Στον Παράδεισο του Εμίλ Ζολά

Βασίλης Αλεξάκης(*)
oanagnostis.gr

Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις που έκανα πρόσφατα μετά την ανάγνωση ενός σημαντικού έργου του Εμίλ Ζολά, Στον Παράδεισο των Κυριών. Είναι κάτι που δεν το συνηθίζω, αλλά εδώ θα κάνω μια εξαίρεση. Ειλικρινά, ήταν μια απόλαυση! Με έκπληξη διαπίστωσα ότι το έργο αυτό, γραμμένο το 1883, είχε μείνει μέχρι τώρα αμετάφραστο. Υποθέτω πως αυτό οφείλεται αφενός στον όγκο του, αριθμεί πάνω από 600 σελίδες, αφετέρου όμως στις γενικότερες δυσκολίες που παρουσιάζει η μετάφραση του Ζολά. Η Ιφιγένεια Μποτουροπούλου, με γενναιότητα και γνώση, κατάφερε να μας προσφέρει ένα ανάγνωσμα που καθηλώνει.
Η ίδια η ιστορία αποτελεί βέβαια σπουδαίο κίνητρο για το όλο εγχείρημα: ο Ζολά πραγματεύεται αδιαμφισβήτητα διαχρονικά θέματα, όπως το χρήμα και ο έρωτας! Και όχι μόνο. Το εν λόγω μυθιστόρημα είναι μια τοιχογραφία της γαλλικής κοινωνίας σε όλη τη διαστρωμάτωσή της, καθώς και των νόμων που διέπουν το πέρασμα της οικονομίας από τους παλιούς στους μοντέρνους καιρούς. Ο Ζολά υπήρξε νατουραλιστής μυθιστοριογράφος, και η δύναμη της πένας του αγαπήθηκε πολύ και από όλους. Ύστερα, πέρα από τον τρόπο γραφής, εκτιμήθηκε και για τις πεποιθήσεις του σχετικά με την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία. Είναι γνωστή σε όλους η περίφημη επιστολή του Κατηγορώ στο πρωτοσέλιδο της παρισινής εφημερίδας Ωρόρ προς τον τότε πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας Ζωρζ Κλεμανσώ, που δίχασε και συντάραξε συθέμελα την γαλλική κοινή γνώμη. Αφορμή της ήταν η άδικη καταδίκη του εβραίου αξιωματικού Ντρέιφους κατηγορούμενου για προδοσία. Υπήρξε ο μόνος διανοούμενος που τόλμησε να πάρει δημοσίως θέση υπέρ του Ντρέιφους, διαβλέποντας το κλίμα αντισημιτισμού που κέρδιζε έδαφος.  Το γεγονός είχε πολύ σοβαρές συνέπειες για τον ίδιο, καθώς φυλακίστηκε κι εξορίστηκε κι εντέλει μάλλον δολοφονήθηκε· επέτυχε όμως να γίνει η αναθεώρηση της δίκης, αλλά δεν έζησε αρκετά για να χαρεί τη δικαίωση του αγώνα του.
Για να επανέλθω στο μυθιστόρημα, λοιπόν, ήθελα να πω ότι Ο Παράδεισος των Κυριών, κατέχει μια σπουδαία θέση στη συνείδηση των σημερινών αναγνωστών κι εντυπωσιάζει με τον πλούτο των λεπτομερειών που συνθέτουν την ιστορία, η οποία διαδραματίζεται σ’ ένα από τα πρώτα πολυκαταστήματα του Παρισιού στα μέσα του 19^ου αιώνα. Με κινηματογραφικές περιγραφές, ο Ζολά υφαίνει τον καμβά της άθλιας ζωής των πωλητών του καταστήματος που γιγαντώνεται σιγά σιγά από την άμετρη φιλοδοξία του ιδιοκτήτη του Οκτάβ Μουρέ, αλλά και των γειτονικών μικρο-εμπόρων που φθίνουν καθημερινά, μέχρι που τους καταπίνει το πολυκατάστημα με τις χαμηλές τιμές που του επιτρέπουν οι μαζικές πωλήσεις. Βεβαίως, η αστική τάξη είναι η μόνη που όχι μόνο δεν πτοείται αλλά απολαμβάνει στο έπακρο τον νεωτερισμό αυτό, ο οποίος οδηγεί σε μια τρέλα της κατανάλωσης. Στο σημείο αυτό οφείλω να υπογραμμίσω τον διαφωτιστικό χαρακτήρα του Επίμετρου, που είναι γραμμένο από μια σπουδαία κριτικό της γαλλικής λογοτεχνίας, την Jeanne Gaillard, μελετήτρια της ιστορίας της πόλης του Παρισιού.  Αναλύει με μεθοδικότητα το φαινόμενο του πολυκαταστήματος και των συνεπειών του στο κοινωνικό γίγνεσθαι, σχολιάζοντας τις νέες αρχιτεκτονικές συνήθειες καθώς και τις οικονομικές συνθήκες που ίσχυαν στην Δεύτερη Αυτοκρατορία και συνετέλεσαν στο αναπόδραστο πέρασμα της πόλης στους μοντέρνους καιρούς. Είναι σημαντικό να δίνεται στον αναγνώστη η δυνατότητα να εμβαθύνει σ’ ένα τέτοιο εμβληματικό μυθιστόρημα, γι’ αυτό και θεωρώ ότι η προσθήκη από τον εκδότη του εν λόγω κειμένου είναι συμβολή στη λογοτεχνία.
Πέρα όμως από την αισθητική χαρά που προσφέρουν οι περιγραφές των χώρων και του κοινωνικού ιστού, ο Ζολά, σαν μεγάλος γνώστης της ανθρώπινης ψυχής, μας παρέχει και μιαν απίστευτη ιστορία αγάπης που κρατά σε εγρήγορση τον αναγνώστη μέχρι την τελευταία σελίδα: πρόκειται για τον έρωτα του ιδιοκτήτη του Παραδείσου, με μια νεαρή πωλήτρια, τη Ντενίζ, που προσλαμβάνεται στο κατάστημα. Ειλικρινά, μόνο ένας σπουδαίος συγγραφέας μπορεί να διαπραγματεύεται ένα τέτοιο ζήτημα χωρίς να πέφτει σε κοινοτοπίες!  Αλλά βέβαια, δεν θα υπήρχε αισθητική ικανοποίηση χωρίς μια εξαιρετική μετάφραση.
Δικαίως ο πρέσβης της Γαλλίας στην Ελλάδα, κ. Christophe Chantepy, που υπογράφει τον Πρόλογο, «χαιρετίζει την πρωτοβουλία των Εκδόσεων Στερέωμα να προσφέρουν στο ελληνόφωνο κοινό την απόλαυση της ανάγνωσης ενός αριστουργήματος της παγκόσμιας λογοτεχνίας».
(*)Ο Βασίλης Αλεξάκης είναι συγγραφέας, το τελευταίο του βιβλίο είναι το «Κλαρινέτο»
Émile Zola, Στον Παράδεισο των Κυριών,Μετάφραση Ιφιγένεια Μποτουροπούλου, Εκδόσεις Στερέωμα