Υπερσιβηρικός – ένα ποίημα του Γεράσιμου Δενδρινού
ΥΠΕΡΣΙΒΗΡΙΚΟΣ
Παιδιά μου θα έχω στο εξής τα αδέσποτα
τα όρη για γονείς μου
συντρόφους μου τα βιβλία
που βρήκα κάποτε τυχαία στην εξοχή
λίγο πριν τους αβαθείς βάλτους.
τα όρη για γονείς μου
συντρόφους μου τα βιβλία
που βρήκα κάποτε τυχαία στην εξοχή
λίγο πριν τους αβαθείς βάλτους.
Μαγευτικές ομορφιές κρύβουν τα αθέατα δάση.
Για χρόνια, εσένα είχα εικόνα και φως
μα βαρύ σκοτάδι έπεσε
ατέλειωτο, καθώς ο συρμός
έμπαινε στο μεγαλοπρεπές Αικατερίνεμπουργκ
με τους ολόχρυσους τρούλους των εκκλησιών
μίλια μακριά από το Βλαδιβοστόκ του τέλους.
μα βαρύ σκοτάδι έπεσε
ατέλειωτο, καθώς ο συρμός
έμπαινε στο μεγαλοπρεπές Αικατερίνεμπουργκ
με τους ολόχρυσους τρούλους των εκκλησιών
μίλια μακριά από το Βλαδιβοστόκ του τέλους.
Κι έμεινε η φωνή του σαμάνου
να με καλεί μέσα στο παγωμένο σούρουπο
να με καλεί μέσα στο παγωμένο σούρουπο
http://frear.gr
Υπερσιβηρικός: Μόνο η φαντασία μπορεί να περιγράψει την πραγματικότητα
Πηγή alfavita.gr
Ο υπερσιβηρικός σιδηρόδρομος «ακούει» στο όνομα η
μεγαλύτερη διαδρομή τρένου παγκοσμίως. Επί της ουσίας πρόκειται για ένα
μεγάλο δίκτυο διαδρομών αποτελούμενο από μικρά τοπικά δίκτυα, το οποίο
εκτείνεται σε μια περιοχή που καλύπτει 9.289 χιλιόμετρα, από τη Μόσχα,
στα δυτικά της Ρωσίας έως και το Βλαδιβοστόκ στο ανατολικό άκρο της
χώρας.
Αποτελεί ένα από τα πιο διάσημα και θρυλικά τρένα
όλων των εποχών, μαζί με άλλα ξακουστά, όπως το Orient Express και το
Indian Pacific. Ταινίες, βιβλία, πίνακες ζωγραφικής, αφιερώματα, ακόμη
και τραγούδια έχουν γραφτεί , γυριστεί, ζωγραφιστεί και ασχοληθεί με το
συγκεκριμένο τρένο.
Η κατασκευή
Η κατασκευή του Υπερ-σιβηρικού ξεκίνησε στα τέλη
του προ-περασμένου αιώνα, κατά τη δεκαετία του 1890, ακολουθώντας τη
γενικότερη τάση επέκτασης και εκσυγχρονισμού του σιδηροδρομικού δικτύου
της τσαρικής αυτοκρατορίας.
.
Ο Υπερ-σιβηρικός αποτελούσε μία ανάγκη της εποχής,
απαντώντας σε πολλά προβλήματα του κόσμου. Από τη μεταφορά προϊόντων
και αγαθών (ελλείψει οδικού δικτύου), σύνδεση των πιο απομονωμένων
περιοχών με τα τοπικά, αλλά και τα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως επίσης και
εξυπηρέτηση στρατιωτικών σκοπών ( Ρωσο-ϊαπωνικός πόλεμος, Β’ Παγόσμιος
κλπ).
Ο σιδηρόδρομος σήμερα
Ακόμα και σήμερα ο Υπερ-σιβηρικός αποτελεί ένα από
τα σημαντικότερα (αν όχι το σημαντικότερο) μεταφορικά μέσα της Ρωσίας.
Αγαθά και άνθρωποι μεταφέρονται αθρόα πάνω στις ράγες του, ενώ συνιστά
έναν πολύ ελκυστικό τουριστικό προορισμό για τους λάτρεις των τρένων,
των ταξιδιών και των περιηγήσεων.
Η διαδρομή του έχει αλλάξει αρκετές φορές στην αιωνόβια κίνησή του. Όχι πάντως σε μεγάλο βαθμό από την κλασική αρχική του.
Χαρακτηριστικό είναι ότι η διαδρομή διασχίζει όλη
τη νότια Ρωσία, ενώ μέσω του δικτύου αυτού μπορεί κανείς να ταξιδέψει
απευθείας προς δύο ακόμη πρωτεύουσες γειτονικών χωρών. Ο λόγος για το
Κίεβο στα δυτικά και το… Πεκίνο στα ανατολικά.
Το ταξίδι διαρκεί 8 ημέρες!
Αξιοσημείωτο επίσης είναι το γεγονός ότι η
διαδρομή διασχίζει εφτά διαφορετικές χρονικές ζώνες! Χωρίς να
συνυπολογίζουμε, φυσικά, το κλίμα και το τοπίο των δύο ηπείρων.
Το τρένο
Άλλοτε με την έπαρση του σύγχρονου, άλλοτε με τη
σιγουριά του παλιού και άλλοτε παραμυθένιο, βγαλμένο από την κλασική
εποχή του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου αιώνα, το ίδιο το τρένο, τα βαγόνια και η μηχανές του καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος … γούστων και αναπαραστάσεων.
Οι φωτογραφίες μιλούν από μόνες τους:
Η διαδρομή
Μόσχα, πέρασμα πάνω από τον επιβλητικό και
ξακουστό Βόλγα, Κίροφ, Εκατέρινμπουργκ, Όμσκ, Νοβοσιμπίρσκ,
Κρασνογιάρσκ, πέρασμα από τις στέπες και την απόκσομη ομορφιά της
Βαϊκάλης, Ιρκούτσκ, (Μογγολία-Πεκίνο για όποιον επιλέξει τον νότιο
«διάδρομο»), Βλαδιβοστόκ.
Επιλέγουμε να αναφέρουμε μερικές από τις πιο
ξακουστές, all time classic, περιοχές και πόλεις που διασχίζει ο
Υπερ-σιβηρικός, σε ένα σύνολο στάσεων και σταθμών που υπερβαίνουν τις
60!
Μία ζώνη που περικλείει ένα εύρος διαφορετικών
κόσμων. Άνθρωποι, πολιτισμοί, τρόποι ζωής (πολλές φορές και ποιότητα
ζωής) εναλλάσσονται πότε αρμονικά και πότε κάπως απότομα και… «βίαια»,
στα μάτια του ξένου παρατηρητή.
Υπηρεσίες και ταξίδι
Τα τρένα εποχής είχαν πάντοτε ως σήμα κατατεθέν
τους την πολυτέλεια και την άνεση. «Κουσούρι» θα μπορούσε να πει κάποιος
της υπερβολικής ανάπτυξης της βιομηχανικής και αστικής εποχής. Ο
Υπερ-σιβηρικός κράτησε αυτό το στυλ στις υπηρεσίες πρώτης θέσης του.
Βαγόνια-εστιατόρια με επίχρυσα μέρη, ξύλινο εσωτερικό, με τραπέζια,
ποτήρια, μαχαιροπήρουνα και εδέσματα πολυτελείας συμπληρώνουν μια εικόνα
από ταινία εποχής ή western. Παράλληλα, κρεβάτια, ιδιωτικά κουπέ, ακόμη
και μικρές καμπίνες παρέχονται σε περιορισμένο αριθμό και στο ανάλογο
αντίτιμο.
