1. Περί «επιδειξιών» και γλωσσικών επιδείξεων
ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ*
Κύριε διευθυντά
Ο εκλεκτός αρθρογράφος της «Καθημερινής» κ. Τάκης Θεοδωρόπουλος σχολιάζει (20 Δεκ.) ότι για τη λέξη «επιδειξίας» (βρήκαμε, αλήθεια, λέξη-έννοια να ασχολούμεθα!…) το χρηστικό λεξικό του καθηγητή κ. Χριστόφορου Χαραλαμπάκη (το επονομαζόμενο… «Λεξικό της Ακαδημίας») «ξεχωρίζει τον επιδειξία ως ψυχιατρικό όρο», ενώ εγώ στο Λεξικό μου και το Λεξικό του Δημητράκου την θεωρούμε συνώνυμη της λ. «επιδειξιομανής» (σημειωτέον ότι συνώνυμη αναφέρεται, βεβαίως, και στο χρηστικό λεξικό»!).
Μάλλον δεν πρόσεξε ο κ. Θεδωρόπουλος ότι στο Λεξικό μου στο λήμμα επιδειξίας γράφω:
«επιδειξίας 1. πρόσωπο που πάσχει από επιδειξιομανία (βλ. λ., σημ. 2)
ΣΥΝ. επιδειξιομανής 2. …».
Και τι γράφω στη σημ. 2 του λήμματος επιδειξιομανία όπου παραπέμπω;
«επιδειξιομανία «[…] 2. ΙΑΤP. η σεξουαλική διαστροφή κατά την οποία διεγείρεται κανείς επιδεικνύοντας τα γεννητικά του όργανα χωρίς προσπάθεια για παραπέρα σεξουαλική δραστηριότητα».
Αλλά και στο λ. επιδειξιομανής και μάλιστα με τον χαρακτηρισμό «συνήθ(ως)» γράφω:
«επιδειξιομανής […] 2. (συνήθ.) ΙΑΤP. αυτός που πάσχει από επιδειξιομανία (βλ. λ., σημ. 2)» [δηλαδή παραπέμπω στο «η σεξουαλική διαστροφή κατά την οποία διεγείρεται κανείς επιδεικνύοντας …»].
Επίσης διέφυγε την προσοχή του κ. Θεοδωρόπουλου ότι και τις δύο σημασίες της λέξης δίνουν όλα τα έγκυρα νεοελληνικά λεξικά: το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, του Κριαρά, του Σταματάκου (το 3τομο), της Πρωίας (το 3τομο), του Δημητράκου (το 9 τόμων), του Παπύρου (το 13 τόμων), του Τεγόπουλου, το Υπερλεξικό, για να αναφέρω ενδεικτικώς τα κυριότερα (στα οποία ανέτρεξα προσωπικά).
Το περίεργο είναι ότι επαινώντας το «χρηστικό λεξικό» διέφυγε πάλι την προσοχή του κ. Θεοδωρόπουλου ότι στο λ. επιδειξίας αυτού του λεξικού με ορισμό «πρόσωπο που πάσχει από επιδειξιομανία (sic)», αν προστρέξει ο αναγνώστης στο λ. επιδειξιομανία, διαβάζει ως πρώτη σημασία:
«επιδειξιομανία 1. έντονη τάση για επίδειξη, αυτοπροβολή με στόχο τον εντυπωσιασμό: αυτάρεσκη /νεοπλουτίστικη/ υπερφίαλη ~».
Πρόκειται προφανώς για παρανόηση τού θέματος και άστοχη απόρριψη εμού και τού Δημητράκου. Φοβάμαι, τελικά, πως με αφορμή τη λέξη «επιδειξίας» περάσαμε σε απρόκλητη γλωσσική επίδειξη. Ακόμη και ο συναρθρογραφών στην «Καθημερινή» κ. Παντελής Μπουκάλας για να δείξει (στον κ. Κακλαμάνη και την κ. Ελευθεριάδου) ότι η λ. επιδειξίας έχει δύο σημασίες παραπέμπει (όπως το κάνει συχνά και τον ευχαριστώ) μόνο στο Λεξικό μου («Καθημερινή» 16 Δεκ.).
