ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΛΕΙΤΟΥ ΚΥΡΟΥ

ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΚΛΕΙΤΟΥ ΚΥΡΟΥ

Επιστολή του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη (1925-2005),

που εστάλη στο περιοδικό Νέα Εστία
και βρέθηκε στο αρχείο του φίλου του ποιητή
και μεταφραστή Κλείτου Κύρου (1921-2006).

[Αρχείο ΕΛΙΑ]

(α΄ μέρος)

Θεσ/νίκη, 8 Ιουνίου 1948

Φίλη "Νέα Εστία",

Αρκετός λόγος γίνεται τελευταία για τη σημερινή πνευματική Θεσσαλονίκη και δυστυχώς τις περισσότερες φορές από πρόσωπα που ούτε είχαν ούτε έχουν καμμιά σχέση και επαφή και με τη Θεσσαλονίκη και με τουςπνευματικούς της ανθρώπους. Κι όμως ο καθένας ξέρει πως η Θεσσαλονίκη από καιρό τώρα με την ποιότητα της εργασίας των λογοτεχνών της και με τις θετικές υποσχέσεις των νέων της, έπαψε να είναι η απομακρυσμένη κι άγνωστη επαρχία με την εμβρυώδη και πρωτόγονη πνευματική υπόσταση που ζητιανεύει λίγη "επιείκια" με την φιλολογική πόζα του "παραγνωρισμένου".
Αξίζει, βέβαια, να γνωριστεί στο πλατύτερο κοινό, που δεν έχει τον καιρό να παρακολουθεί κάθε λογοτεχνική εκδήλωση, η δουλειά που γίνεται στη Θεσσαλονίκη, αλλά είναι απαράδεχτη αυτή η πληροφοριακή συγκαταβατική και συμβατική κατατόπιση, αυτός ο αβασάνιστος και ανεύθυνος έπαινος (μια μορφή επικείκιας, προφανώς), αυτή η χλιαρή αντιμετώπιση, πράγματα που αρμόζει να γίνονται μόνο όταν μιλεί κανείς για την τέχνη της Κούβας, φερ' ειπείν, της Αλάσκας ή της Βενεζουέλας, που στο κάτω-κάτω από τους 100% αδαείς αναγνώστες δεν πρόκειται να μας γίνει κανείς απολύτως έλεγχος.
Δυστυχώς κι ο κ. Γ. Κ. Ζωγραφάκης- ένας από τους λίγους που δικαιωματικά και υπεύθυνα μπορούσε να μιλήσει- περιορίζεται κι αυτός σε μια χρονογραφική παρουσίαση και σε μια βιβλιογραφική επισκόπηση της ποιητικής Θεσσαλονίκης (1), αναφέροντας ένα πλήθος ονόματα "ποιητών"- που τύπωσαν κάποτε δυο ομοιοκαταληξίες ή το πολύ ένα τετράστιχο-, αλλά παραλείποντας, ίσως συνηδειτά, να τονίσει βασικά το τι ουσιαστικά έδωσε ή δίνει- αν δίνει- η Θεσσαλονίκη στο Νεοελληνικό ποιητικό λόγο, ποια η θετική προσφορά της στη νεώτερη ποίησή μας.
Δεν νομίζω ότι κερδίζομε τίποτα όταν αποκαλούμε τον Άλφα ποιητή ..." Λαφόργκ της Ελληνικής ποιήσεως με κάποια απόχρωση Ρεμπώ" ή την Βήττα ποιήτρια μελλοντική Νοάϊγ, ή όταν εξαντλιούμαστε σε άκαιρους και άσκοπους επαίνους ανυπάρκτων προσόντων. Δεν είναι πολύ σοβαρά όλα αυτά. Γιατί δεν λέμετα πράγματα με τ' αληθινό τους όνομα, και γιατί επιμένουμε σ' αυτή την επαρχιώτικη συγκαταβατική νοοτροπία, που μας στερεί το δικαίωμα μιας ισότιμης και αντικειμενικής, από άλλους, κριτικής;
Γιατί να βλέπουμε τη λογοτεχνική -γενικώτερα- Θεσσαλονίκη σα μια "κατ' αρχήν" υποδεέστερη οντότητα, που αγωνίζεται μέσα στα στενά της πλαίσια να βρει μια προσωπική έκφραση και που η αξιολόγηση της παραγωγής της να πρέπει να γίνεται μέσα στα περιορισμένα της όρια κι όχι σε σύγκριση με τα προχωρημένα επιτεύγματα των γνησιότερων λογοτεχνών;
Να πάψουμε να βλέπουμε πια τη Θεσσαλονίκη σα μια καθυστερημένη επαρχία που εκλιπαρεί - όπως είπα πιο πάνω- λίγη επιείκια. Μια πλειάδα λογοτεχνών - παληών και νεωτέρων- που ως ένα σημείο πλούτισαν και πλουτίζουν τον πεζό και τον ποιητικό λόγο της χώρας μας με καινούργια πρωτότυπα στοιχεία, μάς επιβάλλει αυτή την υποχρέωση.
Ο κ. Γ.Κ. Ζωγραφάκης θα μου επιτρέψει να διαφωνήσω και σε μερικά άλλα σημεία μαζί του. Κανείς ποτέ δε μίλησε για Μακεδονική Σχολή προκειμένου για την ποίηση. Μίλησαν για "σχολή Θεσσαλονίκης" για τον πεζό λόγο, απ' αφορμή τη δουλειά λίγων πεζογράφων που καλλιέργησαν μ' επιμονή , με συνέπεια και μ' επιτυχία τον εσωτερικό μονόλογο
( Ξεφλούδας, Δέλλιος, Γιαννόπουλος, Πεντζίκης κ.α.), ενώ στην ποίηση δεν είχαμε ένα παράλληλο φαινόμενο. Οπωσδήποτε, κι αν η φυσιογνωμία της Θεσσαλονικιώτικης ποίησης δεν έχει αποκρυσταλλωθεί σε "σχολή", έχω τη γνώμη πως πολύ εύκολα μπορεί κανείς να διακρίνει τρεις βασικές τάσεις που προεκτείνονται σχεδόν σ' όλα τα είδη της λογοτεχνικής έκφρασης, τρεις πόλους που γύρω τους κινούνται οι περισσότεροι πνευματικοί άνθρωποι της Θεσσαλονίκης με διαφορετικές αρχές και με άνισα επιτεύγματα. [....]




1. Ούτε όμως και η βιβλιογραφική αυτή επισκόπηση είναι πλήρης. Αυτή τη στι-
γμή θυμούμαι και σημειώνω τις παραλήψεις: "Σύννεφα" του Άνθου Φιλητά (1937),
"Αντίσταση" και "Πανοπλίες" του Θανάση Φωτιάδη, "Αμαρτωλό κονσέρτο" του Δ. Μεσσήνη, "Εποχές" του Μ. Αναγνωστάκη (όλα το 1945) , "Νήτη" του Αντ. Πρόκου (1948), το λογοτεχνικό περιοδικό "Ξεκίνημα" (1944-1945). Ασφαλώς υπάρχουν κι άλλες.

[ συνεχίζεται...]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Η δακτυλογραφημένη επιστολή παρατίθεται αυτούσια ,
ως προς την ορθογραφία της , αλλά με την αναπόφευκτη
προσαρμογή της στο μονοτονικό σύστημα της εποχής μας.

2. Σχετικά με τα λογοτεχνικά πρόσωπα που αναφέρονται
στην επιστολή:
α. Γ. Κ. Ζωγραφάκης (1905-1991): μέτριος λογοτέχνης και μεταφραστής.
β. Άνθος Φιλητάς (1920-1997): πολλά υποσχόμενος ποιητής,
που έζησε πολλές δεκαετίες στην Τασκένδη.
γ. Θανάσης Φωτιάδης (1921-1989): ικανός λογοτέχνης
και μελετητής του λαϊκού πολιτισμού.
δ. Αντώνης Πρόκος (Γεννήθηκε το 1912): καλός ποιητής ,
από τους πρώτους Έλληνες σουρρεαλιστές.

3. Για όσους αναγνώστες εκπλήσσονται από τις κατηγορηματικές
"θέσεις" του εικοσιτριάχρονου Μ. Α., σχετικά
με τη λογοτεχνική πραγματικότητα της πόλης του, θυμίζουμε
ότι ο ποιητής είχε από πολύ νωρίς σηκώσει στις πλάτες του
( ως βασικό μέλος της συντακτικής επιτροπής) το εγχείρημα της έκδοσης του αξιολογότατου περιοδικού "Ξεκίνημα" , που μνημονεύεται στην επιστολή.Οι λογοτέχνες που αναφέρονται στην παραπομπή αποτελούσαν
ένα μέρος από το στενό κύκλο των φίλων και συνεργατών του στο περιοδικό.
Εξάλλου, οι μαρτυρίες και τα ενθυμήματα
φίλων και γνωστών του Μ.Α. επιβεβαιώνουν
την άποψη ότι ο Αναγνωστάκης διακρινόταν για τη συγκροτημένη
λογοτεχνική του κατάρτιση και τη βαθιά του παιδεία.