο της σελίδας.
Ξαναδιαβάζω τον Paramhansa Yogananda και μια συμβουλή που δίνει με εκφράζει ως προς τη σημερινή μου αντίληψη για την ανάγνωση.
Λέει «αν διαβάσεις μια ώρα, να γράψεις για δύο και να διαλογίζεσαι για τρεις…». Λυπάμαι που στη ζωή μου μπέρδεψα τις αναλογίες αυτές (στερνή μου γνώση…).

Τελευταίες μεταφράσεις του D. Connolly: Nikos Engonopoulos, «Selected Poems», Cambridge, MA: Harvard University Press, 2016 και Zyranna Zateli, «At Twilight They Return», Margellos World Republic of Letters, New Haven and London: Yale University Press, 2016.

*BiblioNet : Connolly, David