Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΕΝΟΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΔΙΑΝΟΗΤΗ

 

 

 

 Ο Ιβ Μπονφουά, ένα από τα μεγάλα ονόματα της σύγχρονης ποίησης, κριτικός τέχνης και μεταφραστής, απεβίωσε σε ηλικία 93 ετών, έγινε σήμερα γνωστό από το College de France όπου ήταν επίτιμος καθηγητής.Ο ποιητής, το όνομα του οποίου αναφέρθηκε πολλές φορές για το βραβείο Νόμπελ, απεβίωσε χθες Παρασκευή, διευκρίνισε η ίδια πηγή επιβεβαιώνοντας πληροφορίες του Τύπου. Στο Twitter, πολλοί θαυμαστές του απ` όλον τον κόσμο χαιρέτισαν τη μνήμη του παραθέτοντας στίχους του.
Συγγραφέας άνω των 100 βιβλίων, που έχουν μεταφραστεί σε μια τριανταριά γλώσσες, είχε τιμηθεί στη Γαλλία το 1981 με το Μεγάλο Βραβείο Ποίησης της Ακαδημίας, το 1987 με το βραβείο Γκονκούρ για την ποίηση, ενώ το 1995 είχε κερδίσει το παγκόσμιο βραβείο Cino del Duca.
Έχει επίσης μεταφράσει το μεγαλύτερο μέρος των θεατρικών έργων του Σαίξπηρ, καθώς επίσης ποιήματα του Γέητς, του Πετράρχη και του Γιώργου Σεφέρη, του οποίου υπήρξε φίλος.
Ο Ιβ Μπονφουά γεννήθηκε στις 24 Ιουνίου 1923 στην Τουρ, στην κεντροδυτική Γαλλία. Ο πατέρας του ήταν εργάτης στα εργαστήρια των σιδηροδρόμων και η μητέρα του ήταν δασκάλα.
Από το 1943, έπειτα από σπουδές μαθηματικών, σπούδασε στο Παρίσι ιστορία της Φιλοσοφίας και των επιστημών με δασκάλους τους Γκαστόν Μπασλάρ και Ζαν Ιπολίτ.
Για ένα διάστημα εντάχθηκε στο κίνημα του σουρεαλισμού, όμως επέκρινε την αυτόματη γραφή ότι απομακρύνεται από το πραγματικό για να οικοδομήσει έναν κλειστό κόσμο σημάτων και εικόνων.
Το 1930 έγινε γνωστός με την έκδοση της συλλογής του «Η κίνηση και η ακινησία της Ντουβ», η οποία τον κατέταξε ήδη από τότε μεταξύ των μεγαλύτερων Γάλλων ποιητών. Άλλα έργα του είναι τα «Χθες βασίλευε η ερημιά» (1958), «Οι τάφοι της Ραβένας», «Πέρασμα και ακινησία της ροής», «Η αποθέωση του πραγματικού», ενώ έχει επίσης αναλύσει την ποίηση του Ρεμπώ.

****************************************

Μαρωνίτης Δημήτρης Ν. 

Ενδον σκάπτε

Η στοχαστική ποιητική του Υβ Μπονφουά

 

Οι τάφοι της Ραβέννας

Yves Bonnefoy
μετάφραση: Χριστόφορος Λιοντάκης

Γνώση, 1981
44 σελ.

Τιμή € 5,07

**********************

To Bημα:  19/10/2014 

 

Να μην παρεξηγηθεί ο τίτλος: δεν παραπέμπει στις υπόγειες και υποθαλάσσιες ανασκαφές, που άναψαν κόκκινο τον τελευταίο καιρό, προκαλώντας σπάνια φρόνιμες προβλέψεις, και συνήθως ευφάνταστα και ευτράπελα σχόλια - επωνύμων και ανωνύμων. Το προκείμενο πάντως Μονοτονικό αποτελεί σήμα μετάβασης από την περιφερειακή στην επίκεντρη σύσταση μιας στοχαστικής ποιητικής συλλογής, που κυκλοφόρησε δίγλωσση το περασμένο καλοκαίρι, για την οποία μιλούσα τις προάλλες. Ο λόγος για την «Αποθέωση του πραγματικού» του Υβ Μπονφουά, σε μετάφραση του Χριστόφορου Λιοντάκη, μοιρασμένη σε τρία μέρη (: «Αφιέρωση», «Αντι-Πλάτων» «Τάφοι της Ραβέννας») και ενισχυμένη με ένα προλογικό και δύο επιλογικά κείμενα του μεταφραστή.

Αγγίζοντας σήμερα κατευθείαν τον κορμό της συλλογής, θα επιμείνω, όσο με παίρνει ο χώρος, στις επόμενες δύο ανυποχώρητες αρχές της που είναι: αποκλειστική προσήλωση στο πραγματικό και απερίφραστη απόρριψη της εννοιοκρατίας, της ιδεοκρατίας και της θεοκρατίας. Επειδή η γλωσσική τους διατύπωση εκπέμπει κάποτε σήματα σκόπιμης αμφισημίας, θα δοκιμάσω να τα εντοπίσω.

Αρχίζω με τον τίτλο της συλλογής, ο οποίος μεταφέρεται (και μεταφράζεται) από τους «Τάφους  της Ραβέννας» όπου απαντά δύο φορές (σσ. 52 και 66): comble du réel είναι η ακριβής διατύπωση στα γαλλικά - όρος που παραπέμπει στον φιλόξενο τόπο και τρόπο που υποδέχονται το «πραγματικό». Η λέξη «αποθέωση» (με τη σημασία προφανώς της αποκορύφωσης) δεν πρέπει να παραπλανήσει: δεν πρόκειται για έμμεση παρέμβαση του θεού και του θείου στη συγκεκριμένη περίπτωση.

  Όσο για τη λέξη «πραγματικό», που ο Μπονφουά την υπερασπίζεται ως αντίπαλη αρχή της «εννοιοκρατίας», δεν νοείται εδώ με τους όρους της αυστηρής γραμματικής. Όπου το «πραγματικό», ως παράγωγο του «πράγματος», βρίσκεται στο όριο μεταξύ ουσιαστικού και επιθέτου, ολισθαίνοντας εύκολα προς τη γραμματικά αφηρημένη έννοια της πραγματικότητας. Κίνδυνος όμως που αποφεύγεται στην προκειμένη περίπτωση, γιατί εδώ το «πραγματικό» εξαρχής επονομάζεται, τόσο στα τέσσερα ποιήματα της «Αφιέρωσης» όσο και στα εννέα του «Αντι-Πλάτωνα». Προς απόδειξη παραθέτω το πρώτο ποίημα της «Αφιέρωσης» και την τελευταία στροφή από το ένατο του «Αντι-Πλάτωνα». Προηγείται η «Αφιέρωση»:

«Στις τσουκνίδες και στις πέτρες. // Στα "αυστηρά μαθηματικά". Στα μισοφωτισμένα τρένα κάθε βράδυ. Στους χιονισμένους δρόμους κάτω από το άστρο του απείρου. // Πορευόμουν, περιπλανιόμουν. Κι οι λέξεις εύρισκαν με δυσκολία τον δρόμο τους μέσα στη φοβερή σιωπή. // - Στις λέξεις της υπομονής και της σωτηρίας». Επεται ο «Αντι-Πλάτων»: «Γύρω από τούτη την πέτρα κοχλάζει ο χρόνος. Στο άγγιγμά της οι φάροι του κόσμου περιστρέφονται, το μυστικό φως κυκλοφορεί».

Και πάμε στους «Τάφους της Ραβέννας», όπου η «πέτρα», στα συμφραζόμενα της ταφής, προτείνεται ως αδιαίρετη συζυγία ζωής και θανάτου. Υπό τον όρο ότι η ζωή είναι συνάμα φιλοθάνατη και ο θάνατος φιλόζωος, διεκδικώντας τη δική του ιδιόμορφη «αθανασία». Αυτό αισθάνομαι πως είναι το «πραγματικό», «αισθητό» νόημα στους «Τάφους της Ραβέννας», ποιητικό δοκίμιο, το οποίο, μεταφρασμένο εξ επαφής, καλύπτει σαράντα σελίδες, μοιρασμένες σε πέντε κεφάλαια. Αντιγράφω ενδεικτικώς την πρώτη και την τελευταία παράγραφο.

Η πρώτη: «Πολλοί φιλόσοφοι θέλησαν να ασχοληθούν με τον θάνατο, αλλά δεν ξέρω κανέναν που να πρόσεξε τους τάφους. Το πνεύμα που στοχάζεται πάνω στα προβλήματα της ύπαρξης, σπάνια στέκεται στην πέτρα∙ απομακρύνεται τόσο από τις ταφόπετρες, που μοιάζουν έτσι διπλά λησμονημένες». Και η τελευταία παράγραφος: «Και ιδού η μεγάλη πέτρα, που χωρίς αυτήν όλα θα είχαν χαθεί στην αθλιότητα και στη φρίκη, έρχεται αρωγός. Ιδού η ζωή, που ο θάνατος δεν την τρομάζει (εδώ παρωδώ τον Χέγκελ) και αναγεννάται από τον θάνατο. Για να συλλάβουμε το νόημά τους χρειάζεται μια γλώσσα διαφορετική από την έννοια, μια άλλη πίστη. Μπροστά τους η έννοια σιωπά, όπως η λογική μπροστά στην ελπίδα».

Για να προκόψει ωστόσο (τώρα παραφράζω, ελπίζω όχι παραποιώντας) η σωτήρια αυτή ελπίδα, η μεγάλη αυτή ταφική πέτρα χρειάζεται να βρει τον οικείο της τόπο (για «κατοικία» μιλά αλλού ο Μπονφουά) και την προστατευτική της διακόσμηση. Εφόδια που διαθέτουν στο έπακρο οι αποκαλυπτικοί «Τάφοι της Ραβέννας».

Στο σημείο αυτό ο λόγος επιστρέφει ακέραιος στον ποιητή Υβ Μπονφουά: «Στη Ραβέννα λοιπόν, όπου τα πάντα είναι θάνατος, στις σβησμένες μορφές της χαμένης βασιλείας της, εκεί, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, θα έπρεπε να νιώθουμε την εντάφια φρίκη σε όλη της την ένταση. Κι όμως ένιωσα μόνο ευφροσύνη. [...] Η Ραβέννα δημιουργεί γύρω της ευφροσύνη».

Αυτά με τύψεις για τις πολλές παραλείψεις.

O τάφος του Δάντη

AUX ARBRES

Vous qui vous êtes effacés sur son passage,

Qui avez refermé sur elle vos chemins,

Impassibles garants que Douve même morte

Sera lumière encore n'étant rien.

Vous fibreuse matière et densité,

Arbres proches de moi quand elle s'est jetée

Dans la barque des morts et la bouche serrée

Sur l'obole de faim, de froid et de silence.

J'entends à travers vous quel dialogue elle tente

Avec les chiens, avec l'informe nautonier,

Et je vous appartiens par son cheminement

À travers tant de nuit et malgré tout ce fleuve.

Le tonnerre profond qui roule sur vos branches,

Les fêtes qu'il enflamme au sommet de l'été

Signifient qu'elle lie sa fortune à la mienne

Dans la médiation de votre austérité.

*****************

 

	Bonnefoy, Yves, 1923-2016

Ο Υβ Μπονφουά γεννήθηκε το 1923 στην Τουρ, αλλά καταγόταν από τη νοτιο-δυτική Γαλλία. Η διπλή αυτή καταγωγή θα φανεί αργότερα στο έργο του που είναι η αναζήτηση της χαμένης ενότητας ανάμεσα στον κόσμο του βορρά και το μεσογειακό. Σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόνη και, όταν αποφοίτησε, κατέστρεψε το δίπλωμά του και σπούδασε μαθηματικά. Ύστερα από ένα ταξίδι στην Ιταλία άρχισε έρευνες σε βάθος πάνω στην τέχνη του Τρετσέντο και του Κουατροτσέντο και στη σχέση τους με το Βυζαντινό κόσμο και τη Ρομαντική τέχνη. Παράλληλα με το ποιητικό του έργο, δημοσίευσε μελέτες πάνω στον Πιέρο ντέλα Φραντσέσκα, τον Πουσέν, τις γοτθικές τοιχογραφίες, και μετάφρασε Σαίξπηρ. Δίδαξε σαν καθηγητής ή εταίρος στα πανεπιστήμια της Γενεύης, του Πρίνστον, της Βενσέν, της Νίκαιας και της Αιξ-αν-Προβάνς. Το 1981 διορίστηκε καθηγητής στο Κολέγιο της Γαλλίας και η Γαλλική Ακαδημία τον τίμησε με το Μεγάλο Βραβείο Ποίησης.

Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ (2014) Η αποθέωση του πραγματικού, Γαβριηλίδης (2014) Ποιήματα, Περισπωμένη (2005) Η παρουσία και η εικόνα, Πόλις (1987) Ρεμπώ, Θεμέλιο (1985) Ποιήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη (1984) Χτες βασίλευε η ερημιά. Αντι-Πλάτων. Αφοσίωση, Ύψιλον (1981) Οι τάφοι της Ραβέννας, Γνώση (1981) Πέρασμα και ακινησία της ροής, Ύψιλον   Συμμετοχή σε συλλογικά έργα (2013) Ανθολογία σύγχρονης γαλλικής ποίησης, Άγρα (2009) Ανθολογία γαλλικής ποίησης, Εκδόσεις Καστανιώτη (2008) Paris Peinture, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη (2007) Στη μοναξιά του Παρισιού, Έψιλον (2003) Εκ του γαλλικού, Μελάνι

	Οι τάφοι της Ραβέννας Yves Bonnefoy μετάφραση: Χριστόφορος Λιοντάκης Γνώση, 1981 44 σελ. ISBN 960-235-151-9, ISBN-13 978-960-235-151-2, [Κυκλοφορεί] Τιμή € 5,07

Γαλλικό δοκίμιο [DDC: 844] Θρησκευτική λατρεία [DDC: 248.3] Χριστιανισμός [DDC: 230]

Πολλοί φιλόσοφοι θέλησαν να απολογηθούν για το θάνατο, αλλά δεν ξέρω κανέναν που να πρόσεξε τους τάφους. Το πνεύμα που στοχάζεται πάνω στα προβλήματα της ύπαρξης σπάνια στέκεται στην πέτρα· απομακρύνεται τόσο από τις ταφόπετρες, που αυτές μοιάζουν διπλά λησμονημένες. Η ταφή, παρά ταύτα, έχει μια νομοτέλεια που κυβερνά τους ανθρώπους πάντα -από την Αίγυπτο στη Ραβέννα, κι ως τις μέρες μας. Σε όλους τους πολιτισμούς συναντούμε μια τελειότητα στον τάφο, και καθετί τέλειο δικαιούται μια θέση στο χώρο του πνεύματος. [...] (απόσπασμα από το βιβλίο)