Πιο… στριμωγμένα είναι τα πράγματα στην δεύτερη θέση, όπου όλα τα προαναφερθέντα είναι… μικρότερα, ενώ κάποια απουσιάζουν.
Την τρίτη θέση μάλλον την προτιμούν εσωτερικοί ταξιδιώτες μικρότερων αποστάσεων, παρά αυτοί που ταξιδεύουν για λόγους αναψυχής
***
Εν κατακλείδι, η εμπειρία του να ταξιδέψει κανείς
με τον Υπερσιβηρικό αποτελεί για πολλούς ένα από τα πιο συναρπαστικά και
«εξωτικά» πράγματα που μπορεί να βιώσει κανείς. Άλλοι πάλι
θα πουν ότι ένα τέτοιο ταξίδι βρίσκει όμοιά του μόνο σε προορισμούς,
όπως η Παταγονία, το Μάτσου Πίτσου, το Έβερεστ ή κάποιο εξωτικό νησί της
Καραϊβικής και του Ειρηνικού. Υπάρχουν, παράλληλα, ακόμη περισσότεροι
που λαχταρούν αυτή την εμπειρία και που την κατατάσσουν ως ένα όνειρο
ζωής.
*****************
«Ταξίδι έως την άκρη του κόσμου»
Ξεκινώντας από τη Μόσχα και τερματίζοντας στο Βλαδιβοστόκ
της Μαντζουρίας, ο Υπερσιβηρικός πραγματοποιούσε το μεγαλύτερο
σιδηροδρομικό ταξίδι παγκοσμίως, σε μήκος περίπου 9.500 χιλιομέτρων.
Αριστερά, ο τσάρος Νικόλαος επισκέπτεται τον σιδηροδρομικό σταθμό του
Μπομπρούισκ το 1904.
Θυμάμαι ότι η γιαγιά μου τραγουδούσε με
μεγάλο πάθος «Τα τρένα που φύγαν, αγάπες μου πήρανε», ένα παλιό
τραγούδι του Ξαρχάκου που έβρισκα αφάνταστα λυπητερό. Οταν αργότερα
διάβασα την «Αννα Καρένινα» και το τραγικό τέλος της, εδραιώθηκε μέσα
μου η βεβαιότητα ότι τα τρένα έχουν φύση ρομαντική ασχέτως της
πρακτικότητάς τους.
Η λογοτεχνία του 19ου αιώνα τα αγάπησε βαθιά, όσο και οι ονειροπόλοι ταξιδιώτες στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, διότι εκτός των άλλων η αβίαστη ταχύτητά τους γέμιζε την ψυχή τους «με την ηρεμία και την ακινησία του τοπίου».
Ωστόσο το βιβλίο του Christian Wolmar «Υπερσιβηρικός» εκ πρώτης όψεως δεν είναι διόλου συναισθηματικό.
Ο συγγραφέας, κορυφαίος Βρετανός δημοσιογράφος που ασχολείται εδώ και χρόνια με το θέμα των συγκοινωνιών, έχει γράψει 11 ακόμη βιβλία για τους σιδηροδρόμους, την ιστορία και τη σχέση τους με την κοινωνικοπολιτική ανάπτυξη της Ευρώπης.
Ως εξειδικευμένος δημοσιογράφος και έντονα πολιτικοποιημένος άνθρωπος –διεκδίκησε το χρίσμα των Εργατικών προκειμένου να βάλει υποψηφιότητα για τη δημαρχία του Λονδίνου, και τελικώς υποστήριξε ένθερμα την πρόσφατη εκλογή του Σαντίκ Καν– έχει άποψη και θέσεις σχετικά με το παρόν και το μέλλον της σιδηροδρομικής βιομηχανίας στη χώρα του, και γενικότερα.
Αυτό σημαίνει ότι ο «Υπερσιβηρικός» αποτελεί το προϊόν σοβαρής ερευνητικής δουλειάς με πληροφορίες, στοιχεία, εικόνες, χάρτες, σημειώσεις και βιβλιογραφία. Είναι λοιπόν ένα πολύτιμο εγχειρίδιο για όποιον θέλει να μάθει τα πάντα σχετικά με τη μακρύτερη σιδηροδρομική γραμμή του κόσμου.
Στις σχεδόν 350 σελίδες του αναλύονται εμπεριστατωμένα η σημασία, η αξία και οι επιπτώσεις που είχε για τη ρωσική και την ευρύτερη ευρωπαϊκή και ασιατική ιστορία η διάνοιξη και η λειτουργία του πιο φιλόδοξου σιδηροδρομικού έργου του 19ου αιώνα. Ομως το βιβλίο έχει κι έναν περισσότερο λογοτεχνικό υπότιτλο: «Εως την άκρη του κόσμου». Αυτός ήταν άλλωστε ο πρωτότυπος τίτλος της αγγλικής έκδοσης. Ετσι γίνεται φανερή η διάθεση του συγγραφέα να ξεπεράσει τα όρια της δημοσιογραφικής έρευνας και να δημιουργήσει ένα μύθο.
Ο Paul Theroux στο αξεπέραστο ταξιδιωτικό βιβλίο του «Το μεγάλο σιδηροδρομικό παζάρι», στο οποίο περιγράφει το καταπληκτικό ταξίδι του από το Λονδίνο μέχρι την Ιαπωνία και πίσω πάλι πάντα και μόνον σιδηροδρομικώς, γράφει: «Τα πάντα μπορούν να συμβούν πάνω σε ένα τρένο». Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για το τρένο των τρένων. Ξεκινώντας από τη Μόσχα και τερματίζοντας στο Βλαδιβοστόκ, ο Υπερσιβηρικός κάνει το μεγαλύτερο σιδηροδρομικό ταξίδι παγκοσμίως σε μήκος περίπου 9.500 χιλιομέτρων. Ο Paul Theroux έγραφε τη δεκαετία του 1970 ότι οι σιδηρόδρομοι κάθε χώρας κουβαλάνε επάνω τους τα βασικά χαρακτηριστικά της κουλτούρας της και αντιπροσωπεύουν την κοινωνία στη οποία ανήκουν με μεγάλη ακρίβεια.
Από τα ρωσικά τρένα θυμάται ένα σαμοβάρι σε κάθε βαγόνι, τα ανοξείδωτα μπολ με σούπα μπορς που σέρβιρε το εστιατόριο, τις καμπίνες της Σκληρής και της Μαλακής θέσης και το τεράστιο πρόσωπο του Λένιν σε κάθε σταθμό.
Για τη σούπα, ως το μόνο βρώσιμο φαγητό του εστιατορίου, μας διαβεβαιώνει και ο Wolmar που ταξίδεψε με τον Υπερσιβηρικό το 2012. Οσο για τη δυνατότητα που είχαν οι πιο εύποροι ταξιδιώτες (δυτικοί ή και Σοβιετικοί πολίτες) να ταξιδεύουν στα βαγόνια της «μαλακής» κατηγορίας (η κομμουνιστική ιδεολογία δεν επέτρεπε να ονομάζονται βαγόνια α΄ και β΄ θέσης), μαθαίνουμε ότι ήταν νεωτερισμός που εφαρμόστηκε κατά τη μεταπολεμική περίοδο, σε μια προσπάθεια να κερδίσει η χώρα σκληρό συνάλλαγμα από τον τουρισμό.
Αυτές είναι λίγες μόνον από τις ιστορίες που περιέχει το βιβλίο του Wolmar. Ωραίες ανεκδοτολογικές αφηγήσεις ανακατεύονται με στατιστικά στοιχεία και ιστορικές αναδρομές καταφέρνοντας να αποδώσουν τη γοητευτική φυσιογνωμία του Μεγάλου Κόκκινου Σιδηρόδρομου από τη σύλληψή του ως ιδέα μέχρι τη σχεδόν μυθιστορηματική κατασκευή του (το έργο ξεκίνησε το 1891, ολοκληρώθηκε το 1916 και χαρακτηρίστηκε ένα από τα μεγαλύτερα θαύματα της μηχανικής στον κόσμο) και την περιπετειώδη χρήση του, η οποία επηρεάστηκε και επηρέασε τα μεγάλα γεγονότα της εποχής του.
Οι άνθρωποι με τις επιδιώξεις, τις φιλοδοξίες, τα όνειρα και τις μικρότητές τους δεν λείπουν από τούτο το χρονικό. Κάποιοι από αυτούς είναι πρωταγωνιστές, όπως ο οραματιστής Σεργκέι Βίτε, ο σιδηροδρομικός υπάλληλος από την Οδησσό που διέγνωσε τη σημασία του έργου, αποδείχτηκε άξιος πολιτικός και έφτασε μέχρι τα ύπατα αξιώματα του κράτους αναλαμβάνοντας υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας. Γι’ αυτόν, άλλωστε, ο συγγραφέας δεν κρύβει τον θαυμασμό του.
Σημαντικοί επίσης για την εξέλιξη της ιστορίας ήταν οι δύο τσάροι, ο Αλέξανδρος Γ΄ και ο γιος του Νικόλαος Β΄, που πείσθηκαν για τη γεωπολιτική σημασία του έργου και χρηματοδότησαν την κατασκευή του.
Βεβαίως, πρωταγωνιστής του Υπερσιβηρικού είναι ακόμη ο Λέων Τρότσκι, ο οποίος εγκατέστησε σε ένα βαγόνι του το στρατηγείο του με τηλεγραφείο, τυπογραφείο και ραδιοφωνικό σταθμό στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου μεταξύ Λευκών και μπολσεβίκων.
Σίγουρα είναι και ο Στάλιν, όπως επίσης ο στενός του συνεργάτης, ο φοβερός Λαζάρ Καγκάνοβιτς (το παρατσούκλι του ήταν «Αμαξοστοιχία») που είχε, κατά τον Wolmar, «το περισσότερο αίμα στα χέρια του» από όλους όσοι ανήκαν στον στενό κύκλο του Πατερούλη, και ανέλαβε την ευθύνη των σιδηροδρόμων μετά την εκδίωξη του Τρότσκι.
Ο «Υπερσιβηρικός» του Wolmar, ενώ δείχνει το ερευνητικό ρεπορτάζ ενός δημοσιογράφου-εξπέρ των μεταφορών για τη δημιουργία και λειτουργία ενός τεχνολογικού θαύματος, στην ουσία είναι κάτι βαθύτερο.
Και γοητευτικότερο. Είναι το δελτίο ταυτότητας ενός εκπληκτικού μηχανικού επιτεύγματος σε μια από τις δυσκολότερες διαδρομές του πλανήτη και ταυτόχρονα η εξιστόρηση των διαρκών αλλαγών που μας επιβάλλει η Ιστορία. Είναι ουσιαστικά το «Ταξίδι έως την άκρη του κόσμου», ο διακαής πόθος κάθε αληθινού ταξιδιώτη.
Οι αθέατοι πρωταγωνιστές
Οι περισσότεροι από εκείνους που μπαινοβγαίνουν στις σελίδες του βιβλίου είναι δευτεραγωνιστές ή κομπάρσοι του Υπερσιβηρικού: Οι χιλιάδες ανειδίκευτοι εργάτες που έστρωσαν τις γραμμές σε θερμοκρασίες πολύ κάτω του μηδενός, σε σαθρά και δύσκολα εδάφη, πολλές φορές με κόστος τη ζωή τους.
Οι διεφθαρμένοι εργολάβοι, που υπερκοστολόγησαν τα υλικά και εξακολουθούσαν να διατηρούν στο μισθολόγιο εργάτες που είτε είχαν εγκαταλείψει το έργο είτε είχαν πεθάνει.
Οι 400 χιλιάδες στρατιώτες που απομακρύνθηκαν από τη Μόσχα μέσω του Υπερσιβηρικού, 10 ημέρες πριν εκδηλωθεί η επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας στη Σοβιετική Ενωση.
Οι εκτοπισμένοι, που μεταφέρονταν από τις πόλεις στα γκουλάγκ τα χρόνια των σταλινικών εκκαθαρίσεων. Οι εσωτερικοί μετανάστες, που χάρη στον Μεγάλο Σιδηρόδρομο κατέφθασαν στη Σιβηρία, μια γη της Επαγγελίας όπου άνθησαν κατά τη μεταπολεμική περίοδο η βιομηχανία και η γεωργία.
**********************************
Christian Wolmar «Υπερσιβηρικός. Εως την άκρη του κόσμου»,
εισαγωγή Αναστάσης Βιστωνίτης, μτφρ. Δημήτρης Σταυρόπουλος, εκδ. Ψυχογιός, 20
******************************
Paul Theroux «Το μεγάλο σιδηροδρομικό παζάρι», μτφρ. Αθανάσιος Ζάβαλος, Κέδρος, 2005
Η λογοτεχνία του 19ου αιώνα τα αγάπησε βαθιά, όσο και οι ονειροπόλοι ταξιδιώτες στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, διότι εκτός των άλλων η αβίαστη ταχύτητά τους γέμιζε την ψυχή τους «με την ηρεμία και την ακινησία του τοπίου».
Ωστόσο το βιβλίο του Christian Wolmar «Υπερσιβηρικός» εκ πρώτης όψεως δεν είναι διόλου συναισθηματικό.
Ο συγγραφέας, κορυφαίος Βρετανός δημοσιογράφος που ασχολείται εδώ και χρόνια με το θέμα των συγκοινωνιών, έχει γράψει 11 ακόμη βιβλία για τους σιδηροδρόμους, την ιστορία και τη σχέση τους με την κοινωνικοπολιτική ανάπτυξη της Ευρώπης.
Ως εξειδικευμένος δημοσιογράφος και έντονα πολιτικοποιημένος άνθρωπος –διεκδίκησε το χρίσμα των Εργατικών προκειμένου να βάλει υποψηφιότητα για τη δημαρχία του Λονδίνου, και τελικώς υποστήριξε ένθερμα την πρόσφατη εκλογή του Σαντίκ Καν– έχει άποψη και θέσεις σχετικά με το παρόν και το μέλλον της σιδηροδρομικής βιομηχανίας στη χώρα του, και γενικότερα.
Αυτό σημαίνει ότι ο «Υπερσιβηρικός» αποτελεί το προϊόν σοβαρής ερευνητικής δουλειάς με πληροφορίες, στοιχεία, εικόνες, χάρτες, σημειώσεις και βιβλιογραφία. Είναι λοιπόν ένα πολύτιμο εγχειρίδιο για όποιον θέλει να μάθει τα πάντα σχετικά με τη μακρύτερη σιδηροδρομική γραμμή του κόσμου.
Στις σχεδόν 350 σελίδες του αναλύονται εμπεριστατωμένα η σημασία, η αξία και οι επιπτώσεις που είχε για τη ρωσική και την ευρύτερη ευρωπαϊκή και ασιατική ιστορία η διάνοιξη και η λειτουργία του πιο φιλόδοξου σιδηροδρομικού έργου του 19ου αιώνα. Ομως το βιβλίο έχει κι έναν περισσότερο λογοτεχνικό υπότιτλο: «Εως την άκρη του κόσμου». Αυτός ήταν άλλωστε ο πρωτότυπος τίτλος της αγγλικής έκδοσης. Ετσι γίνεται φανερή η διάθεση του συγγραφέα να ξεπεράσει τα όρια της δημοσιογραφικής έρευνας και να δημιουργήσει ένα μύθο.
Ο Paul Theroux στο αξεπέραστο ταξιδιωτικό βιβλίο του «Το μεγάλο σιδηροδρομικό παζάρι», στο οποίο περιγράφει το καταπληκτικό ταξίδι του από το Λονδίνο μέχρι την Ιαπωνία και πίσω πάλι πάντα και μόνον σιδηροδρομικώς, γράφει: «Τα πάντα μπορούν να συμβούν πάνω σε ένα τρένο». Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για το τρένο των τρένων. Ξεκινώντας από τη Μόσχα και τερματίζοντας στο Βλαδιβοστόκ, ο Υπερσιβηρικός κάνει το μεγαλύτερο σιδηροδρομικό ταξίδι παγκοσμίως σε μήκος περίπου 9.500 χιλιομέτρων. Ο Paul Theroux έγραφε τη δεκαετία του 1970 ότι οι σιδηρόδρομοι κάθε χώρας κουβαλάνε επάνω τους τα βασικά χαρακτηριστικά της κουλτούρας της και αντιπροσωπεύουν την κοινωνία στη οποία ανήκουν με μεγάλη ακρίβεια.
Από τα ρωσικά τρένα θυμάται ένα σαμοβάρι σε κάθε βαγόνι, τα ανοξείδωτα μπολ με σούπα μπορς που σέρβιρε το εστιατόριο, τις καμπίνες της Σκληρής και της Μαλακής θέσης και το τεράστιο πρόσωπο του Λένιν σε κάθε σταθμό.
Για τη σούπα, ως το μόνο βρώσιμο φαγητό του εστιατορίου, μας διαβεβαιώνει και ο Wolmar που ταξίδεψε με τον Υπερσιβηρικό το 2012. Οσο για τη δυνατότητα που είχαν οι πιο εύποροι ταξιδιώτες (δυτικοί ή και Σοβιετικοί πολίτες) να ταξιδεύουν στα βαγόνια της «μαλακής» κατηγορίας (η κομμουνιστική ιδεολογία δεν επέτρεπε να ονομάζονται βαγόνια α΄ και β΄ θέσης), μαθαίνουμε ότι ήταν νεωτερισμός που εφαρμόστηκε κατά τη μεταπολεμική περίοδο, σε μια προσπάθεια να κερδίσει η χώρα σκληρό συνάλλαγμα από τον τουρισμό.
Αυτές είναι λίγες μόνον από τις ιστορίες που περιέχει το βιβλίο του Wolmar. Ωραίες ανεκδοτολογικές αφηγήσεις ανακατεύονται με στατιστικά στοιχεία και ιστορικές αναδρομές καταφέρνοντας να αποδώσουν τη γοητευτική φυσιογνωμία του Μεγάλου Κόκκινου Σιδηρόδρομου από τη σύλληψή του ως ιδέα μέχρι τη σχεδόν μυθιστορηματική κατασκευή του (το έργο ξεκίνησε το 1891, ολοκληρώθηκε το 1916 και χαρακτηρίστηκε ένα από τα μεγαλύτερα θαύματα της μηχανικής στον κόσμο) και την περιπετειώδη χρήση του, η οποία επηρεάστηκε και επηρέασε τα μεγάλα γεγονότα της εποχής του.
Οι άνθρωποι με τις επιδιώξεις, τις φιλοδοξίες, τα όνειρα και τις μικρότητές τους δεν λείπουν από τούτο το χρονικό. Κάποιοι από αυτούς είναι πρωταγωνιστές, όπως ο οραματιστής Σεργκέι Βίτε, ο σιδηροδρομικός υπάλληλος από την Οδησσό που διέγνωσε τη σημασία του έργου, αποδείχτηκε άξιος πολιτικός και έφτασε μέχρι τα ύπατα αξιώματα του κράτους αναλαμβάνοντας υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας. Γι’ αυτόν, άλλωστε, ο συγγραφέας δεν κρύβει τον θαυμασμό του.
Σημαντικοί επίσης για την εξέλιξη της ιστορίας ήταν οι δύο τσάροι, ο Αλέξανδρος Γ΄ και ο γιος του Νικόλαος Β΄, που πείσθηκαν για τη γεωπολιτική σημασία του έργου και χρηματοδότησαν την κατασκευή του.
Βεβαίως, πρωταγωνιστής του Υπερσιβηρικού είναι ακόμη ο Λέων Τρότσκι, ο οποίος εγκατέστησε σε ένα βαγόνι του το στρατηγείο του με τηλεγραφείο, τυπογραφείο και ραδιοφωνικό σταθμό στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου μεταξύ Λευκών και μπολσεβίκων.
Σίγουρα είναι και ο Στάλιν, όπως επίσης ο στενός του συνεργάτης, ο φοβερός Λαζάρ Καγκάνοβιτς (το παρατσούκλι του ήταν «Αμαξοστοιχία») που είχε, κατά τον Wolmar, «το περισσότερο αίμα στα χέρια του» από όλους όσοι ανήκαν στον στενό κύκλο του Πατερούλη, και ανέλαβε την ευθύνη των σιδηροδρόμων μετά την εκδίωξη του Τρότσκι.
Ο «Υπερσιβηρικός» του Wolmar, ενώ δείχνει το ερευνητικό ρεπορτάζ ενός δημοσιογράφου-εξπέρ των μεταφορών για τη δημιουργία και λειτουργία ενός τεχνολογικού θαύματος, στην ουσία είναι κάτι βαθύτερο.
Και γοητευτικότερο. Είναι το δελτίο ταυτότητας ενός εκπληκτικού μηχανικού επιτεύγματος σε μια από τις δυσκολότερες διαδρομές του πλανήτη και ταυτόχρονα η εξιστόρηση των διαρκών αλλαγών που μας επιβάλλει η Ιστορία. Είναι ουσιαστικά το «Ταξίδι έως την άκρη του κόσμου», ο διακαής πόθος κάθε αληθινού ταξιδιώτη.
Οι αθέατοι πρωταγωνιστές
Οι περισσότεροι από εκείνους που μπαινοβγαίνουν στις σελίδες του βιβλίου είναι δευτεραγωνιστές ή κομπάρσοι του Υπερσιβηρικού: Οι χιλιάδες ανειδίκευτοι εργάτες που έστρωσαν τις γραμμές σε θερμοκρασίες πολύ κάτω του μηδενός, σε σαθρά και δύσκολα εδάφη, πολλές φορές με κόστος τη ζωή τους.
Οι διεφθαρμένοι εργολάβοι, που υπερκοστολόγησαν τα υλικά και εξακολουθούσαν να διατηρούν στο μισθολόγιο εργάτες που είτε είχαν εγκαταλείψει το έργο είτε είχαν πεθάνει.
Οι 400 χιλιάδες στρατιώτες που απομακρύνθηκαν από τη Μόσχα μέσω του Υπερσιβηρικού, 10 ημέρες πριν εκδηλωθεί η επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας στη Σοβιετική Ενωση.
Οι εκτοπισμένοι, που μεταφέρονταν από τις πόλεις στα γκουλάγκ τα χρόνια των σταλινικών εκκαθαρίσεων. Οι εσωτερικοί μετανάστες, που χάρη στον Μεγάλο Σιδηρόδρομο κατέφθασαν στη Σιβηρία, μια γη της Επαγγελίας όπου άνθησαν κατά τη μεταπολεμική περίοδο η βιομηχανία και η γεωργία.
**********************************
Christian Wolmar «Υπερσιβηρικός. Εως την άκρη του κόσμου»,
εισαγωγή Αναστάσης Βιστωνίτης, μτφρ. Δημήτρης Σταυρόπουλος, εκδ. Ψυχογιός, 20
| |
|
Paul Theroux «Το μεγάλο σιδηροδρομικό παζάρι», μτφρ. Αθανάσιος Ζάβαλος, Κέδρος, 2005
|
| |
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου