Η ΑΤΑΚΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Πόλη κατακερματισμένη,

πόλη χωρίς μνήμη

Της Κατερίνας Σχινά________________
Η Καθημερινή, 16/10/2010

H Αθήνα είναι ένα μεγάλο παράδοξο: πόλη των διαδοχικών ιστορικών διαστρωματώσεων, με ιδιαίτερα εμφανή τα ίχνη του παρελθόντος, είναι, ωστόσο, μια πόλη χωρίς μνήμη. Και δεν μιλάω για μνήμη ιστορική, αλλά για μνήμη βιωμένη, ένσαρκη, παρούσα στον τρόπο που ζούμε το παρόν και σχεδιάζουμε το μέλλον.
Γεννήθηκα στα Κάτω Πατήσια, σε ένα μεσοπολεμικό σπίτι με ψηλά ταβάνια, τεράστια κουζίνα, αποθήκες και τυφλά δωμάτια, κήπο με μανταρινιές και μια φοινικιά. Εφυγα, ξαναγύρισα το 1990, έζησα τη σταδιακή μεταλλαγή της παιδικής μου γειτονιάς σε απρόσωπη συνάθροιση ετεροτήτων που δεν αναγνωρίζονταν ούτε και επιθυμούσαν να γνωριστούν, κι έφυγα οριστικά το 2005, μετά από δυο διαρρήξεις, δυο επιθέσεις μέρα μεσημέρι, και μια συνάντηση με ένα πρεζόνι στον κήπο, την ώρα που έσφιγγε στο μπράτσο το λαστιχάκι για την ένεση.
Πριν από λίγες μέρες, ένα χλιαρό απόβραδο του Σεπτέμβρη, ξαναπέρασα. Το σπίτι έστεκε ακόμα στη θέση του, οι ελιές στο πεζοδρόμιο ήταν γεμάτες καρπό, οι φιλήσυχοι επήλυδες έπιναν τις μπίρες τους κουκουβίζοντας στα σκαλοπάτια των πολυκατοικιών που αντικατέστησαν τις μονοκατοικίες, ωστόσο τα σκουπίδια πυργώνονταν πλάι στους κάδους, τα σκονισμένα δεντράκια στη νησίδα παρέμεναν απότιστα υψώνοντας τους λιανούς κορμούς τους ανάμεσα σε κυπελάκια παγωτού, αποτσίγαρα, τσαλακωμένα χαρτομάντιλα, σύριγγες και χρησιμοποιημένα προφυλακτικά, και φυσικά παιδιά δεν έπαιζαν στον πεζόδρομο ούτε γριές φλυαρούσαν στις βεράντες. Λες και ανάμεσα στα σπίτια είχε εγκατασταθεί η απουσία: δυσοίωνη και κούφια, έμοιαζε να εγκυμονεί κάτι απροσδιόριστο που βάραινε ήδη στο φως του δειλινού και πολιορκούσε ασφυκτικά τον επισκέπτη. Και κάτι ακόμα βαρύτερο από την απουσία, ο φόβος. Οχι ο φόβος του ξένου, αλλά ο διάχυτος φόβος μιας απτής πιθανότητας: της βίας. Τότε διαπίστωσα ότι αδυνατούσα να ανασυστήσω τη γειτονιά μου όπως την ήξερα κάποτε - γιατί ανάμεσα σε μένα και σε κείνη είχε πια παρεμβληθεί το φίλτρο της απουσίας και του φόβου, αυτού του παγερού αισθήματος που συνοψίζει την ακατανοησία, την απόσταση, την αποξένωση.

Η μνήμη δεν έχει σχέση με τη στειρότητα και την καθήλωση της νοσταλγίας: είναι η ικανότητα να αναδημιουργείς το παρελθόν εν όψει των δυνατοτήτων του παρόντος και των υποσχέσεων του μέλλοντος. Μια πόλη που θέλει να διατηρήσει τη μνήμη της είναι μια πόλη που ανοίγεται, που προβλέπει και ονειρεύεται, που προϋπαντεί και υποδέχεται το μέλλον - όποια μορφή και αν έχει αυτό. Και η Αθήνα δεν το υποδέχθηκε: χωρίς θεσμούς ή υποδομές στάθηκε αμήχανη μπροστά στην οικονομική ανάπτυξη, τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, τις μεγάλες πληθυσμιακές αλλαγές. Και κατακερματίστηκε. Γκέτο εδώ, απομονωμένες γειτονιές εκεί, κέντρο αδιάβατο, κοινωνικά και πολιτισμικά συρματοπλέγματα παντού. Ομως, ο κατακερματισμός της πόλης συνεπάγεται την απώλεια της μνήμης. 

Μπροστά σ’ αυτήν την άγρια εξάρθρωση του αστικού χάρτη, ο πολίτης της Αθήνας κατάντησε ένας αμνησιακός που, μην μπορώντας να συνδέσει το παρόν του χώρου με το παρελθόν του, αδυνατεί να εγγράψει την ταυτότητά του μέσα στον χρόνο και να διαφυλάξει τη συνοχή μέσα στη διάρκεια. Ξένος, ακόμη και όταν είναι γηγενής, μεταμορφώνεται θέλοντας και μη ή σε «περαστικό ιδιώτη ή σε επίδοξο κατακτητή που επιδιώκει να επιβάλει τους κανόνες του ακόμα και με τη βία», όπως έγραψε πρόσφατα ο Γιάννης Βούλγαρης.