*****************

Το γυμνό ανθρώπινο σώμα είναι τέχνη

από μια συνέντευξη του Αντρέι Ζουλάφσκι

Στη μνήμη του σπουδαίου Πολωνού σκηνοθέτη Αντρέι Ζουλάφσκι, που πέθανε την Τετάρτη 17.2.2016, δημοσιεύουμε μικρά αποσπάσματα από μια συνέντευξή του στη Margaret Barton-Fumo, η οποία δημοσιεύθηκε στο www.filmcomment.com, στις 6.3.2012.

«Ενθέματα της Αυγής» 21 Φεβρουαρίου 2016

**********

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Για τoν πολιτισμό

Η ζωή μου είναι συνυφασμένη με τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική, τη μουσική. Είναι κάτι έμφυτο — από την οικογένειά μου, από όλη τη διαδρομή της ζωής μου. Αν ξαφνικά έπρεπε να κάνω μια ταινία για έναν Ουκρανό ή έναν Αμερικάνο εργάτη εργοστασίου, θα βρισκόμουν σε σύγχυση, καθώς δεν μπορούσα να καταλάβω τι σημαίνει αυτό. Εκείνο που γνωρίζω σε βάθος είναι ο κόσμος της κουλτούρας, –μισώ αυτή τη λέξη, εντάξει;– ο οποίος εξακολουθεί να είναι ο κόσμος μου, και ως εκ τούτου, εναντιώθηκα σε αυτόν σχεδόν όσο και τον υποστήριξα στις ταινίες μου.

Κινηματογράφος και φωτογραφία

Η ταινία είναι φωτογραφία. Μέχρι τώρα –πριν την ψηφιακή επανάσταση — η ταινία ήταν παγωμένα καρέ, 24 καρέ ανά δευτερόλεπτο με τα μαύρα κενά μεταξύ τους που τα κάνουν 48. Ο κινηματογράφος είναι στην πραγματικότητα παγωμένες φωτογραφίες που κινούνται, βασισμένες στο γεγονός ότι το μάτι μας δεν μπορεί να τις αντιληφθεί μεμονωμένα. Αντικαθιστούμε τα μαύρα κενά με τη μνήμη της όρασης. Ιδού, παρεμπιπτόντως, μια ωραία ιδέα για να εξηγήσουμε τον κινηματογράφο. Λοιπόν, πώς θα μπορούσε κανείς να εξηγήσει μια ταινία χωρίς φωτογραφία; Θα ήταν σαν ραδιόφωνο. Δούλευα ως φωτογράφος στο ξεκίνημα μου, νεαρός φοιτητής στο Παρίσι. Οι γονείς μου δεν είχαν τα χρήματα για να πληρώνουν την σχολή κινηματογράφου, έτσι τραβούσα φωτογραφίες για να ανταπεξέλθω οικονομικά. Και το ζήτημα με τη φωτογραφία είναι ότι είναι η αλφαβήτα, η βάση.

Η εκπαίδευση του ηθοποιού

Σκίτσο του Γιάννη Καλαϊτζή από την «Τσιγγάνικη Ορχήστρα»

Η εκπαίδευση του ηθοποιού πρέπει να πρέπει να είναι ελεγχόμενη, γιατί αλλιώς το ποτάμι που προσπαθείς να κατευθύνεις θα αρχίσει να υπερχειλίζει. Στη δουλειά μου ζητώ από τον ηθοποιό να κατανοήσει σε βάθος γιατί στο διάολο έγινε ηθοποιός. Θέλει να κάνει επίδειξη; Θέλει να κινείται σε έναν πολύ επιφανειακό κόσμο ή είναι πραγματικά ένας ηθοποιός, κάτι που αποτελεί ένα σχεδόν θρησκευτικό συναίσθημα);. Και παρακαλώ να σημειώσετε ότι δεν είμαι θρησκευόμενο άτομο, με οποιαδήποτε έννοια της θρησκείας. Αλλά πήγα στη Σιβηρία, πήγα στην Αφρική, πήγα στην Καραϊβική, και είδα το βουντού, είδα σαμάνους οι οποίοι είναι οι καλύτεροι ηθοποιοί που υπήρξαν ποτέ. Αν σχετίζεται με κάτι τόσο βαθιά στην ύπαρξή μας, τότε γιατί παίζουμε μ’ αυτό; Για τον ίδιο λόγο που τα παιδιά μας παίζουν και δεν περιμένουν απλώς να τα ταΐσουν. Αυτό είναι βασικό. Είναι πολύ ενδιαφέρον. Είναι φανταστικό. Και αν θέλετε να προχωρήσουμε, αν σας ενδιαφέρει, νομίζω ότι βοηθά τους σημερινούς ηθοποιούς να ξεχνούν ότι βρίσκονται στο παρόν και να θυμούνται ότι είναι ηθοποιοί.

Ο γυμνός χορός της Βαλερί Καπρίσκι στη «Δημόσια γυναίκα»

Μ. Μπ.-Φ.: Ας μιλήσουμε για τις αξέχαστες γυμνές σκηνές χορού στη Δημόσια γυναίκα με την Βαλερί Καπρίσκι. Υπάρχει μια σχεδόν απτή αίσθηση δυσφορίας αλλά και δέους ότι γινόμαστε μάρτυρες σε κάτι. Δεν ξέρω σε τι, αλλά νομίζω ότι αυτό είναι τέχνη! Και θεωρώ ουσιαστικής σημασίας το γεγονός ότι είναι εντελώς γυμνή, οι σκηνές θα ήταν κάτι εντελώς διαφορετικές αν η Καπρίσκι φορούσε το παραμικρό ρούχο.

Α.Ζ. Συμφωνώ απολύτως. Βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με αυτές τις πορνογραφικές ιδέες, τις φρικτές σκηνές που γύρισα στο Σημασία έχει ν’ αγαπάς, οι οποίες γυρίστηκαν μόνο και μόνο για να καταστεί κατανοητό ότι ο τύπος, ο ήρωας μας βγάζει το ψωμί του στο βούρκο; Ενώ, αντίθετα, στη Δημόσια γυναίκα, έχουμε αυτό το εξαιρετικά όμορφο, λαμπερό σώμα ελεύθερο, όπως το έπλασε ο Θεός. Είναι σημαντικό, και αν δεν υπήρχε στην ταινία θα ήταν πραγματικά ντροπή! Έτσι, ποτέ δεν μου πέρασε από το μυαλό να βάλει ένα κομμάτι πανί πάνω της, ξέρετε, σαν το Βατικανό να κάλυπτε τα γλυπτά του Μιχαήλ Αγγέλου ή να λογόκρινε τα έργα στην Καπέλα Σιξτίνα. Το ανθρώπινο σώμα είναι τέχνη, όταν το αγαπάμε, όταν το αντιμετωπίζουμε με θαυμασμό και σεβασμό μαζί· δεν μπορεί να καλύπτεται. Είναι αυτό που είναι και σας παρακαλώ να είστε ευτυχισμένη γι’ αυτό. Αυτό το κορίτσι το έχει. Το μυθιστόρημα, στο οποίο βασίστηκε το σενάριο, περιγράφει κάποιες ημι-πορνογραφικές σκηνές στο Πιγκάλ, πολύ μίζερες. Έτσι σκέφτηκα ότι θα ήταν καλύτερα να τις γυρίσουμε απλώς μπροστά από μια κάμερα, για να πω απλά: Κοιτάξτε, είναι θαυμάσιο, είναι θαύμα. Πώς μπορείς να είσαι τόσο όμορφη; Πώς μπορείς να είσαι τόσο ανθρώπινη και ταυτόχρονα ζωώδης και, πώς να το πω…

Μπ.-Φ.: Χωρίς αναστολές;

Α.Ζ.: Ναι, ναι! Για μένα η στιγμή ήταν όταν κατάλαβα ότι [η Βαλερί] θα μπορούσε να το κάνει αυτό. Είπα στον βοηθό μου: Κοίτα, αυτό είναι η ταινία! Ξέχνα τα υπόλοιπα, αυτό είναι!

Μ. Μπ.-Φ.: Μου αρέσει το πώς σε μια από τις σκηνές ανακαλύπτει τις φωτογραφίες και δείχνει να αγανακτεί, να αναστατώνεται με το γεγονός ότι δείχνουν το σώμα της από το λαιμό και κάτω.

Α.Ζ.: Επειδή εκείνος ποτέ δεν φωτογράφισε το πρόσωπό της. Αυτός έκανε πορνογραφία, αυτή όχι. Χόρευε, με μια ωραία έννοια της λέξης. Ξέρετε τι έλεγε ο Άγιος Ιωάννης; Ότι –μεταφράζω στα πρόχειρα από τα πολωνικά– «εκείνοι που δεν χορεύουν ποτέ δεν θα καταλάβουν πώς είναι ο χορός». Τόσο εξαιρετικά ποιητικό και απλό μαζί! Έτσι, εκείνη χόρευε και αυτός ο τύπος ενδιαφερόταν μόνο για τα βυζιά και τον κώλο της, αυτό συνέβαινε.