Ο Τζωρτζ Πολκ και η γυναίκα του Ρέα Κοκκώνη, το 1948, λίγο πριν από τη δολοφονία
Εβδομήντα χρόνια μετά τη δολοφονία του Αμερικανού
δημοσιογράφου Τζωρτζ Ουάσιγκτον Πολκ (Μάιος 1948, εν μέσω του ελληνικού
εμφυλίου=> Υπόθεση Πολκ - Βικιπαίδεια), τα φώτα πέφτουν πάλι πάνω της. Ύστερα από 17 βιβλία -άλλα
γραμμένα αποκλειστικά για την υπόθεση και άλλα με εκτενείς αναφορές σε
αυτήν-, έξι ταινίες και αμέτρητα ρεπορτάζ, ο δημοσιογράφος Μιχάλης
Ιγνατίου και ο τέως εκδότης («Το Ποντίκι», 1979-2005) Κώστας Παπαϊωάννου
δίνουν μια νέα διάσταση στην «Υπόθεση Πολκ» με το βιβλίο τους «Οι έξι
θάνατοι του Τζωρτζ Πολκ».
Το βιβλίο των Ιγνατίου και Παπαϊωάννου, πέρα από τη λεπτομερή εξιστόρηση των γεγονότων της εποχής, διερευνά, μεταξύ άλλων, μια ακόμη διάσταση της υπόθεσης αυτής:
* Πόσοι και ποιοι είχαν συμφέρον από την «εξαφάνιση» του ανεξάρτητου και επίμονου δημοσιογράφου από το προσκήνιο;
* Πόσοι και ποιοι - ανεξάρτητα από το αν συμμετείχαν σε αυτήν - είχαν κάθε λόγο να νιώσουν ικανοποιημένοι από τον θάνατό του;
* Πόσοι και ποιοι είχαν τη δυνατότητα να οργανώσουν ή / και να εκτελέσουν τη δολοφονία του Πολκ;
Με βάση το δημοσιογραφικό έργο, τις απόψεις του Πολκ για την πολιτική των ΗΠΑ στην Ελλάδα και την απειλή του ότι θα αποκάλυπτε τη διαπιστωμένη διαφθορά στους κόλπους της κυβέρνησης του Θεμιστοκλή Σοφούλη, ήταν σίγουρα πολλοί. Από τον επίλογο του βιβλίου επιλέξαμε αποσπάσματα χαρακτηριστικά του κλίματος που επικρατούσε για τον Αμερικανό δημοσιογράφο, του οποίου οι δολοφόνοι έμελλε να μείνουν επί δεκαετίες στο σκοτάδι:
Όταν ανακοινώθηκε η δολοφονία του Πολκ, δεν ήταν λίγοι αυτοί που δεν λυπήθηκαν και τόσο ή που έβγαλαν έναν αναστεναγμό ανακούφισης. Πόσοι (ποιοι) όμως από αυτούς θα έφταναν έως τον φόνο και πόσοι (ποιοι) μπορούσαν να τον κάνουν;
* Ο Κ. Τσαλδάρης με το προσωπικό πρόβλημα -η Δεξιά γενικότερα, που συγκυβερνούσε- δεν θα τολμούσε να διανοηθεί κάτι τέτοιο. Και με τις παρακρατικές οργανώσεις υπήρχε ένας ομφάλιος λώρος, που σήμαινε έλεγχο. Η τυχόν αυτονομία μιας οργάνωσης δεν μπορούσε να φθάσει μέχρι τη δολοφονία ενός Αμερικανού είτε για... «πατριωτικούς» λόγους είτε για προσωπικούς, «επαγγελματικούς». Όταν, όπως λέει ο Γ. Δρόσος, ο «Χίτης» της Θεσσαλονίκης «δεν είναι εις θέσιν περίπου ούτε να ραπίση έναν έστω κομμουνιστήν», θα είναι σε θέση (αυτός ή άλλος συνάδελφός του) να... δολοφονήσει έναν Αμερικανό δημοσιογράφο;
* Οι Βρετανοί, στο κλίμα της εποχής, πληγωμένοι από τις εξελίξεις, δεν θα απέκλειε κανείς ότι θα μπορούσαν ίσως να σκεφθούν να κάνουν μια δολοφονία, π.χ. για να προκαλέσουν «μια γενική σύγχυση, επιζήμια σε όλους», όπως λέει ο Χατζηαργύρης, που υποστηρίζει αυτή την εκδοχή. Θα την έκαναν όμως;
* Οι Αμερικανοί; Μια πρώτη απάντηση είναι αρνητική: Πώς ήταν δυνατόν Αμερικανοί να δολοφονήσουν Αμερικανό, και μάλιστα δημοσιογράφο, και μάλιστα σε άλλη χώρα; Η άποψη αυτή ενισχυόταν από την επικείμενη επίσκεψη του Πολκ στην πατρίδα, που σημαίνει ότι για έναν τουλάχιστον χρόνο κάποιοι στην Αθήνα (Αμερικανοί και Έλληνες) θα γλίτωναν από έναν μεγάλο μπελά.
«Αγκάθια η διαφθορά» και ο εμφύλιος
Ουσιαστικά τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος, που είχε έρθει μόλις τον Ιούλιο του 1947, είχε καταφέρει στο διάστημα αυτό να αποτελέσει μεγάλο πρόβλημα για την πρεσβεία (και την Ουάσιγκτον), γιατί πήγαινε κόντρα με την επίσημη αμερικανική πολιτική στην Ελλάδα σε δύο κυρίως θέματα:
1. Των σκανδάλων. Ήταν οι ανταποκρίσεις και τα υπομνήματα που έστελνε (όπως και άλλοι) -ένας καταιγισμός καταγγελιών για ρεμούλα και διαφθορά άμεσα συνδεδεμένων με την κυβέρνηση (το Λαϊκό Κόμμα)- που είχαν ιδιαίτερα ενοχλήσει και προβληματίσει τον «κόσμο της Δεξιάς» και την πρεσβεία: Ώς πού θα έφτανε;
Είναι η εποχή που οι τίτλοι των εφημερίδων έδιναν την εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε: «Καταχρήσεις», «Λαθρεμπόριο λιρών», «Το λαθρεμπόριον», «Δικάζονται αισχροκερδείς», «Δικάζονται απατεώνες», παράλληλα με «Συλλήψεις κομμουνιστών», «Εκτελέσεις κομμουνιστών», «Εκτοπίσεις κομμουνιστών», αλλά και «Δίκες δωσιλόγων»...
Τα προϊόντα της ΟΥΝΡΑ τροφοδοτούν το λαθρεμπόριο, βιομήχανοι κατηγορούνται για... «ενίσχυση των κομμουνιστών», ο εφοπλιστικός κόσμος δέχεται (ανέλπιστο δώρο) τα 100 «λίμπερτι» από τις ΗΠΑ (Λιβανοί, Κουλουκουντήδες, Νιάρχος, Ωνάσης, Πατέρας, Χατζηπατέρας κ.ά.) και μια έκθεση για την Ελλάδα της Twentieth Century Fund αναφέρει ότι «οι βιομήχανοι και οι επιχειρηματίες δεν είναι διατεθειμένοι να επενδύσουν χρήματα σε επιχειρήσεις που δεν υπόσχονται κέρδη 40%, διότι τόσα μπορούν να βγάλουν από την κερδοσκοπία επί του ξένου συναλλάγματος», καθώς «η κυβέρνηση προσέφερε προστασία, εύνοια και συμβόλαια σε διαβόητους πλούσιους δωσίλογους - βιομήχανους κ.λπ.».
2. Της ειρήνευσης. Ήταν ο μεγάλος αγώνας που έδινε ο Πολκ από τον πρώτο καιρό που ήρθε στην Ελλάδα, συνδυάζοντάς τον με την οικονομική ανάπτυξη: Χωρίς τερματισμό του εμφυλίου τίποτα δεν μπορούσε να προχωρήσει. [...]
Τώρα, λοιπόν, επιστρέφοντας στην πατρίδα, ο Πολκ θα μετέφερε εκεί το πρόβλημα: την αμφισβήτηση της κυβερνητικής πολιτικής στην Ελλάδα μέσα στην ίδια την Αμερική! Και ο αγώνας δεν θα γινόταν μόνο μέσα από τον χώρο της ενημέρωσης, αλλά (και) στη Βουλή και τη Γερουσία, όπου υπήρχαν κάποιοι με τις ίδιες απόψεις και τους ίδιους προβληματισμούς για την κατάσταση στην Ελλάδα και την πολιτική των ΗΠΑ.
Τα πράγματα έχουν αρχίσει να αγριεύουν, καθώς ο Πολκ πηγαίνοντας στην Αμερική:
1. Για το θέμα των σκανδάλων και της διαφθοράς είχε στις αποσκευές του, πέρα από το συγκεντρωμένο υλικό των στοιχείων που είχε δημοσιεύσει ή κρατούσε, δύο μεγάλες υποθέσεις:
* Την «υπόθεση Τσαλδάρη», η οποία αφορούσε τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, υπουργό Εξωτερικών και ηγέτη της Δεξιάς! Στην Αμερική θα έψαχνε ακόμα περισσότερο το θέμα από την τράπεζα, τον πληροφοριοδότη κ.λπ. Όπως εμφανιζόταν, ήταν ένα τεράστιο πολιτικοοικονομικό σκάνδαλο, για το οποίο ο δημοσιογράφος είχε υπόψη και την άποψη του Τσαλδάρη μετά τη συζήτησή τους, όπως και ο Τσαλδάρης τη σαφή απειλή του δημοσιογράφου: φτάνοντας στην Αμερική «θα τον τελειώσει»...
* Την ακόμη πιο συγκλονιστική ίσως περίπτωση, για την οποία είχε ήδη ενημερώσει τον συνάδελφο και φίλο του Τζων Ντόνοβαν: «Κάποιοι από την ελληνική κυβέρνηση έκαναν λαθρεμπόριο χρυσού και ναρκωτικών μέσω του διπλωματικού σάκου»!
Αυτά, και όποια άλλα στοιχεία είχε συγκεντρώσει ως συνέχεια των ανταποκρίσεών του, έδιναν μια χειροπιαστή εικόνα σκανδάλων, που αφορούσαν τη Δεξιά, αλλά και τους Αμερικανούς, λόγω της οικονομικής βοήθειας: τα χρήματα ήταν δικά τους...
2. Για το θέμα της ειρήνευσης, ανεξάρτητα από τα όσα είχε συγκεντρώσει στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής έρευνας, επιδίωκε να κάνει ένα μεγάλο βήμα: να έχει τις ειρηνευτικές προτάσεις του ΔΣΕ από πρώτο χέρι! Στη Θεσσαλονίκη ζητούσε, απ’ όπου μπορούσε, βοήθεια για να «περάσει στο βουνό» και να πάρει μια συνέντευξη από τον Μάρκο Βαφειάδη, να έχει μια μεγάλη δημοσιογραφική επιτυχία πριν φύγει για τις ΗΠΑ... Στην πραγματικότητα ήθελε τις απόψεις του Μάρκου για τερματισμό του εμφυλίου, αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε «νέα Βάρκιζα»...
Γ. Καρατζάς, Η επέτειος μιας δολοφονίας, "Πρώτο Θέμα", 28.5.2018
Άγγελος Στάγκος, Θύμα, ένοχος και ήρωας σε ένα, "Η Καθημερινή"/ "Τέχνες και Γράμματα", 26.5.2018
Το βιβλίο των Ιγνατίου και Παπαϊωάννου, πέρα από τη λεπτομερή εξιστόρηση των γεγονότων της εποχής, διερευνά, μεταξύ άλλων, μια ακόμη διάσταση της υπόθεσης αυτής:
* Πόσοι και ποιοι είχαν συμφέρον από την «εξαφάνιση» του ανεξάρτητου και επίμονου δημοσιογράφου από το προσκήνιο;
* Πόσοι και ποιοι - ανεξάρτητα από το αν συμμετείχαν σε αυτήν - είχαν κάθε λόγο να νιώσουν ικανοποιημένοι από τον θάνατό του;
* Πόσοι και ποιοι είχαν τη δυνατότητα να οργανώσουν ή / και να εκτελέσουν τη δολοφονία του Πολκ;
Με βάση το δημοσιογραφικό έργο, τις απόψεις του Πολκ για την πολιτική των ΗΠΑ στην Ελλάδα και την απειλή του ότι θα αποκάλυπτε τη διαπιστωμένη διαφθορά στους κόλπους της κυβέρνησης του Θεμιστοκλή Σοφούλη, ήταν σίγουρα πολλοί. Από τον επίλογο του βιβλίου επιλέξαμε αποσπάσματα χαρακτηριστικά του κλίματος που επικρατούσε για τον Αμερικανό δημοσιογράφο, του οποίου οι δολοφόνοι έμελλε να μείνουν επί δεκαετίες στο σκοτάδι:
Όταν ανακοινώθηκε η δολοφονία του Πολκ, δεν ήταν λίγοι αυτοί που δεν λυπήθηκαν και τόσο ή που έβγαλαν έναν αναστεναγμό ανακούφισης. Πόσοι (ποιοι) όμως από αυτούς θα έφταναν έως τον φόνο και πόσοι (ποιοι) μπορούσαν να τον κάνουν;
* Ο Κ. Τσαλδάρης με το προσωπικό πρόβλημα -η Δεξιά γενικότερα, που συγκυβερνούσε- δεν θα τολμούσε να διανοηθεί κάτι τέτοιο. Και με τις παρακρατικές οργανώσεις υπήρχε ένας ομφάλιος λώρος, που σήμαινε έλεγχο. Η τυχόν αυτονομία μιας οργάνωσης δεν μπορούσε να φθάσει μέχρι τη δολοφονία ενός Αμερικανού είτε για... «πατριωτικούς» λόγους είτε για προσωπικούς, «επαγγελματικούς». Όταν, όπως λέει ο Γ. Δρόσος, ο «Χίτης» της Θεσσαλονίκης «δεν είναι εις θέσιν περίπου ούτε να ραπίση έναν έστω κομμουνιστήν», θα είναι σε θέση (αυτός ή άλλος συνάδελφός του) να... δολοφονήσει έναν Αμερικανό δημοσιογράφο;
* Οι Βρετανοί, στο κλίμα της εποχής, πληγωμένοι από τις εξελίξεις, δεν θα απέκλειε κανείς ότι θα μπορούσαν ίσως να σκεφθούν να κάνουν μια δολοφονία, π.χ. για να προκαλέσουν «μια γενική σύγχυση, επιζήμια σε όλους», όπως λέει ο Χατζηαργύρης, που υποστηρίζει αυτή την εκδοχή. Θα την έκαναν όμως;
* Οι Αμερικανοί; Μια πρώτη απάντηση είναι αρνητική: Πώς ήταν δυνατόν Αμερικανοί να δολοφονήσουν Αμερικανό, και μάλιστα δημοσιογράφο, και μάλιστα σε άλλη χώρα; Η άποψη αυτή ενισχυόταν από την επικείμενη επίσκεψη του Πολκ στην πατρίδα, που σημαίνει ότι για έναν τουλάχιστον χρόνο κάποιοι στην Αθήνα (Αμερικανοί και Έλληνες) θα γλίτωναν από έναν μεγάλο μπελά.
«Αγκάθια η διαφθορά» και ο εμφύλιος
Ουσιαστικά τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος, που είχε έρθει μόλις τον Ιούλιο του 1947, είχε καταφέρει στο διάστημα αυτό να αποτελέσει μεγάλο πρόβλημα για την πρεσβεία (και την Ουάσιγκτον), γιατί πήγαινε κόντρα με την επίσημη αμερικανική πολιτική στην Ελλάδα σε δύο κυρίως θέματα:
1. Των σκανδάλων. Ήταν οι ανταποκρίσεις και τα υπομνήματα που έστελνε (όπως και άλλοι) -ένας καταιγισμός καταγγελιών για ρεμούλα και διαφθορά άμεσα συνδεδεμένων με την κυβέρνηση (το Λαϊκό Κόμμα)- που είχαν ιδιαίτερα ενοχλήσει και προβληματίσει τον «κόσμο της Δεξιάς» και την πρεσβεία: Ώς πού θα έφτανε;
Είναι η εποχή που οι τίτλοι των εφημερίδων έδιναν την εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε: «Καταχρήσεις», «Λαθρεμπόριο λιρών», «Το λαθρεμπόριον», «Δικάζονται αισχροκερδείς», «Δικάζονται απατεώνες», παράλληλα με «Συλλήψεις κομμουνιστών», «Εκτελέσεις κομμουνιστών», «Εκτοπίσεις κομμουνιστών», αλλά και «Δίκες δωσιλόγων»...
Τα προϊόντα της ΟΥΝΡΑ τροφοδοτούν το λαθρεμπόριο, βιομήχανοι κατηγορούνται για... «ενίσχυση των κομμουνιστών», ο εφοπλιστικός κόσμος δέχεται (ανέλπιστο δώρο) τα 100 «λίμπερτι» από τις ΗΠΑ (Λιβανοί, Κουλουκουντήδες, Νιάρχος, Ωνάσης, Πατέρας, Χατζηπατέρας κ.ά.) και μια έκθεση για την Ελλάδα της Twentieth Century Fund αναφέρει ότι «οι βιομήχανοι και οι επιχειρηματίες δεν είναι διατεθειμένοι να επενδύσουν χρήματα σε επιχειρήσεις που δεν υπόσχονται κέρδη 40%, διότι τόσα μπορούν να βγάλουν από την κερδοσκοπία επί του ξένου συναλλάγματος», καθώς «η κυβέρνηση προσέφερε προστασία, εύνοια και συμβόλαια σε διαβόητους πλούσιους δωσίλογους - βιομήχανους κ.λπ.».
2. Της ειρήνευσης. Ήταν ο μεγάλος αγώνας που έδινε ο Πολκ από τον πρώτο καιρό που ήρθε στην Ελλάδα, συνδυάζοντάς τον με την οικονομική ανάπτυξη: Χωρίς τερματισμό του εμφυλίου τίποτα δεν μπορούσε να προχωρήσει. [...]
Τώρα, λοιπόν, επιστρέφοντας στην πατρίδα, ο Πολκ θα μετέφερε εκεί το πρόβλημα: την αμφισβήτηση της κυβερνητικής πολιτικής στην Ελλάδα μέσα στην ίδια την Αμερική! Και ο αγώνας δεν θα γινόταν μόνο μέσα από τον χώρο της ενημέρωσης, αλλά (και) στη Βουλή και τη Γερουσία, όπου υπήρχαν κάποιοι με τις ίδιες απόψεις και τους ίδιους προβληματισμούς για την κατάσταση στην Ελλάδα και την πολιτική των ΗΠΑ.
Τα πράγματα έχουν αρχίσει να αγριεύουν, καθώς ο Πολκ πηγαίνοντας στην Αμερική:
1. Για το θέμα των σκανδάλων και της διαφθοράς είχε στις αποσκευές του, πέρα από το συγκεντρωμένο υλικό των στοιχείων που είχε δημοσιεύσει ή κρατούσε, δύο μεγάλες υποθέσεις:
* Την «υπόθεση Τσαλδάρη», η οποία αφορούσε τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, υπουργό Εξωτερικών και ηγέτη της Δεξιάς! Στην Αμερική θα έψαχνε ακόμα περισσότερο το θέμα από την τράπεζα, τον πληροφοριοδότη κ.λπ. Όπως εμφανιζόταν, ήταν ένα τεράστιο πολιτικοοικονομικό σκάνδαλο, για το οποίο ο δημοσιογράφος είχε υπόψη και την άποψη του Τσαλδάρη μετά τη συζήτησή τους, όπως και ο Τσαλδάρης τη σαφή απειλή του δημοσιογράφου: φτάνοντας στην Αμερική «θα τον τελειώσει»...
* Την ακόμη πιο συγκλονιστική ίσως περίπτωση, για την οποία είχε ήδη ενημερώσει τον συνάδελφο και φίλο του Τζων Ντόνοβαν: «Κάποιοι από την ελληνική κυβέρνηση έκαναν λαθρεμπόριο χρυσού και ναρκωτικών μέσω του διπλωματικού σάκου»!
Αυτά, και όποια άλλα στοιχεία είχε συγκεντρώσει ως συνέχεια των ανταποκρίσεών του, έδιναν μια χειροπιαστή εικόνα σκανδάλων, που αφορούσαν τη Δεξιά, αλλά και τους Αμερικανούς, λόγω της οικονομικής βοήθειας: τα χρήματα ήταν δικά τους...
2. Για το θέμα της ειρήνευσης, ανεξάρτητα από τα όσα είχε συγκεντρώσει στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής έρευνας, επιδίωκε να κάνει ένα μεγάλο βήμα: να έχει τις ειρηνευτικές προτάσεις του ΔΣΕ από πρώτο χέρι! Στη Θεσσαλονίκη ζητούσε, απ’ όπου μπορούσε, βοήθεια για να «περάσει στο βουνό» και να πάρει μια συνέντευξη από τον Μάρκο Βαφειάδη, να έχει μια μεγάλη δημοσιογραφική επιτυχία πριν φύγει για τις ΗΠΑ... Στην πραγματικότητα ήθελε τις απόψεις του Μάρκου για τερματισμό του εμφυλίου, αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε «νέα Βάρκιζα»...
Γ. Καρατζάς, Η επέτειος μιας δολοφονίας, "Πρώτο Θέμα", 28.5.2018
Άγγελος Στάγκος, Θύμα, ένοχος και ήρωας σε ένα, "Η Καθημερινή"/ "Τέχνες και Γράμματα", 26.5.2018
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου