Μαρκ Μαζάουερ: Ο Βρετανός εραστής της ιστορίας
ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΤΕΜΠΙΛΗ
dstebilis@neaselida.news
«Για μένα η ιστορία μοιάζει με τη μουσική. Εχεις μια δομή, ένα επιχείρημα και έχεις και αυτά τα στοιχεία, αυτές τις φωνές που θέλεις τελικά να ακουστούν. Γιατί, εκτός από σένα που μπήκες μέσα στο αρχείο των φωνών, κανείς άλλος δεν γνωρίζει αυτούς τους ανθρώπους, αυτές τις φωνές από το παρελθόν». Ετσι περιγράφει ο Μαρκ Μαζάουερ τη συγγραφή ενός βιβλίου σε παλαιότερή του συνέντευξη. Ο διάσημος Βρετανός ιστορικός, από τους πιο επιφανείς της γενιάς του σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι ένας από τους σοβαρότερους μελετητές της ελληνικής και της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Για πολλούς είναι απορίας άξιο γιατί ο Μαζάουερ ασχολήθηκε επισταμένα με τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, καθώς εκ των πραγμάτων θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι το μεγαλύτερο μέρος του επιστημονικού του έργου αφορά στην ιστορία της χώρας μας. Από την οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου και τη ναζιστική Κατοχή ως την ιστορία της Θεσσαλονίκης και τα δίκτυα εξουσίας στη νεότερη Ελλάδα, ο Μαζάουερ καταπιάνεται με την ιστορική ανασύσταση του σχετικά πρόσφατου ελληνικού παρελθόντος, χωρίς υποκειμενικότητες και φορτίσεις που αναγνωρίζονται συχνά σε ιστορικούς που γράφουν για την ιστορία της πατρίδας του. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι δεν έχει τη δική του θέαση ή ότι δεν επηρεάζεται από τις δικές του καταβολές – οικογενειακές, πολιτισμικές, επιστημονικές.
Ο Μαζάουερ σπούδασε Κλασική Φιλολογία και Φιλοσοφία στην Οξφόρδη, όπου εκπόνησε αργότερα τη διδακτορική του διατριβή, αφού ενδιάμεσα είχε εντρυφήσει και στις Διεθνείς Σχέσεις στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς της Βαλτιμόρης. Επομένως, οι κλασικές σπουδές του -κάτι, άλλωστε, που έχει δηλώσει και ο ίδιος- εξηγούν εν μέρει το γεγονός ότι ασχολήθηκε επαγγελματικά με την Ελλάδα. Η πρώτη του επίσκεψη στη χώρα μας, το 1981, για να μάθει ελληνικά, ήταν, σύμφωνα με τον Μαζάουερ, η πρώτη του επαφή με τη νέα Ελλάδα, τη γλώσσα και τον πολιτισμό της.
Ταυτόχρονα, η εβραϊκή του καταγωγή δεν θα μπορούσε παρά να αποτελέσει κινητήρια δύναμη για να ασχοληθεί με την ιστορία μιας χώρας αλλά και μιας πόλης, της Θεσσαλονίκης, όπου το εβραϊκό στοιχείο αποτελούσε σημείο αναφοράς μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, ο Μαζάουερ δεν μένει μόνο εκεί. Αντιλαμβάνεται ότι η ιστορία των εβραϊκών πληθυσμών και της τύχης τους είναι μια σημαντική σίγουρα, αλλά όχι η μοναδική ψηφίδα που θα δώσει όλη την εικόνα. Για το βιβλίο του «Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων» έχει αναφέρει ότι «στην αρχή ασχολήθηκα ιδιαίτερα με την τύχη των Εβραίων στον πόλεμο (…) Αλλά ταυτόχρονα ασχολήθηκα και με την οθωμανική ιστορία της πόλης».
Ο Μαζάουερ ενδιαφέρεται για την Ελλάδα, τα Βαλκάνια, την Ευρώπη, τον κόσμο. Οπως και πολλοί ιστορικοί των τελευταίων δεκαετιών, ελκύεται από την περίοδο του Μεσοπολέμου, της ανόδου του ναζισμού, του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ολοκαυτώματος. Δεν αρκείται όμως στην ανάλυση μια συγκεκριμένης πτυχής. «Εντάσσεται» νωρίς σε αυτή την κατηγορία των ιστορικών και κοινωνικών επιστημόνων που θέλουν να έχουν αλλά και να καταθέσουν στο αναγνωστικό κοινό και την επιστημονική κοινότητα τη συνολική εικόνα, κάτι που άλλοι ομότεχνοί του κάνουν στη δύση του επαγγελματικού τους βίου. Ισως ο κοσμοπολιτισμός, πεδίο ενδιαφέροντος και μάλλον ίδιο χαρακτηριστικό του Βρετανού ιστορικού, τον ωθεί σε τέτοια ερευνητικά και συγγραφικά εγχειρήματα.
Τα βιβλία του «Σκοτεινή ήπειρος – Ο ευρωπαϊκός 20ός αιώνας» και «Κυβερνώντας τον κόσμο – Η ιστορία μιας ιδέας» είναι τέτοια εγχειρήματα. Δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι με το πρώτο βιβλίο του ο Μαζάουερ συνδιαλέγεται, από τη φιλελεύθερη σκοπιά, με τον άλλο μεγάλο Βρετανό μαρξιστή ιστορικό, επίσης εβραϊκής καταγωγής, αείμνηστο Ερικ Χομπσμπάουμ. Δεν συμψηφίζει τις ιδεολογίες. Η πένα του, ωστόσο, είναι σκληρή για τους ολοκληρωτισμούς και τα εγκλήματα. Ο ίδιος έχει πει ότι «το να συγκρίνεις δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι εξομοιώνεις». Δεν διαλέγει μια όχθη για να γίνει ο εμβληματικός θεωρητικός της. Εφιστά την προσοχή, μέσω της ιστορίας του 20ού αιώνα, στις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν οι ακραίες ιδεολογίες, δίνοντας τη δική του ιστορική ερμηνεία και ανάλυση για την «εποχή των άκρων». Με το δεύτερο αποδομεί συνωμοσιολογικές θεωρίες για τα «αόρατα χέρια» και τα «σκοτεινά διευθυντήρια» που κινούν τα νήματα στην ιστορία του πλανήτη, χρησιμοποιώντας τα πιο πιστά για τον επιστήμονα εργαλεία: την τεκμηρίωση και τον ορθό λόγο.
Τόσο το επιστημονικό του έργο όσο και οι δημόσιες παρεμβάσεις του μέσω αρθρογραφίας ή συνεντεύξεων καθιστούν τον Μαζάουερ βαθιά πολιτικό, ιδιαίτερα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Και, βέβαια, όπως κάθε ιστορικός που έχει κάνει σοβαρή δουλειά, δεν απέφυγε τις επιθέσεις με βάση τα γραφόμενα και τα λεγόμενά του. Για το βιβλίο του «Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων», δέχτηκε σφοδρή κριτική στην Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη, όχι τόσο από ιστορικούς όσο απ’ όλους αυτούς που έχουν αναλάβει αυτόκλητα και «εργολαβικά» την υπεράσπιση της εθνικής ιστορίας, κάτι που δεν θίγει επί της ουσίας ο Μαζάουερ. Επίσης, πολλοί επιστήμονες και δημοσιολόγοι στη χώρα μας δεν του έχουν συγχωρήσει ότι, αυτός ο φιλελεύθερος και κοσμοπολίτης ιστορικός, δεν ταύτισε τον ΣΥΡΙΖΑ με τη Χρυσή Αυγή στην επινοημένη για τις ανάγκες της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας «θεωρία των δύο άκρων».
Ο Μαζάουερ, ως κλασικός Βρετανός, έχει όμως και βαθιά φλεγματικό πολιτικό χιούμορ. Σε συνέντευξή του σε ελληνική εφημερίδα το 2009, απαντώντας στο ερώτημα αν υπάρχει κρίση στην Κεντροαριστερά μετά την ήττα των Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών από τη Μέρκελ και αν ήρθε το «τέλος του Σοσιαλισμού», είχε απαντήσει: «Εγώ νόμιζα ότι ο Σοσιαλισμός τελείωσε όταν κέρδισε τις εκλογές ο Τόνι Μπλερ!»…
Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε στο ένθετο ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑΤΑ που κυκλοφορεί με την εφημερίδα «Νέα Σελίδα», 17/09/2017
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου