Η "Αριάγνη" της Τριλογίας του Τσίρκα σε διασκευή από το Θέατρο Τέχνης "ελεύθερη" στο διαδίκτυο!

 Στρατής Τσίρκας : από το χαρτί στο θέατρο

Η Αριάγνη είναι το δεύτερο από τα τρία βιβλία που αποτελούν το μυθιστόρημα Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα (1911-1980). Τα άλλα δυο είναι: Η Λέσχη (1960) και Η νυχτερίδα (1965). Η δράση εκτυλίσσεται, διαδοχικά, στην Ιερουσαλήμ, στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια. Κεντρικό πρόσωπο και στα τρία: ο Σιμωνίδης ή Καλογιάννης, ανθυπολοχαγός των ελληνικών στρατιωτικών τμημάτων που είχαν σχηματιστεί στην Αίγυπτο, μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Είναι μέλος αριστερής οργάνωσης και εμπλέκεται στις πολιτικές δραστηριότητες της εποχής. Οι πολιτικές συγκρούσεις, το ελληνικό στοιχείο των παροικιών, καθώς και το κοσμοπολίτικο κλίμα της Μέσης Ανατολής κυριαρχούν στο μυθιστόρημα.

Στο απόσπασμά μας ο Σιμωνίδης βρίσκεται για ανάρρωση στο Κάιρο και φιλοξενείται στο σπίτι μιας λαϊκής ελληνικής οικογένειας, της Αριάγνης και του Διονύση Σαρίδη, που ο γιος τους Μιχάλης είναι φίλος του. Η Αριάγνη είναι από τα αδρότερα πρόσωπα που έχει πλάσει ο Τσίρκας.

Στρατής Τσίρκας - Βικιπαίδεια

---

Διαβάστε την κριτική  παρουσιαση της Τριλογίαςτου Τσίρκα από την Ελένη Πούλου, Ακυβέρνητες Πολιτείες, "Περί λογοτεχνίας και άλλων δαιμονίων", 14.7.2015

Στρατή Τσίρκα, Αριάγνη (απόσπασμα)

Για χάρη του ξένου η Αριάγνη μαγείρεψε μοσχαράκι λεμονάτο με πράσινες ελιές, τσακιστές. Το τραπέζι ήταν στρωμένο στο βάθος του αντρέ,* κάτω από τα τρία παράθυρα. Ένας κίτρινος κλαδωτός μουσαμάς χρησίμευε για τραπεζομάντηλο. Τα ρουθούνια του Διονύση, μόλις μύρισε την πικρή μυρουδιά της σάλτσας, παίξανε μ' ευχαρίστηση. Γρήγορα όμως κατάλαβε πως το κρέας δευτεριάτικα ήτανε για χάρη του ξένου και κατσούφιασε. Τα κορίτσια το μεσημέρι το περνούσαν στo πόδι με τίποτε σάντουιτς που αγόραζαν απ' τους μπουφέδες κοντά στο γραφείο τους, για να μην κάνουν τόσο δρόμο πηγαινέλα και κουράζονται. Ο Νίκος, στριμωγμένος δίπλα στην Αριάγνη, έτρωγε βιαστικά για να προφτάσει τον απογευματινό κώδωνα. Ο ξένος είπε δυο λόγια για τον καιρό, μα ο Διονύσης του αποκρίθηκε μ' ένα μουγκριτό σκύβοντας κι άλλο μέσα στο πιάτο του. Έξω ο καιρός σκοτείνιαζε, το γύριζε σε μπόρα. Η Αριάγνη σηκώθηκε να ετοιμάσει το παλτό του Νίκου. Ήτανε καμωμένο από προβιά, γεμάτο μελανιές απ' τον καιρό που το φορούσε ο Μιχάλης, όταν πρωτοπήγε στο Δημοτικό. Πάνω στην ώρα έφτασε κι ο Σταμάτης. Στη μπλε ανοιχτή στολή του φαίνονταν κίτρινοι λεκέδες από τη σκόνη και τις ψιχάλες που είχαν καθίσει πάνω της.

— Μου φυλάξατε φαΐ, για το φάγατε όλο;
Ο Διονύσης τον υποδέχτηκε ανοίγοντας τα χέρια που βαστούσαν το πιρούνι και το μαχαίρι.
— Κάτσε, μωρέ Σταμάτη, κι η μάνα σου σήμερα το 'ριξε στα χουβαρνταλίκια.*
Η Αριάγνη πήρε το πιάτο της όπως ήτανε γεμάτο και πήγε στην κουζίνα. Γύρισε με το δικό της και του Σταμάτη, σερβιρισμένα. Μα το μεγάλο κομμάτι το κρέας, βρισκόταν τώρα στου Σταμάτη. Ο Νίκος έσπρωξε μακριά το πιάτο του. Χόρτασε, κι ύστερα, βιαζόταν να προφτάσει πριν να μπούνε τα παιδιά στην τάξη. Μα η Αριάγνη με θυμωμένα μάτια έφερε πάλι το πιάτο μπροστά του.
— Φάε το κρέας σου χωρίς ψωμί κι ύστερα φεύγα, του λέει.
— Ώστε τραυματίας του Αλαμέιν¹ είπε ο Διονύσης που η παρουσία του Σταμάτη τον έκανε ομιλητικό.
— Όχι ακριβώς, είπε ο ξένος. Ήταν ένα ηλίθιο ατύχημα στην Κυρηναϊκή. Πήγα και χώθηκα κάτω από τις βόμβες που άδειαζε ένα γερμανικό μεταγωγικό από το φιλιστρίνι του. Δεν ήμουν καν σε υπηρεσία.
— Σα να λέμε παράσημο γιοκ.*
— Παράσημο; Μήτε το σκέφτηκα. Εσείς τι πήρατε για τη σφαίρα που φάγατε;
— Α, σου το 'πε ο Μιχάλης;
— Και είναι μάλιστα πολύ περήφανος.
Η Αριάγνη σήκωσε τους ώμους, αλλά δεν είπε τίποτα.
— Φαίνεται πως η μάνα έχει άλλη γνώμη, παρατήρησε πειραχτικά ο Σταμάτης.
— Η μάνα σου για πολλά πράγματα έχει αλλόκοτες γνώμες.
Η Αριάγνη δε μίλησε. Σηκώθηκε, πήρε από το χέρι το Νίκο και τον πήγε στην πόρτα. Εκεί γονάτισε για να του φορέσει το παλτό.
— Καλά που δεν ήμουν με τους απεργοσπάστες όταν πληγώθηκα, είπε ο Διονύσης κοροϊδευτικά. Θα 'μαστε στα χωρίσματα από τότε.
— Mα ποια είναι η διαφορά σας; ρώτησε ο ξένος.
— Την απεργία εγώ την οργάνωσα. Ήταν κανένα χρόνο μετά που τέλειωσε ο άλλος πόλεμος. Δούλευα σ' ενός Ελβετού, ζαχαροπλαστείο και μπαρ με δυο υποκαταστήματα. Όλα τα χρόνια του πολέμου κέρδιζε λεφτά με τη σέσουλα. Όταν άρχισαν να φεύγουν οι στρατοί, σκέφτηκε να κάνει οικονομίες. Σιγά σιγά, δίχως να το καταλάβουμε, μας έβαζε δίπλα για βοηθό κι από έναν ιθαγενή.* Αυτοί, καταλαβαίνεις, γομάρια, ό,τι και να τους δώσεις σου λένε κι ευχαριστώ. Να μη στα πολυλογώ του το 'βαλα κοφτά. Μουσιού Ζακέ, του λέω, εδώ δεν είναι αστεία, παίζεται το ψωμί των παιδιών μας. Αν ως το Σάββατο δε διώξεις τους αραπάδες, την Κυριακή θ' απεργήσουμε. Την Κυριακή μαζευτήκαμε έξω από το κεντρικό, γκαρσόνια, σερβιτόροι, μπάρμεν,* μαιτρ-ντ' οτέλ,* Γραικοί και Ιταλοί. Είχε φέρει ο καλός σου αστυνομία κι έζωσε το κατάστημα. Μέσα, μαζί του, είχε μείνει μόνο ένας Γραικός, ένας Θωμάς, όνομα και πράμα, ευνοούμενός του. Βγήκε ο μπαγάσας στην πόρτα και μου φώναξε: «Διονύση, έλα στα συγκαλά σου, εδώ θα χυθεί αίμα». Σηκωθήκαμε και πήγαμε στο Συνδικάτο να δούμε τι θα κάνουμε. Πέρασαν έτσι τρεις μέρες. Ο Ελβετός πήρε σβάρνα τα μπερμπερίνικα καφενεία και προσλάμβανε μαύρους. Και τώρα; είπαμε. Μαζευτήκαμε πάλι μπρος στο κεντρικό και φωνάζαμε: Προδότη, παραδόπιστε, σουνετεμένε!* Ένας Ιταλός, είχε φέρει μαζί του μια κάμα, καλαμπρέζικη:* «Αβάντι φρατέλλι Κριστιάνοι»* λέει και προχωράει καταπάνω στους χωροφύλακες. Βγήκε πάλι ο Θωμάς με το πιστόλι του Ελβετού στο χέρι. Οι δικοί μας κώλωσαν. Εγώ, το Θωμά τον ήξερα καλά. Του είχα βαφτίσει ένα παιδί και την πρώτη μέρα της απεργίας μού τον είχε στείλει τ' αφεντικό για να μ' αγοράσει. Λέω μέσα μου: Μπα, δε του πάει η καρδιά να τραβήξει. Και προχώρησα. Μόνος μου. Τότε μου την έφεξε στο μερί κι έπεσα κάτω.
— Δεν προσπαθήσατε να τραβήξετε στην απεργία και τους μπερμπερίνους; ρώτησε ο ξένος.
— Να τους κάνουμε τι; Για να τους ανοίγουμε τα μάτια; Και τι νόημα θα είχε τότε;
— Πώς φαίνεσαι πως έρχεσαι απ' έξω, είπε ο Σταμάτης. Εδώ δεν είναι Ελλάδα. Ο ντόπιος θέλει κουρμπάτσι* για να σε φοβάται, αλλιώς χάθηκες.
— Για σταθείτε, είπε ο ξένος. Μπορεί να είμαι καινουριοφερμένος, μα την ιστορία του εργατικού κινήματος στον τόπο σας θαρρώ πως την ξέρω. Δεν είναι στα 1899 που κατέβηκαν οι τσιγαράδες* του Βαφειάδη και του Μελαχροινού, Αραπάδες* κι Ευρωπαίοι μαζί και την κέρδισαν την απεργία; Και στα 1911 πάλι οι τσιγαράδες στην Αλεξάντρεια δε νίκησαν, επειδή αρνήθηκαν να χωριστούνε σε ντόπιους κι Ευρωπαίους:
— Στα 1911 δεν είχα ακόμα γεννηθεί, έκανε χωρατεύοντας ο Σταμάτης.
— Κυρά, είπε ο Διονύσης στην Αριάγνη. Τι τον αγριοκοιτάς έτσι; Σωστά λέει το παιδί. Κι ύστερα άλλο τσιγαράς κι άλλο γκαρσόνι. Οι τσιγαράδες είναι, πώς να το πω, εργάτες, χέρια. Τ' αφεντικό δε σε ρωτάει αν είσαι ψηλός, κοντός, κακοσούσουμος, ξέρεις γλώσσες, έχεις τρόπους. Μετράει με τη χιλιάδα και σε πληρώνει. Ενώ το γκαρσόνι είναι άλλο πράμα: Πληρώνει πρόσωπο, με καταλαβαίνεις;
— Και πώς τελείωσε η απεργία; ρώτησε ο ξένος.
— Με συμβιβασμό. Ήρθε στο νοσοκομείο και με βρήκε κάποιος Μίστερ Μπράουν, της Μυστικής.* Για να γλιτώσει το Θωμά, κατάλαβες, να μη του κάνω μήνυση. Τα έξοδα και τα μεροκάματα τα 'παιρνε απάνω του τ' αφεντικό. Μ' αυτόν λοιπόν το Μίστερ Μπράουν το δουλέψαμε το ζήτημα και βρήκαμε λύση. Οι μπερμπερίνοι* δε θα παύανε, μόνο θα μπαίνανε κάτω από τις διαταγές των γκαρσονιών. Εμείς θα τους προσλαμβάναμε, εμείς θα πλερώναμε, εμείς θα τους παύαμε όταν δεν μας έκαναν. Φυσικά και τα πουρμπουάρ* τους εμείς τα εισπράτταμε. Τ' αφεντικό δεν είχε πια να κάνει τίποτα μαζί τους. Ήταν δικοί μας υπηρέτες.
— Σπουδαίο κεφάλι αυτός ο Μπράουν, είπε ο ξένος.
— Το γελάς; Και βέβαια ήταν σπουδαίος. Απόδειξη πως η λύση του βαστάει ως σήμερα. Φυσικά, στα καφενεία που οι ιδιοχτήτες τους είναι αραπάδες δεν ανακατευόμαστε. Αλλά ποιος Ευρωπαίος πηγαίνει στα καφενεία τους; Μόνο κάτι ξεπεσμένοι.
— Και στο συνδικάτο δεν τους δέχεστε;
— Ποτέ. Αλλά μάθανε και κάνανε τώρα το δικό τους. Κάτι νεοτεριστές μάλιστα, σαν το γιο μου το Μιχάλη, λένε πως πρέπει να γίνει συγχώνεψη. Μα όσο ζει ο Διονύσης ο Σαρίδης τέτοιο πράμα δε θα το δουν.
— Αυτά είναι μεγαλοϊδεατισμοί, έκανε ο Σταμάτης ανάβοντας τσιγάρο.
Η Αριάγνη αμίλητη τράβηξε από μπρος του το άδειο πιάτο, τον έσπρωξε με τον αγκώνα για να της κάνει τόπο, έβαλε το πιάτο στην άκρη του τραπεζιού, και με την κόψη της παλάμης σκούπιζε μέσα τα ψίχουλα.
— Εσύ, Κυρά, τι λες; την πείραξε ο Διονύσης.
Η Αριάγνη τον κοιτούσε με τα μαύρα μάτια της και δεν έλεγε τίποτα.
Μάτια που σε κοιτούνε και δε σαλεύουνε. Μάτια που μαλώνουνε. Η βροχή δυνάμωσε κι ο κόσμος σκοτείνασε. Το παιδί με την προβιά. Θα του κόψει τουλάχιστο να χωθεί σε καμιά πόρτα για να μη βρέχεται; Αχ, παιδί μου Σταμάτη, αχ Καλλιόπη και Ουρανία, αχ κύρη τους εσύ που τους τα έμαθες αυτά. Γιατί γουμάρια; Γιατί κουρμπάτσι; Εκεί που είναι ο πόνος κι ο ιδρώτας και τα δάκρυα, εκεί δεν είναι ο άνθρωπος; Γιατί λοιπόν σκάβετε ένα χαντάκι και χωρίζεστε; Πού θα σας βγάλουν αυτά τα μυαλά; Τρέμω. Θα 'θελα να μη ζω. Να μη δούνε τα μάτια μου. Θα έρθει μέρα. Βλέπω κόσμο να στριμώχνεται στις προκυμαίες με βουνά γύρω τους τις βαλίτσες και τους μπόγους και τα στρώματα.² Και πίσω τους τάφοι γονιών, προγόνων, τάφοι μικρών παιδιών αφημένοι στο έλεος του Θεού. Δίχως καντήλι, δίχως έναν κουβά νερό να ξεδιψάσουν τα κόκαλά τους. Κι όλο το μόχθο, τις γιορτές, τις αγκούσες,* πενήντα, ογδόντα, εκατό χρόνων, να θαρρείτε πια πως τις παίρνετε μαζί σας γιατί καρφώσατε όπως όπως μέσα σε σανιδένια μπατάλικα σεντούκια τα έπιπλα και το ρουχισμό και τα σκεύη σας και τίποτε θυμητικά μικροπράγματα. Και θα νομίζετε πως μια και κουβαλήσατε τα πράματα σώσατε μαζί τους τη χαρά και τους έρωτες και τις ελπίδες και τα μεθύσια. Τίποτα δε σώσατε. Μόνο άψυχα πράματα που κάποτε σταθήκαν μάρτυρες. Θα τα στήσετε κάτω από άλλον ουρανό και θα δείτε πως δε θα σας μιλούν, δε θα σας λένε αυτά που περιμένετε. Γιατί θα τα ζεσταίνουν άλλα χνώτα, άλλα βλέμματα, άλλες φωνές. Μη χάνεστε κι ακούστε που σας λέω. Μια ζωή που έζησες, την έζησες, δεν τη βρίσκεις αλλού. Γιατί την έζησες μέσα σε μυρουδιές, μέσα σε φώτα, μέσα σε ήλιους και βροχές, μέσα σ' ανθρώπους. Κι αυτά όλα θα μένουν πίσω σου και θα τ' αναζητάς. Θα τριγυρίζετε σαν άταφοι νεκροί που ζητούν ένα λάκκο να πέσουν μέσα να ξεκουραστούν. Και τα γουμάρια και το κουρμπάτσι θα βρίσκονται πίσω σας μίλια και σεις πια μήτε θα τα θυμόσαστε. Εγώ, θα λέτε, να ξεραθεί το στόμα μου αν είπα ποτέ τέτοιο λόγο. Μα τον είπατε, είναι γραμμένος στον αέρα, πάνω στους τοίχους των σπιτιών, μέσα στις φυλλάδες που βγάζατε. Και τούτοι οι άνθρωποι, όσο πονετικοί κι αν είναι, πώς θέτε να τον ξεχάσουνε; Θα τον θυμούνται και θα σας τον θυμίζουνε και σεις θα μετανοιώνετε πικρά. Γι' αυτό σας λέω μη, μη όσο είναι καιρός.
Θα λέτε: μάνα, και τούτη τη λεκάνη, πίσω μας θα την αφήσουμε; Να σας πω για τη λεκάνη. Το άσπρο σμάλτο της από μέσα είναι τσουκαρισμένο* στον πάτο, μια μαύρη ξεγδαρματιά που μεγαλώνει με τα χρόνια, γι' αυτό θέλει προσοχή στο σαπούνισμα. Έτσι την αγόρασα, μισοτιμής. Αυτού μέσα έπλυνα τα μωρουδιακά σας, από Μιχάλη ως Νίκο, τριάντα χρόνια, μάλιστα. Πώς θαρρείτε πως στήνεται νοικοκυριό άμα ζεις μεροδούλι μεροφάι; Αυτό που αγοράζεις κόβοντας απ' το ψωμί σου, το καμαρώνεις, το προστατεύεις, γαντζώνεσαι πάνω του. Και το κουβαλάς, απ' το ισόγειο της Μπαλάξα* στο μονόροφο του λαβύρινθου* με τα πολλά καφασωτά κι από κει εδώ, κι από δω ποιος ξέρει πού, με τα μυαλά που πηγαίνετε. Ακούς εκεί, γουμάρια! Δεν τη θυμάστε φαίνεται τη λεκάνη γεμάτη ως τη μέση με το αίμα της Ουρανίας. Τη θυμάστε; Ήτανε νύχτα του Οχτώβρη, ζεστή. Το κοριτσάκι από τ' απόγεμα, σα γύρισε από το σχολειό, παραπονιόταν. Ένα βάρος, μαμά, στο κεφάλι μου. Τη βάλαμε κάτω και πλάγιασε νωρίς. Θάτανε εννιά, θάτανε δέκα; Ο ποδηλατάς κάτω είχε στήσει το τάβλι στο φως της ασετυλίνης κι έριχνε μόνος τα ζάρια για να γυμνάζεται. Μαμά, φωνάζει η Ουρανία, έλα να δεις. Είχε ανοίξει η μύτη της, τα μαξιλάρια κόκκινα, το νυχτικό της έσταζε. Δεν είναι τίποτε, είπαμε, θα ξεθυμάνει ο πονοκέφαλος. Μα το αίμα έτρεχε βρύση, φέραμε το κοριτσάκι στο αντρέ, φέραμε τη λεκάνη και πιάσαμε τα ξίδια και τα μπαμπάκια. Σκύψε, παιδί μου, μέσα, όχι, όχι, καλύτερα πίσω το κεφάλι σου. Τι γάζες, τι μαντίλια γέμισε. Βρε Μιχάλη, λέω του μεγάλου, η βάρδια του πατέρα σου ακόμη δεν τελείωσε. Πετάξου σ' ένα τηλέφωνο και πες του να φέρει αμέσως γιατρό. Γιατρό, νύχτα, στο σπίτι; Έβαλε τα κλάματα ο Σταμάτης και πίσω του το Καλλιοπάκι. Η Ουρανία ήτανε σαν το πανί, σκυμμένη πάνω απ' τη λεκάνη, δεν ήθελε πια να γέρνει πίσω, γιατί το αίμα κατέβαινε στο στομάχι της και την αναγούλιαζε. Κι ο Μιχάλης ξεχρόνιζε. Πάει, το χάνω το παιδί, λέω μέσα μου. Βαστάτε της το κούτελο, τους λέω και πάω στα εικονίσματα. Έπεσα χάμω και χτυπούσα το κεφάλι στο πάτωμα. Παναγίτσα μου, έλεγα, όχι αυτό, είναι αθώο και τ' αγαπάει τόσο τα γράμματα. Και στο ράψιμο είναι καλό και τ' αδέρφια της τα πονάει κι είναι η αδυναμία του κύρη της. Μαμά, μου φωνάζουνε, τα χέρια της πάγωσαν. Κι ο Μιχάλης ξεχρόνιζε. Κι έφτασε κάποτε και νόμισα πως έφτασε ο Μεσσίας. Μα τι μου λέει; Ο πατέρας δεν πήγε απόψε καθόλου στη δουλειά. Ω, συμφορά, ω, ανάθεμα σ' αυτόν που έβγαζε τις τράπουλες. Κάνω έτσι κι όταν είδα τη λεκάνη γεμάτη στα μισά, μου ήρθε σαν τρέλα. Μπα, λέω, αδύνατο τόσο αίμα να είναι του παιδιού, θα 'χε τελειώσει. Αυτό είναι ξινισμένο κρασί απ' τη νταμιζανίτσα του μπαλκονιού. Το παιδί χάνεται, Αριάγνη! Άνοιξα τα παράθυρα. Σώστε, χριστιανοί, το χάνω μέσα από τα χέρια μου, φωνάζω. Από κάτω, κάτι μου λέγανε. Σκύβω, ήταν ο Γιούνες,³ μ' εκείνο το σερσέμη* τον πιανίστα το Γερμανό και χάζευαν το τάβλι του ποδηλατά. — Ομ Μεχάλη⁴ τρέχει τίποτα; — Βρε Γιούνες, του λέω, σώσε, το παιδί μου τελειώνει. Ώσπου να το πω ήταν απάνω. Πλατς, πλατς χτυπούσαν τα γυμνά του πόδια στα πέτρινα σκαλοπάτια. Μια και δυο τη σήκωσε στα χέρια και δρόμο κάτω. Πίσω ο Μιχάλης με το παλτουδάκι της, για να τη σκεπάσει. Ξοπίσω τους εγώ με τις παντόφλες και τη νυχτικιά. Πού την πάει; Τρέχαμε σαν τρελοί και δεν τον προφταίναμε. Κι από πίσω μας ο μαχαλάς ξεσηκωμένος να ρωτάει: Μα τι γίνηκε, φονικό; Ποιος είχε καιρό να τους εξηγήσει. 'Οταν φτάσαμε στη Μπουστάνι,* τον χάσαμε. Αριστερά, πήρε την Νταουαουίν, μας λέει ένας περαστικός. Κατάλαβα, την πήγαινε στο φαρμακείο που διανυχτέρευε, αντίκρυ στο σαράι του Πασά. Την είχαν κιόλας ξαπλωμένη στο μουσαμαδένιο κρεβάτι. «Ψυχραιμία, κυρία μου», έλεγε ο φαρμακοποιός. «Μην κάνετε έτσι. Τώρα θα φτάσει ο γιατρός. Ευτυχώς κατοικεί από πάνω μας. Πήγε να τον φωνάξει. Μα πού το βρήκατε τέτοιο θηρίο; Κοιτάξτε πώς την έσπασε την πόρτα μου. Αφού τον είδα και του φώναξα έρχομαι, ήταν ανάγκη να την κλωτσήσει; Ποιος θα πληρώσει τώρα τα τζάμια;»
Με το γιατρό άλλο ζήτημα. Τον κατέβασε με τις πυτζάμες. Και τον κρατούσε από το σβέρκο μπας και του φύγει. Μα εκεί το παράκαμνε. Γιατί ο γιατρός ήταν ένας καλότατος άνθρωπος. Μικροκαμωμένος, με μούσι, μιλούσε φαρσί τα ελληνικά, αν κι ήτανε Σαμλής* ή κάτι τέτοιο. — Βρε, Γιούνες, του λέω, κατέβασε τα χέρια σου απ' το γιατρό, δεν ντρέπεσαι; — Ομ Μεχάλη, μου κάνει, άσε με να τελειώσω τη δουλειά κι ύστερα δείρε με.
Έτσι το σώσαμε το κοριτσάκι. Κι όταν γυρίσαμε σπίτι με τ' αμάξι που μας έφερε ο Γιούνες, και την πλαγιάσαμε στο κρεβάτι κι αποκοιμήθηκε, είδα τη λεκάνη πάνω στο τραπέζι: Θε μου, είπα, αυτό είναι το αίμα του παιδιού μου, πώς να το χύσω στο νεροχύτη; Μα κι αυτό το έκανα κι όταν γύρισε ο κύρης της, ξημερώματα πια, το σπίτι ήτανε συγυρισμένο κι όλα τα παιδιά κοιμόντουσαν σα να μην είχε γίνει τίποτα. — Το γουμάρι, του κάνω, ο ξιπόλητος, που λες καμιά φορά, έσωσε το παιδί μας απόψε. — Ποιος, τι; Κι όταν του τα είπα με το νι και με το σίγμα, τι γυρίζει και μου κάνει; — Κι άφησες αυτόν τον βρωμάραπα να πάρει στην αγκαλιά του το κορίτσι μας;
Τη λεκάνη και τα εικονίσματα μπορείτε να τα πάρετε. Ακόμα και το τραπέζι με τον κίτρινο μουσαμά. Και την Ουρανίτσα την ίδια μπορείτε να τη στείλετε αλλού. Μα η νύχτα μέσα στο γαϊδουροκαλόκαιρο, το φως της ασετυλίνης, τους δρόμους και το βουητό του μαχαλά, τα σπασμένα τζάμια και τις μεγάλες φωτισμένες γυάλες με το πράσινο και το κόκκινο νερό, το λαχάνιασμα του Γιούνες, το χαμόγελο του γιατρού, αυτά όλα θα μείνουν πίσω, δεν κλείνονται σε βαγόνια. Και δίχως αυτά τι παίρνετε μαζί σας; Τίποτα!

---

αντρέ: (λ. γαλλ.)· η είσοδος, ο διάδρομος της εισόδου, το χολ.

χουβαρντιλίκι: (λ. τουρκ.)· γενναιοδωρία.

γιοκ: (λ. τουρκ.)· όχι.

ιθαγενής: ντόπιος. Έτσι αποκαλούσαν περιφρονητικά οι Ευρωπαίοι άποικοι τους ντόπιους κατοίκους των αποικιών.

μπάρμεν: (λ. αγγλ.)· πληθυντ. του μπάρμαν· αυτοί που σερβίρουν στο μπαρ.

μαιτρ-ντ' οτέλ: (λ. γαλλ.)· προϊστάμενος του προσωπικού σε εστιατόρια ή κέντρα διασκέδασης, επίσης, ο προϊστάμενος του υπηρετικού προσωπικού σε πλουσιόσπιτα ή μεγάλα ξενοδοχεία.

σουνετεμένος: αυτός που έχει κάνει περιτομή· μωαμεθανός (εδώ) ή Εβραίος.

καλαμπρέζικος: από την Καλαβρία της Κάτω Ιταλίας.

αβάντι φρατέλλι Κριστιάνι: (φράση ιταλ.)· εμπρός αδελφοί Χριστιανοί.

κουρμπάτσι: μαστίγιο.

τσιγαράδες: καπνεργάτες.

Αραπάδες: Άραβες, Αιγύπτιοι.

της Μυστικής: εννοεί: αστυνομίας.

μπερμπερίνοι: Άραβες των βορείων παραλίων της Αφρικής, της Μπαρμπαριά.

πουρμπουάρ: (λ. γαλλ.) το φιλοδώρημα.

αγκούσα: στενοχώρια.

τσουκαρισμένο: χτυπημένο.

Μπαλάξα: συνοικία του Καΐρου.

λαβύρινθος: έτσι αποκαλεί τη γειτονιά τους στο Κάιρο, όπου έμενε άλλοτε η Αριάγνη.

σερσέμης: (λ. τουρκ.)· ανόητος, χαμένος, ηλίθιος.

Μπουστάνι: δρόμος του Καΐρου.

Σαμλής: αυτός που κατάγεται από τη Συρία.

1. Ελ Αλαμέιν: τοποθεσία της Αιγύπτου, στα δυτικά της Αλεξάνδρειας, όπου τα αγγλικά στρατεύματα με στρατηγό τον Μοντγκόμερι νίκησαν τα γερμανικά στρατεύματα του Ρόμμελ, στις 23 Οκτωβρίου 1942. Στις μάχες πήρε μέρος και η Ελληνική Ταξιαρχία.

2. Εδώ η Αριάγνη προμαντεύει την εκδίωξη των Ευρωπαίων από την Αίγυπτο το 1956 από τον Αιγύπτιο πρόεδρο Νάσερ. Τότε ξεριζώθηκε και το μεγαλύτερο μέρος του ελληνισμού της Αιγύπτου εξαιτίας της εθνικοποιήσεως των ξένων επιχειρήσεων.  

3. Γιούνες: Αιγύπτιος γείτονας της Αριάγνης, γεροδεμένος και καλόκαρδος.

4. Ομ Μεχάλη: έτσι αποκαλούσαν στα αραβικά την Αριάγνη, δηλ. μάνα του Μιχάλη.

Πηγή: http://digitalschool.minedu.gov.gr
**************************
 
Θέατρο Τέχνης : "Ακυβέρνητες πολιτείες, του Στρατή Τσίρκα - Αριάγνη"

Εθνικό Θέατρο – Θέατρο Τέχνης - Χειμερινή περίοδος 2017-2018
Διασκευή-Δραματουργία-Σκηνοθεσία: Γιάννης Λεοντάρης
Σκηνικά-Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Επιμέλεια Κίνησης: Νικολέτα Ξεναρίου
Μουσική επιμέλεια – επιμέλεια οπτικού υλικού: Γιάννης Λεοντάρης
Βοηθός σκηνοθέτης: Μαριλένα Κατρανίδου
Βιντεοσκόπηση παράστασης: Κώστας Ντάνης

Διανομή (με αλφαβητική σειρά)

Θανάσης Βλαβιανός:    Ρίτσαρντς, Γαρέλας 
Παντελής Δεντάκης:  Κονφερανσιέ/Μερτάκης
Θανάσης Δήμου:    Φωτερός, Ριγκώ, Διονύσης  
Γιώργος Κριθάρας:   Μάνος
Κατερίνα Λυπηρίδου:  Μερτάκη  
Γιώτα Μηλίτση:   Νοσοκόμα, Φωτερού, Ναμπουλιόν
Ηλέκτρα Νικολούζου:   Αριάγνη
Δημήτρης Πασσάς:  Ανθρωπάκι, Μιχάλης, Νταίβις, Λοχαγός, Σάλταμ
Ερατώ Πίσση:   Αλέγρα, Γκουέντολυν, Ζινέτ
Μάνος Στεφανάκης:  Φάνης, Πήτερ, Σταμάτης




Το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο Τέχνης συνέχισαν και στην περίοδο 2017-2018 τη συνεργασία τους,  παρουσιάζοντας την Αριάγνη, δεύτερο μέρος της τριλογίας του Στρατή Τσίρκα «Ακυβέρνητες πολιτείες».. Πρόκειται για ένα εγχείρημα που ξεκίνησε με μεγάλη επιτυχία την περασμένη θεατρική περίοδο καθώς για πρώτη φορά μεταφέρθηκε στην ελληνική σκηνή το εμβληματικό αυτό έργο της μεταπολεμικής νεοελληνικής πεζογραφίας.
Μια σταθερή ομάδα δέκα ηθοποιών, συνεργάστηκε με τρεις διαφορετικούς σκηνοθέτες που ζωντάνεψανν ο καθένας από τη δική του οπτική, ένα μέρος της τριλογίας. Έτσι μετά τη Λέσχη, σε σκηνοθεσία Έφης Θεοδώρου που παρουσιάστηκε  στη σκηνή του Υπογείου, τη σκυτάλη πήρε ο Γιάννης Λεοντάρης στη σκηνή της Φρυνίχου με την Αριάγνη, ενώ ακολούθησε , επίσης στη σκηνή της Φρυνίχου η Νυχτερίδα σε σκηνοθεσία Άρη Τρουπάκη. Αξίζει να σημειωθεί, ότι τα μέρη της τριλογίας του Τσίρκα είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, όπως και οι παραστάσεις. Με λίγα λόγια δε χρειάζεται να έχει παρακολουθήσει κανείς το πρώτο μέρος για να  μπορέσει να παρακολουθήσει το δεύτερο ή το τρίτο.
Η Αριάγνη είναι πορεία σ΄ έναν επικίνδυνο λαβύρινθο και πεδίο σκληρών και οδυνηρών συγκρούσεων. Στην Αίγυπτο του 1943, η σύγκρουση του κεντρικού ήρωα Μάνου Σιμωνίδη με τον ίδιο του τον εαυτό και το δίλημμα πολιτική δράση ή καλλιτεχνική έκφραση, συνυπάρχει με μία σειρά άλλων συγκρούσεων: με τον κυνισμό της ελληνικής αστικής τάξης και των άγγλων συμμάχων, με την σταλινική νοοτροπία του κομματικού μηχανισμού, με τη σαρκικότητα του έρωτα και τέλος, με το ανοιχτό πνεύμα της Αριάγνης, του προσώπου στο οποίο ο Τσίρκας εμπιστεύεται τον μίτο για την τελική έξοδο από τον λαβύρινθο όπου ο Μάνος Σιμωνίδης είναι εγκλωβισμένος. Ο Σιμωνίδης, τραυματισμένος από την αρχή του έργου μετά από αεροπορικό βομβαρδισμό, βιώνει και σωματικά τις παραπάνω συγκρούσεις μένοντας μετέωρος ανάμεσα στην ψευδαίσθηση και την πραγματικότητα, τον εφιάλτη και το βίωμα.
ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ο σκηνοθέτης της παράστασης Γιάννης Λεοντάρης σημείωσε : ο ίδιος ο τίτλος του μυθιστορήματος του Τσίρκα θέτει το θεμελιώδες ερώτημα για τον σκηνοθέτη : ποιος είναι ο πρωταγωνιστής αυτού του έργου; Ποιοι είναι οι βασικοί πόλοι της σύγκρουσης που περιγράφει ο συγγραφέας; Όταν δέχεσαι να μετατρέψεις ένα εμβληματικό κείμενο-ποταμό 350 σελίδων σε θεατρικό κείμενο 80 σελίδων, ήδη το έχεις προδώσει. Προδίδοντάς το όμως, μπορείς ταυτόχρονα να παραμένεις “ερωτευμένος” μαζί του. Το σημαντικό δεν είναι να δώσεις διαπιστευτήρια “πίστης” στο κείμενο του Τσίρκα αλλά να αυθαιρετήσεις δημιουργικά, με απόλυτο σεβασμό στην ποιητική του και την ιδεολογία του. Η παράσταση, πέρα από τους δύο βασικούς πόλους σύγκρουσης του κειμένου του Τσίρκα, τον Μάνο και το Ανθρωπάκι, δημιουργεί έναν τρίτο ισχυρό πόλο, δίνοντας στον κυνικό πολιτευτή Μερτάκη, το ρόλο του κονφερανσιέ. Αυτός αποτελεί και τον κεντρικό άξονα της παράστασης καθώς με την ρητορική του επιχειρεί να παγιδεύσει και να “χειριστεί” την σκέψη των θεατών. Έτσι, η παράσταση αποκτά χαρακτηριστικά performance καθώς οι συγκρούσεις συμβαίνουν και τα αδιέξοδα προκύπτουν “εδώ και τώρα”, ενώπιον των θεατών οι οποίοι εμπλέκονται σ’αυτά. Την τελική λύση στο αδιέξοδο καλείται να δώσει κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή η Αριάγνη, όχι δραματουργικά, ως μυθιστορηματικός ήρωας του Τσίρκα, αλλά σκηνικά, ως ηθοποιός της παράστασης.

Εκτός από το κείμενο της «Αριάγνης» του Στρατή Τσίρκα, στην παράσταση χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από τα κείμενα: Ζαν Ζενέ, Ό,τι απέμεινε από έναν Ρέμπραντ που σχίστηκε σε μικρά πολύ κανονικά τετραγωνάκια και πετάχτηκε στο αποχωρητήριο / Η παράξενη λέξη, (μτφ. Βίκτωρ Αρδίττης), Αθήνα, Άγρα, 2015 Γιώργος Σεφέρης, Η τελευταία μέρα, Ημερολόγιο καταστρώματος, Β’, Αθήνα, Ίκαρος, 1945 Κώστας Βάρναλης, Πρόλογος: Η θάλασσα, Το φως που καίει, περ. Γράμματα, Αλεξάνδρεια, 1922 Ιάννης Ξενάκης, Συνέντευξη στον Παναγιώτη Βήχο, περ. Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση, 1978. Τα κείμενα του κονφερανσιέ αποτελούν πρωτότυπο υλικό. Η παράσταση που προτείνουμε έχει τη δομή performance, με οδηγό έναν κονφερανσιέ. Τα πρόσωπα της «Αριάγνης» ως ιεροί νεκροί, φέρουν επάνω τους την Ιστορία αλλά και την ποιητικότητα του σώματος που πάσχει και αντιφάσκει με τον εαυτό του. Έτσι κι αλλιώς η θεατρική πράξη συνομιλεί με την ιερότητα αυτού που πια δεν ζει. Πολύ περισσότερο αυτό το κάνει η Ιστορία. Η “Αριάγνη” αναφέρεται στην Ιστορία αλλά ταυτόχρονα στο ανθρώπινο σώμα. Ο Ζαν Ζενέ θα ήθελε τη θεατρική σκηνή δίπλα ή και μέσα στα νεκροταφεία. Κείμενα του Ζενέ και άλλα εμβόλιμα αποσπάσματα, δάνεια ή πρωτότυπα, ενσωματώνονται στη διασκευή του κειμένου του Τσίρκα διαμορφώνοντας το κείμενο της παράστασης. Σε πρώτο πλάνο, τα διλήμματα που βιώνουν τα πρόσωπα του έργου στην ψυχή και το σώμα τους: πολιτική δράση ή καλλιτεχνική δημιουργία; ακτιβισμός ή έκφραση; έρωτας ή αυτοθυσία; Σην παράστση της «Αριάγνης», ο στόχος δεν είναι να επιβεβαιώσουν μέσα τους οι θεατές αυτό που ήδη γνωρίζουν ή διαισθάνονται, ότι δηλαδή η μοίρα της μεταπολεμικής Ελλάδας παίχτηκε στα ζάρια, στα σαλόνια και στις κρεβατοκάμαρες ενώ ένα μεγάλο μέρος του ενεργού πληθυσμού της χώρας πέθαινε προδομένο στα βουνά και στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Αυτά είναι γνωστά. Το ζητούμενο της παράστασης είναι η διάψευση των βεβαιοτήτων και η ταραχή για όσα τώρα μας συμβαίνουν. Δηλαδή, ένα ανησυχητικό σκηνικό συμβάν.