Ένα πλοίο-αλληγορική σάτιρα της "αρρωστημένης" κοινωνίας

Tο Πλοίο των Τρελών (1490-1500/ Λούβρο) του Ιερώνυμου  Μπος (1450-1516)  είναι μια καυστική  αλληγορία της  ανθρωπότητας που αρμενίζει στις θάλασσες του χρόνου πάνω σε ένα μικρό σκάφος.Όλοι οι  εκπρόσωποι των διαφόρων κοινωνικών τάξεων που παίρνουν μέρος σ΄αυτό το ταξίδι  είναι ανόητοι. Αυτό φαίνεται , λέει ο Bosch, από  το πώς ζούμε,τι τρώμε, τι πίνουμε,  πώς φλερτάρουμε, από τις απάτες μας, τα χαζά παιχνίδια και  τους  ανέφικτους στόχους μας. Το καρυδότσουφλο παρασύρεται άσκοπα εδώ κι εκεί και ποτέ δε φτάνει σ΄ ένα ασφαλές λιμάνι. Οι ανόητοι δεν είναι κατ΄ανάγκην μόνο άθρησκοι, αφού βλέπουμε ότι εξέχουσα θέση ανάμεσά τους έχουν ένας μοναχός και μια μοναχή, αλλά  όλοι εκείνοι που ζουν μες στη βλακεία. Ο Μπος γελά μ΄αυτή τη βλακεία, αλλά μ΄ ένα γέλιο λυπητερό. Ποιος, άραγε, από μας δεν είναι συνεπιβάτης σ' αυτό το οικτρό πλεούμενο  της ανθρώπινης χαζομάρας; Η εκκεντρική και μυστικιστική ιδιοφυία του Μπος  δεν απευθύνεται μόνο στο συναίσθημα αλλά  και  σκανδαλίζει συνειδητά. Τα δυσοίωνα  και τερατώδη πράγματα που έφερε στο προσκήνιο είναι τα κρυμμένα πλάσματα της φιλαυτίας μας. Ο ευαίσθητος ζωγράφος  εξωτερικεύει την ασχήμια που κρύβουμε μέσα μας΄ έτσι οι  δύσμορφοι  δαίμονές του πηγαίνουν πολύ πιο πέρα από το να ικανοποιούν την περιέργειά μας. Αισθανόμαστε με απέχθεια κάποια συγγένεια μαζί τους. Το Πλοίο των Ηλιθίων δεν αφορά  άλλους ανθρώπους, είναι φτιαγμένο για μας.

Ο διάσημος πίνακας βασίστηκε στο ομότιτλο ποίημα  του ουμανιστή διανοούμενου από το Στρασβούργο Σεμπάστιαν Μπραντ  (15ος αιώνας) Das Narreschiff, μια αλληγορική σάτιρα της "αρρωστημένης" κοινωνίας της εποχής του, που ήταν βουτηγμένη στις διαστροφές, την αμαρτία, την κακότητα και τη διχόνοια. Μια ομάδα τρελών αποφασίζει να μπει σ΄ένα πλοίο και να κατευθυνθεί στην Ναραγκόνια, την "ουτοπική γη της επαγγελίας" .

************************
 Ευαγγέλου Ελένη: Το Πλοίο των Τρελών: από την Πολιτεία του Πλάτωνα στην Ανθρωπολογία των Αισθήσεων (2015)
Με αφορμή το έργο των Janet Cardiff και George Bures Miller σε ένα εγκαταλελειμμένο πλοιάριο από την Κίνα, εξετάζεται η αλληγορία του «Πλοίου των Τρελών» στην ευρωπαϊκή σκέψη. Σημείο εκκίνησης είναι το έργο του Πλάτωνα, το οποίο επαναδιαπραγματεύθηκαν κατά τον Μεσαίωνα στοχαστές όπως ο Sebastian Brant.
Στη συνέχεια του βίντεο παρουσιάζονται οι στρατηγικές απομόνωσης και ελέγχου της «ετερότητας» κατά τον 19ο αιώνα, μέσα από φωτογραφικό υλικό τροφίμων σε φρενοκομεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν αναφέρεται το όνομά τους, παρά μόνο η ονομασία της ασθένειας από την οποία πιστευόταν ότι έπασχαν. Τέλος, μετά από μια παρουσίαση της εγκατάστασης των δύο καλλιτεχνών, ακολουθεί μια σύντομη περιδιάβαση στην επιρροή αυτής της παλαιότατης αλληγορίας στη σύγχρονη τέχνη. Πλέοντας σε ένα ακυβέρνητο πλοίο, σε μία κατεξοχήν «ετεροτοπία», οι αιρετικοί, οι ασθενείς και οι ξένοι, συνεχίζουν να αποτελούν πεδίο διαπραγμάτευσης αισθητηριακών ερεθισμάτων.’