Αλλο ζήτημα είναι –και έρχομαι σ’ αυτό διότι έχει γλωσσικό ενδιαφέρον– αν και ο κ. Παντελής Μπουκάλας στο ίδιο άρθρο, από κεκτημένη ταχύτητα ως εξαίρετος επιμελητής κειμένων συνηθισμένος στις διορθώσεις, διορθώνει… λαθεμένα και μια σωστή φράση σε δικό μου κείμενο «“οι εραστές τής γλωσσικής πλάκας” που βρίθουν στην χώρα μας» (την ήθελε: «Η χώρα μας βρίθει εραστών…»), εγκαλώντας με μάλιστα για βιασύνη («Καθημερινή» 16 Δεκ.). Ωστόσο, αυτός που βιάστηκε «να διορθώσει» είναι ο ίδιος ο κ. Μπουκάλας. Δεν φαίνεται να γνωρίζει ότι η Ελληνική (και γενικότερα η γλώσσα) επιτρέπει να χρησιμοποιούμε κατά περίπτωση ένα μεταβατικό ρήμα (ρήμα με συμπλήρωμα) και ως αμετάβατο (ρήμα χωρίς συμπλήρωμα). Κρίμα που ο κ. Μπουκάλας, με την άλλη του ιδιότητα, του συγγραφέα, δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι συχνά με πολλά ρήματα μπορούμε συχνά «ορθώς και νομίμως» να χρησιμοποιήσουμε ένα μεταβατικό ρήμα ως αμετάβατο, αναβαθμίζοντας το αντικείμενο σε λειτουργία υποκειμένου, ακριβώς για να το προβάλουμε λεκτικά («λειτουργική προοπτική της πρότασης»). Δεν απαιτώ, βεβαίως, να γνωρίζει ο κ. Μπουκάλας αυτό που γράφουμε με τον συνάδελφο Χρίστο Κλαίρη στη μεγάλη (1160 σελίδων) «Γραμματική τής Νέας Ελληνικής. Δομολειτουργική – επικοινωνιακή» (2011) ότι «Τα περισσότερα ρήματα τής Νέας Ελληνικής εμφανίζουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα και τις δύο χρήσεις [μεταβατική και αμετάβατη]» (σελ. 611). Αλλά θα έπρεπε ίσως να γνωρίζει, αφού εισχωρεί στα βαθιά της γλώσσας μας, τι έχει πει πολύ πριν από μάς (από το 1946) ο μεγάλος εκπαιδευτικός-γλωσσολόγος Αχιλλέας Τζάρτζανος στη «Νεοελληνική Σύνταξη της Κοινής Δημοτικής» (1946, τόμ. Α΄ σελ. 234 κ.εξ.): «πλείστα ενεργητικά μεταβατικά ρήματα […] από μεταβατικά γίνονται αμετάβατα». Δίνει δε ο Τζάρτζανος πλήθος παραδειγμάτων: π.χ. «ο τσοπάνης βόσκει πρόβατα –τα πρόβατα βόσκουν στο βουνό, σκορπώ τα χρήματα – τα πρόβατα σκορπούν στα χωράφια, στεγνώνω τα ρούχα στον ήλιο – τα ρούχα στεγνώνουν στον ήλιο κ.ά.». Θα μπορούσα να μιλήσω και για τα περίφημα «εργαστικά ρήματα» («έσπασε τη λάμπα» – «η λάμπα έσπασε»), αλλά θα μάς πήγαινε πολύ μακριά. Ωστόσο, σπεύδω και με αυτή την ευκαιρία να δηλώσω ειλικρινώς –όπως το έχω κάνει συχνά σε δημόσιες συνεντεύξεις μου– ότι δεν θεωρώ τον εαυτό μου γλωσσικά αλάνθαστο παρά τις 12.500 σελίδες που έχω γράψει για τις λέξεις της γλώσσας μας στα εννέα (9) λεξικά μου. Ο κ. Μπουκάλας μάλλον διεκδικεί το αλάθητο.
Τελικά, λυπάμαι –για να σταθώ ταπεινά απέναντι στο εταστικό αξιολογικό βλέμμα τού κ. Θεοδωρόπουλου και στον τίτλο του άρθρου του– που δεν μπόρεσα να γίνω Παπαδιαμάντης, το γλωσσικό είδωλό του· με πολλή και σκληρή δουλειά πολλών χρόνων κατάφερα να γίνω τουλάχιστον Μπαμπινιώτης. Ισως είναι κάτι κι αυτό.
______________________
2.
«Προς Γεώργιο Μπαμπινιώτη…»
Ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης με επιστολή του στην έγκριτη εφημερίδα σας («Περί “επιδειξιών” και γλωσσικών επιδείξεων», 1.1.2021), αντί να απαντήσει επί της ουσίας στους «εκλεκτούς», όπως τους αποκαλεί, αρθρογράφους σας Τάκη Θεοδωρόπουλο και Παντελή Μπουκάλα, παραποιεί την αλήθεια με γλωσσικές αλχημείες που με άφησαν ενεό.
Πρώτα απ’ όλα ειρωνεύεται «το χρηστικό λεξικό του καθηγητή κ. Χριστόφορου Χαραλαμπάκη (το επονομαζόμενο… “Λεξικό της Ακαδημίας”)». Εξακολουθεί να υποστηρίζει ότι το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας είναι «του καθηγητή κ. Χριστόφορου Χαραλαμπάκη», προφανώς όχι για να απονείμει εύσημα σ’ εμένα, αλλά να δηλώσει εμμέσως πλην σαφώς ότι τον θεσμικό ρόλο της Ακαδημίας τον έχει αναλάβει ο ίδιος, ως «εθνικός γλωσσολόγος», χαρακτηρισμός που έγινε αντικείμενο λοιδορίας, ακόμη και με γελοιογραφίες τις οποίες (παρ)ερμηνεύει κατά το δοκούν, καθώς δεν υπάρχει «εθνικός αρχαιολόγος», «εθνικός φυσικός», «εθνικός παιδίατρος», κ.ο.κ., αλλά ούτε κάτι ανάλογο σε διεθνές επίπεδο. Διερωτώμαι γιατί δεν απάντησε ώς τώρα, επ’ αυτού ακριβώς, στο άρθρο-καταπέλτη του κ. Βασιλείου Χ. Πετράκου με τίτλο «Προς Γεώργιο Μπαμπινιώτη…», δημοσιευμένο στο περιοδικό The Athens Review of Books, τεύχος Νοεμβρίου 2020 (δωρεάν προσβάσιμο στην ιστοσελίδα του: https://bit.ly/2X05xuu).
Η Ακαδημία Αθηνών, διά στόματος του επί μία δεκαετία γενικού γραμματέα της και επιστημονικού υπεύθυνου του έργου, καταρρίπτει τους ψευδείς ισχυρισμούς Μπαμπινιώτη, τονίζοντας ότι «O ισχυρισμός ότι το Λεξικό έγινε ερήμην της Ακαδημίας και των ειδικών ακαδημαϊκών είναι ατυχής, σκόπιμος και αναπόδεικτος. Εργο τέτοιας πνοής, χωρίς συνεχή συζήτηση με τον άμεσο επόπτη, τον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, θα μπορούσε να γίνει; Θα το δεχόταν ο Μιχ. Σακελλαρίου, ο Αθ. Καμπύλης, ο Σπ. Ιακωβίδης ή ο από του 2010 υπεύθυνος Γενικός Γραμματέας, κάπως σχετικός με τη γλώσσα, αφού έχει εκδώσει δύο συντάγματα, όχι τεθωρακισμένων, τα οποία δεν υπηρέτησε γλωσσικώς ούτε άλλως κατά το διάστημα 1967-1974, αλλά συντάγματα (corpora) αρχαίων ελληνικών επιγραφών; (…)
«Χωρίς την Ακαδημία θα υπήρχε το Χρηστικό Λεξικό; Εκείνη διάλεξε τον Χριστόφορο Χαραλαμπάκη, παλαιό συνεργάτη της, για να δώσει μορφή και υπόσταση σ’ ένα έργο που το θέλησε πρωτότυπο, γνήσιο, ωφέλιμο, όχι αμφιλεγόμενο. Πιστεύει κανείς πως θα γινόταν νομοτελειακώς το Λεξικό χωρίς τη θέληση της Ακαδημίας;».
Μάλιστα ο κ. Πετράκος επισημαίνει ότι από την αρχή ο κ. Μπαμπινιώτης πολέμησε το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας: ήδη στις 21.9.2003 απηύθυνε την «προτροπή προς την Ακαδημία να μην ασχοληθεί με τη σύνταξη του νέου λεξικού»! Αντ’ αυτού, έπρεπε «να ασχοληθεί [η Ακαδημία] με τον εξελληνισμό, ως άλλος Αλέξανδρος, των ξένων λέξεων που χρησιμοποιούνται από τους Ελληνες εξ αιτίας ελλείψεως αντίστοιχων ελληνικών και με το συγύρισμα των ελληνικής κατασκευής νεολογισμών».
«Η Ακαδημία δεν άκουσε τον κ. Μπαμπινιώτη. Προχώρησε στη σύνταξη του Λεξικού, προσπάθεια που κράτησε μία δεκαετία». Η επιτυχία του και η νέα βελτιωμένη και εμπλουτισμένη έκδοσή του που ετοιμάζεται, ενοχλεί. Οπως τονίζει ο κ. Πετράκος, «ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης, έπειτα από 16 χρόνια, επανήλθε με νέα επιχειρήματα κατά του Χρηστικού Λεξικού», τα οποία αποδομεί ένα προς ένα.
Ο κ. Μπαμπινιώτης, λοιπόν, αντί να απαντήσει για όσα τον εγκαλεί ο κ. Βασίλειος Χ. Πετράκος, δίνει ένα χαρακτηριστικό δείγμα αλχημειών διαστρεβλώνοντας τα στοιχεία που παραθέτει ο Τάκης Θεοδωρόπουλος και παραβλέποντας την πρόθεση του Παντελή Μπουκάλα. Τελικά, θέλησε να μας δείξει, διεκδικώντας επί της ουσίας το αλάθητο, και ας ισχυρίζεται το αντίθετο, ότι με «12.500 σελίδες που έχω γράψει για τις λέξεις της γλώσσας μας» (μόνος του, άραγε;) «κατάφερα να γίνω τουλάχιστον Μπαμπινιώτης».
Σε ό,τι αφορά τη σημασία της λέξης επιδειξίας, αντί να εξηγήσει τις αστοχίες του δικού του Λεξικού για τις οποίες τον έψεξαν οι αρθρογράφοι σας, παρουσιάζει παραπλανητικά το λήμμα του Χρηστικού Λεξικού για δημιουργία εντυπώσεων στους ανυποψίαστους αναγνώστες. Τι λέει το Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών; Λέει αυτό που ανταποκρίνεται σήμερα στο γλωσσικό αίσθημα των περισσοτέρων φυσικών ομιλητών: Ο επιδειξιομανής μπορεί να είναι και επιδειξίας, ο επιδειξίας όμως στην κοινή χρήση δεν είναι επιδειξιομανής με τη σημασία «άτομο που προβάλλεται για να εντυπωσιάσει»! Ο κ. Θεοδωρόπουλος διάβασε σωστά το λήμμα επιδειξίας στο Λεξικό Μπαμπινιώτη.
Αλλά το θέμα δεν είναι οι επιδείξεις γλωσσικών αλχημειών. Το Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του στις 4 Δεκεμβρίου 2020 καταδικάζει τις επιθέσεις εναντίον του Χρηστικού Λεξικού φωτογραφίζοντας τις μεθοδεύσεις Μπαμπινιώτη (βλ. https://bit.ly/2X7JMc9).
Το ζητούμενο είναι η απάντηση σε όσα καταλογίζει στον κ. Μπαμπινιώτη ο
γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, επί των ημερών και υπό την
εποπτεία του οποίου συντάχθηκε το Χρηστικό Λεξικό. Αφού η Ακαδημία δεν
ανέλαβε τον ρόλο του «εξελληνιστή» των ξένων λέξεων, όπως της υπέδειξε,
τον ανέλαβε ο ίδιος ο κ. Μπαμπινιώτης ως άλλος Αλέξανδρος, με τα
αποτελέσματα που βλέπουμε στις γελοιογραφίες.
* Ο κ. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου