Ο συνετός πτωχο-Βούλγαρος προς τον ψωροφαντασμένο ανυπότακτο Έλληνα

H ιστορία του «ενάρετου πτωχού»

Ο επίσημος βουλγαρικός λόγος για τη Βουλγαρία, την Ελλάδα και την Ε.Ε. 

της Μιλένας Κατσάρσκα*

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Οι γονείς αφηγούνται ιστορίες στα παιδιά τους για να τα νανουρίσουν, προσφέροντας τους ταυτόχρονα και ηθική διαπαιδαγώγηση. Τα παιδιά αναμένεται να τις ρουφήξουν σαν σφουγγάρια και να τις μετατρέψουν εν καιρώ σε μοντέλα καλής συμπεριφοράς. Πίσω από την ιδέα της «απορρόφησης» των ηθοπλαστικών παραμυθιών από τα ανυποψίαστα παιδιά, κρύβεται ο φόβος ότι θα μπορούσαν κάποια στιγμή να διαπιστώσουν το προφανές και να το πουν: «Ο βασιλιάς είναι γυμνός!».

Αντρέι Λεκάρσκι, «Η Συλβί με τον αρχάγγελο Μιχαήλ

Οι αναφορές στο παραμύθι του Άντερσον «Τα καινούργια ρούχα του Αυτοκράτορα» περιέχονται στην έκκληση του Fintan O’ Toole για έναν «έλεγχο της πραγματικότητας» στο άρθρο του «Who will dare say out loud “emperor has no clothes”?» στους Irish Time, στις 30.6.2015 («Ποιος θα τολμήσει να φωνάξει ότι «Ο βασιλιάς είναι γυμνός»;). Στο άρθρο του, ο Ο’ Τουλ γράφει κάτι που κανείς άλλος δεν είπε σχετικά με την ασυνήθιστη επιστολή του Ιρλανδού πρωθυπουργού Έντα Κέννυ προς την Αθήνα στα τέλη Ιουνίου, με την οποία ζήτησε από την Ελλάδα να ακολουθήσει το ιρλανδικό παράδειγμα: «Στην περίπτωση της Ιρλανδίας δεν είχαμε αύξηση του φόρου εισοδήματος, δεν είχαμε την αύξηση του ΦΠΑ, δεν είχαμε αύξηση ασφαλιστικών εισφορών». Ο δημοσιογράφος παρατηρεί ότι όλοι αυτοί οι ισχυρισμοί ήταν ψευδείς. Όπως εξηγεί, «η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική. Γιατί; Επειδή όλοι γνωρίζουμε ότι ο πρωθυπουργός έκανε μια δήλωση που δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Ήταν αφήγηση ενός παραμυθιού. […] Η πρωταγωνιστική παρουσία της Ιρλανδίας στην ευρωπαϊκή σκηνή είναι μια φτιαχτή ιστορία. Δεν ζούμε σε μια χώρα, ζούμε σε μια αφήγηση, μια ιστορία όχι περισσότερο αληθινή από αυτήν της Σταχτοπούτας και πολύ λιγότερο από ό,τι “Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα». Η τρέχουσα ιστορία μας ονομάζεται, σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών Τσάρλυ Φλάναγκαν “το καμάρι της Ευρώπης”. “Το καμάρι της Ευρώπης” είναι μια φτιαχτή ιστορία που έχει σκοπό να πάρει τη θέση της πραγματικότητας την οποία εκτοπίζει. Δεν είναι μια αυτόνομη αφήγηση. Περιέχει και έναν κακό: την Ελλάδα. Ανήκει σε ένα συγκεκριμένο είδος ιστοριών: των παραμυθιών με ηθικό δίδαγμα. Η Ιρλανδία είναι το καμάρι της Ευρώπης, διότι είναι η αντι-Ελλάδα. Είμαστε καλοί, γιατί συνεργαστήκαμε με τους Μεγάλους στην κρίση της ευρωζώνης. Η Ελλάδα είναι κακιά, επειδή σταμάτησε να το κάνει».

Καθώς η κυβέρνηση της Ελλάδας βρέθηκε στη θέση να μην μπορεί να εξοφλήσει το δάνειο του ΔΝΤ και προκήρυξε δημοψήφισμα σχετικά με τους εκβιαστικούς όρους διάσωσης που της έθεσε η Ε.Ε., οι ηθικοπλαστικές ιστορίες ενάντια στο «κάλεσμα αφύπνισης» της Ελλάδας δεν σταματούν στην Ιρλανδία. Όπως και η Ιρλανδία που αυτοπροσδιορίζεται ως το «καμάρι της Ευρώπης», έτσι και η Βουλγαρία φαίνεται να διαλέγει τον ρόλο του «ενάρετου πτωχού» — χωρίς περαιτέρω αξιώσεις στην υπερηφάνεια. Διαβάστε, για το άρθρο του Andrew Higgins στους New York Times, στις 29 Ιουνίου 2015: «Greece gets little sympathy from poorer neighbors» (Τα προβλήματα της Ελλάδας δεν προκαλούν τη συμπάθεια των φτωχότερων γειτόνων της).

Στο άρθρο αυτό, ο πρόεδρος της Βουλγαρίας, Ρόσεν Πλεβνέλιεφ καταφέρεται εναντίον «των καταγγελιών του ΣΥΡΙΖΑ ότι η Ευρώπη εγκατέλειψε την Ελλάδα». Παραδέχεται ότι η Βουλγαρία είναι πολύ φτωχότερη από την γειτονική Ελλάδα (μεγάλη έκπληξη) αλλά, παρ’ όλα αυτά, δηλώνει με υπερηφάνεια ότι η Βουλγαρία ήταν σε θέση να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις (διάβαζε: περαιτέρω μέτρα λιτότητας), διότι, «όταν έχεις κάποιο πρόβλημα, θα πρέπει να το αντιμετωπίσεις και όχι να στραφείς στις Βρυξέλλες ή σε κάποιον άλλο». Οι Χίγκινς και Πλεβνέλιεφ φαίνεται να συμφωνούν στο «βγάλτα πέρα μόνος σου και γίνε αυτάρκης», σε αντίθεση με τους Έλληνες. Το πιο προφανές μήνυμα του Χίγκινς είναι ότι, ενώ η φτώχεια δεν είναι απαραίτητο να αποτελεί σύμπτωμα κάποιας ηθικής ανεπάρκειας, το «να κάνεις φασαρία» ή να κάνεις πραγματικά κάτι γι’ αυτό, αποτελεί.

Δεδομένης της οικονομικής και δημοσιονομικής αλληλεξάρτησης μεταξύ ΗΠΑ και Ε.Ε. η επιλογή μιας ηθικολογικής ρητορικής, μπορεί απλώς να κρύβει ένα βαθιά ριζωμένο άγχος για μια πιθανή ρήξη στην ευρωζώνη. Αυτό δεν έχει να κάνει με την ηθική, αλλά με τα κατεστημένα συμφέροντα. Σε κάποιον που έχει καλή μνήμη, η επίκληση στους «ενάρετους πτωχούς», στην προκειμένη περίπτωση, του φέρνει στο μυαλό την επίκληση του πολεμοχαρούς Υπουργού Άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ στους «Νέους Ευρωπαίους» κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας για την εισβολή στο Ιράκ το 2003. Το πλαίσιο, φυσικά, είναι διαφορετικό. Τα νεοεισερχόμενα τότε στο ΝΑΤΟ μέλη, που έδωσαν τυφλή υποστήριξη στον Μπους και τον Ράμσφελντ για την φονική επιδρομή στο Ιράκ, είναι το 2015, όπως παρατηρεί ο Χίγκινς, «τα πιο υποβαθμισμένα έθνη της Ευρώπης, όπως η Βουλγαρία, το φτωχότερο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και οι χώρες της Βαλτικής που υπέφεραν για δεκαετίες από φτώχεια, που τους επέβαλε η Σοβιετική Ένωση». Αυτό που φαίνεται κοινό τότε και τώρα είναι η διάθεση για εναγκαλισμό με τους εκάστοτε κυρίαρχους, αντί να εκφράσουν τη διαφωνία τους ή να θέσουν τουλάχιστον κρίσιμης σημασίας ερωτήματα για το παρόν.

Οι απόψεις του Προέδρου της Βουλγαρίας που αναφέρονται στο άρθρο δεν αποτελούν εξαίρεση. Παρόμοιες απόψεις εκφράζονται από Βούλγαρους πολιτικούς, δημοσιογράφους και αναλυτές, συμπεριλαμβανομένης και της σύστασης του πρωθυπουργού Μπόικο Μπορίσοφ για σκληρή αντιμετώπιση της Ελλάδας κατά τη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες (25 Iουνίου 2015). Περιέργως, οι απόψεις αυτές φαίνεται να κυριαρχούν στην κοινή γνώμη της χώρας, συνδυάζοντας μια στωική αντιμετώπιση της φτώχειας (190 ευρώ ανά μήνα κατώτατος μισθός και 356 ευρώ ανά μήνα μέσος μισθός το 2015, και 257 ευρώ μέση σύνταξη, σύμφωνα με τα δεδομένα του 2012), με την πεποίθηση ότι η τρέχουσα νεοφιλελεύθερη τάξη δεν έχει σχέση με αυτό. Φαίνεται να είναι σταθερά αποδεκτό ότι τα μέτρα λιτότητας λειτουργούν σωστά, ότι τα δικαιώματα των δανειστών είναι υψίστης σημασίας, και ότι τα δικαιώματα αυτά απαλλάσσουν τους δανειστές από κάθε υποχρέωση λογοδοσίας. Αναλογιζόμενοι την τωρινή στάση της Βουλγαρίας απέναντι στην Ελλάδα, γίνεται επίσης φανερό ότι η ευθυγράμμιση με τον κυρίαρχο λόγο της επίπληξης του «απατεώνα κράτους-μέλους της Ε.Ε.» συνδυάζεται με το εθνικιστικό χαρτί των ιστορικών ανταγωνισμών. Η ιδέα του «φτωχότερου αλλά καλύτερου Ευρωπαίου» απευθύνεται σε αυτές τις βαθιά ριζωμένες εθνικιστικές ευαισθησίες.

ΠΗΓΗ: Ενθέματα της Αυγής, 26.7.15

* 

Milena Katsarska

 

Milena Katsarska is Lecturer in American studies at the Department of English studies at Plovdiv University. She teaches courses in American studies, Critical and Academic writing, Translation and politics at BA and MA levels. At present her research interests are focused on institutional disciplinary historiography and the prefatorial discourse surrounding American literature in Bulgarian translation (especially with a view to the 1948-1998 period). Translator of fiction for a number of years, Milena has translated critical essays from English into Bulgarian as well (Homi Bhabha, Werner Sollors, Adam Seligman, etc.) and is recently increasingly involved in translating scholarly works from Bulgarian into English in the Humanities. She writes creatively in English and has published short prose and poetry in magazines, such as Fly in the Head and Shipwrights: Review of De-centered English. Her numerous scholarly publications are in the fields of culture studies and disciplinary historiography.