«Όταν δανείζεσαι μια αγγλική λέξη δεν την προφέρεις όπως ο Άγγλος»
Ψάχνοντας να βρω κάποιες άγνωστες σ’ εμένα λέξεις από διάφορες αργκό, συνειδητοποίησα πως υπάρχει τρομερή ζωντάνια μέσα στη διαδικασία δημιουργίας λέξεων, φράσεων και τρόπων ομιλίας. Ζωντάνια που δεν μπορεί να μεταφερθεί από τη σχολική διαδικασία, που όμως αποτελεί οργανικό κομμάτι της εκμάθησης όλων των γλωσσών.
Θυμάμαι έναν Έλληνα διανοούμενο που, διαφεύγοντας κάποια στιγμή στη Γαλλία, νόμισε ότι θα μπορούσε να επικοινωνήσει εκεί, γνωρίζοντας άψογα μόνο την επίσημη γαλλική. Έπρεπε να περάσει κάποιος καιρός και να τριγυρίσει πολύ στους δρόμους του Παρισιού για να μπορέσει να εξοικειωθεί με τη γαλλική αργκό της εποχής του κι έτσι όντως να μυηθεί στους παριζιάνικους τρόπους.
Πλήθος λέξεων και εκφράσεων από την αργκό χρησιμοποιείται ασυναίσθητα απ' όλους και όλες μας, ειδικά στις πιο κάζουαλ περιστάσεις. Οι αργκό μπολιάζουν όλες τις γλώσσες, ανανεώνοντάς τες διαρκώς και η κοινή νέα ελληνική δεν θα μπορούσε να έχει διαφορετική μοίρα.
Απευθύνθηκα, λοιπόν, στον καθηγητή Γλωσσολογίας και μέχρι πρότινος πρόεδρο του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Γιώργο Ξυδόπουλο που έχει ασχοληθεί εκτενώς με τις αργκό και όχι μόνο. Ξεκινήσαμε συζητώντας για αργκό και διαλέκτους για να φτάσουμε σε ευρύτερα ζητήματα που άπτονται της γλώσσας.
Ο πουριτανισμός παίζει πάντα ρόλο σε οτιδήποτε αφορά την ανθρώπινη δραστηριότητα και την έκφραση των συναισθημάτων. Ο πουριτανισμός μπορεί να αποτρέπει κάποιον από το να χρησιμοποιεί συγκεκριμένο λεξιλόγιο, να τον κάνει να ντρέπεται ή να αισθάνεται φόβο. Ο πουριτανισμός σε κάνει να λες «θα σου βάλω πιπέρι στο στόμα για την κακή λέξη που είπες!».
— Τι είναι οι αργκό και ποια η διαφορά τους από τις διαλέκτους;
Καταρχάς,
και τα δύο αφορούν τη γλωσσική ποικιλία. Η μία είναι περισσότερο
γεωγραφικά προσδιορισμένη, γι’ αυτό λέγεται γεωγραφική διάλεκτος.
Υπάρχει όμως και ένας άλλος όρος, η «κοινωνιόλεκτος», για μια ποικιλία
που βασίζεται σε κοινωνικές παραμέτρους (ηλικία, φύλο, κοινωνική τάξη,
επάγγελμα κ.λπ.). Η αργκό ή αλλιώς αγοραία γλώσσα, σλανγκ ή περιθωριακή
γλώσσα, όπως αποκαλείται πολλές φορές στη βιβλιογραφία, είναι ο τρόπος
χρήσης της γλώσσας και το λεξιλόγιο που αφορούν τη μη τυπική χρήση της
γλώσσας από συγκεκριμένες ομάδες.
Μη τυπική χρήση της γλώσσας μπορεί να κάνουμε κι εμείς, ασχέτως της δουλειάς μας – κι εγώ στις ανεπίσημες περιστάσεις επικοινωνίας με τους φίλους μου, που αισθάνομαι πιο οικεία, μπορώ να χρησιμοποιώ κάλλιστα και σλανγκ. Δεν υπάρχουν σαφείς διαχωριστικές γραμμές μεταξύ αυτών που τη χρησιμοποιούν και των υπολοίπων
— Αυτή η διάκριση επίσημης - μη επίσημης γλώσσας υπήρχε από πάντα;
Ναι.
Ακόμα και στα αρχαία ελληνικά το βλέπουμε αυτό. Βλέπουμε τον Αριστοφάνη
να χρησιμοποιεί ανεπίσημη γλώσσα, υβριστική, προσβλητική.
— Οπότε δεν έπαιξε κάποιον ρόλο ο πουριτανισμός για να δημιουργηθεί αυτή η διάκριση;
Ο
πουριτανισμός παίζει πάντα ρόλο σε οτιδήποτε αφορά την ανθρώπινη
δραστηριότητα και την έκφραση των συναισθημάτων. Ο πουριτανισμός μπορεί
να αποτρέπει κάποιον από το να χρησιμοποιεί συγκεκριμένο λεξιλόγιο, να
τον κάνει να ντρέπεται ή να αισθάνεται φόβο. Ο πουριτανισμός σε κάνει να
λες «θα σου βάλω πιπέρι στο στόμα για την κακή λέξη που είπες!».
— Η σύγχρονη αργκό είναι πιο περιορισμένη απ’ ό,τι στην αρχαιότητα;
Αντιθέτως,
η αργκό σήμερα είναι πιο διαδεδομένη, διότι σε πολλές περιπτώσεις δεν
υπάρχουν και τα όρια που υπήρχαν παλιά. Παλιότερα υπήρχαν περιορισμοί σε
κοινωνικές ομάδες που είχαν να κάνουν με τον σεξουαλικό προσανατολισμό,
όπως οι ομοφυλόφιλοι που στις αρχές του εικοστού αιώνα χρησιμοποιούσαν
τα καλιαρντά, μια κρυπτική, συνθηματική γλώσσα, η οποία τους επέτρεπε να
επικοινωνούν χωρίς να αποκαλύπτουν όσα ήθελαν να πουν σε όσους ήταν
εκτός της ομάδας αυτής.
Αυτά τα όρια δεν υπάρχουν πλέον, διότι η εξέλιξη των κοινωνικών σχέσεων και των κοινωνικών αρχών έχει επιτρέψει την πολύ πιο ελεύθερη χρήση ακόμα και λέξεων από τα καλιαρντά. Ως γλώσσα δεν χρησιμοποιείται πια όπως τότε, γιατί τότε είχε συγκεκριμένο σκοπό.
Σήμερα επίσης έχουμε δραστηριότητες όπως το gaming, που τροφοδοτούν πολύ την αργκό με λεξιλόγιο, ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Άρα οι πηγές εμπλουτισμού της σλανγκ διαφοροποιούνται ανάλογα με το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται.
— Όταν σήμερα κάποιοι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τη νεανική αργκό παραβιάζουν κάποια όρια;
Δεν
νομίζω ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Άλλωστε μην ξεχνάτε ότι κι εμείς ως
boomers –γιατί εγώ ανήκω σε αυτήν τη γενιά– είχαμε τη δική μας «γλώσσα
των νέων» όταν ήμασταν σε αυτή την ηλικία! Δηλαδή δεν είναι ίδιον της
γενιάς αυτής μόνο.
Απλώς κάθε χρονική φάση έχει τα δικά της χαρακτηριστικά για το πόσο, από τι και ποια γλώσσα επηρεάζεται και από ποιες δραστηριότητες μπορεί αυτή να τροφοδοτείται.
— Οι διάλεκτοι μπορούν να εξελιχθούν σε γλώσσες;
Η
γλωσσολογία κανονικά δεν διακρίνει ανάμεσα σε διάλεκτο και γλώσσα. Η
διάκριση αυτή είναι περισσότερο περιγραφική παρά πραγματική. Έχει να
κάνει με εθνικά σύνορα, με την αντίληψη περί της ύπαρξης –για τα δικά
μας δεδομένα– κάπου μιας ελληνικής-μητέρας γλώσσας (χωρίς να μπορούμε να
προσδιορίσουμε πού), η οποία έχει από κάτω της διάφορα παρακλάδια.
Αν το δούμε από την πλευρά του ομιλητή, αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι καθένας από εμάς έχει γεννηθεί και έχει μεγαλώσει σε ένα γλωσσικό περιβάλλον στο οποίο έμαθε τη γλώσσα του, αυτή που μίλαγε ο περίγυρός του. Αυτή η γλώσσα μπορεί να ήταν σε ένα χωριό της Κρήτης. Άρα αυτός ο άνθρωπος τι έμαθε; Τη γλώσσα του και όχι μια διάλεκτο της ελληνικής.
Εμείς ερχόμαστε μετά, το παρατηρούμε αυτό και περιγράφοντάς το λέμε ότι «επειδή αυτός μιλάει με αυτά τα συγκεκριμένα γλωσσικά χαρακτηριστικά, μιλάει μια διάλεκτο της ελληνικής που είναι η κρητική».
— Θα έπρεπε να διδάσκουμε στα παιδιά τις ντόπιες διαλέκτους;
Αυτό
μπορεί και πρέπει να γίνεται στο σχολείο. Αν μάλιστα το σχολείο είναι
σε μια περιοχή στην οποία μιλάνε τα ελληνικά διαφορετικά απ’ ό,τι κάπου
αλλού, θα έπρεπε να πούνε, σε ισότιμο βαθμό, ότι π.χ. εδώ τη γάτα τη
λέμε «κατσούα», ενώ στην κοινή ελληνική λέγεται «γάτα».
Έτσι το παιδί θα μάθει να κάνει τη διάκριση αφενός, και αφετέρου να μην αισθάνεται μειονεκτικά επειδή χρησιμοποιεί την τοπική του διάλεκτο. Θυμάμαι, ως μαθητής στην Αθήνα, που είχαμε δυο παιδιά στην τάξη τα οποία πρόφεραν το «λι» και το «νι», σύμφωνα με τη διάλεκτό τους. Κι εμείς τα κοροϊδεύαμε, όπως έχουμε δει να συμβαίνει σε τηλεοπτικές εκπομπές, σειρές κ.λπ.
Αυτό δεν βοηθάει στο να αντιμετωπίζουμε ισότιμα τις διαλέκτους. Ούτως ή άλλως, αυτό που συνέβη με την κοινή νέα ελληνική, αυτό που λέμε πρότυπη ελληνική, είναι ότι απλώς κάποια στιγμή μία από τις διαλέκτους προτυποποιήθηκε.
[............................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου