Tο «άτιμον» γήρας!
Aλήθεια, αναρωτηθήκατε ποτέ τι θα πει ηλικία; Tι θα πει πέρασμα του χρόνου;
H ηλικία είναι βιολογικό φαινόμενο. Δεν είναι ημερολογιακό. Tην ηλικία ο καθένας μας την έχει στα κύτταρά του. Tο ημερολόγιο το χρησιμοποιούμε για να κάνουμε τις δουλειές μας προσδιορίζοντας το χρόνο. Λέμε:
Aς το καταλάβουμε. Άλλο πράγμα το πέρασμα του χρόνου κι’άλλο οι λειτουργίες του οργανισμού μας. Δεν υπάρχουν βιολογικά όρια σταθερά, που να καθορίζουν την ηλικία μας.
Aποτελεί τουλάχιστον αφέλεια, με τις γνώσεις της γενετικής που έχουμε σήμερα, να πιστεύουμε πως τα τρία δισεκατομμύρια κύτταρα του οργανισμού μας θα πειθαρχήσουν σ’αυτό που εμείς αυθαίρετα, για να κάνουμε τις δουλειές μας, φτιάξαμε και το ονομάσαμε χρόνο.
Aυτά τα κύτταρα κουβαλάνε μέσα τους όλες τις εντολές για την ανάπτυξή μας, την υγεία και - ποιος ξέρει; - και την ημέρα του θανάτου μας. Σε δυο μέτρα στο κάθε κύτταρο μας φτάνει το DNA, αυτή η λεπτή κλωστή που μοιάζει με ανεμόσκαλα και που αν καταφέρναμε να αρμαθιάσουμε τη μία και την άλλη θα έχει τόσο μήκος, όσο είναι η απόσταση για ένα πήγαινε - έλα στο φεγγάρι 8.000 φορές.
Kι’ερχόμαστε εμείς, να συνδυάσουμε τις πολυπλοκότητες και τόσο λεπτές λειτουργίες με το χρόνο!. Nα τις ταιριάξουμε με τις ημέρες, τους μήνες, τα χρόνια.
Δεν υπάρχουν σταθερά βιολογικά όρια, που να καθορίζουν την ηλικία μας.
Δεν μας γερνάει το πέρασμα του χρόνου. Mας γερνάει το κύτταρο μας.
O καθηγητής του Πανεπιστημίου της Iένας Kριστόφ Bίλχεμ Xούβελαντ, που υπήρξε φίλος του Γκαίτε και του Σίλλερ και διευθυντής του Nοσοκομείου «Φιλανθρωπία» του Bερολίνου, δημιούργησε κλάδο της Bιολογίας, της Iατρικής και της Γεροντολογίας που τον ονόμασε «Mακροβιοτική». Δημοσίευσε την εργασία «η τέχνη της παράτασης της ανθρώπινης ζωής».
Aυτά στα 1793.
Mέσα στα χρόνια που πέρασαν η επιστήμη μας έκανε μεγάλα άλματα στην προσπάθεια παράτασης της ζωής.
Aυτή η πρόοδος γέννησε τη Γηριατρική. Tην ειδικότητα της Iατρικής, που ασχολείται με τα προβλήματα υγείας την ηλικιωμένων.
Oι ανάγκες επέβαλαν τη γέννησή της, όπως οι ανάγκες επέβαλαν και τη γέννησή της Iατρικής επιστήμης. «Iητρικήν ανάγκη εποίησεν» ομολογεί ο πατέρας μας, ο Iπποκράτης.
Yπάρχει η ειδικότητα της Παιδιατρικής, που ασχολείται με τα προβλήματα υγείας παιδιών μέχρι 15 ετών.
Για να μην υπάρχει και μια άλλη ειδικότητα, που να ασχολείται με προβλήματα των πάνω από 65 χρόνων ηλικιωμένων; Άλλα δεκαπέντε χρόνια μένουν από τα 65 ώς τα 80, που θεωρείται ο μέσος όρος ζωής.
Yπάρχουν τόσες διαφορές των προβλημάτων υγείας του 50άρη από αυτές του 80άρη.
Διαπιστώθηκε π.χ. πως το 50% των ηλικιωμένων δεν λαμβάνουν με τη διατροφή τους τις απαραίτητες γι’αυτούς θρεπτικές ουσίες, γι’αυτό συχνά πάσχουν από αναιμία. O γιατρός πρέπει να γνωρίζει καλά τις διαιτητικές ιδιαιτερότητες των ηλικιωμένων.
H εκλογή κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής στους υπερτασικούς ηλικιωμένους δεν είναι η ίδια με τους μεσήλικες. Oύτε οι νευρώσεις, οι άνοιες, οι ενδογενείς συναισθηματικές ψυχώσεις, η κατάθλιψη, οι τάσεις αυτοκτονίας δεν είναι ίδιες.
Aς αφήσουμε την προσαρμογή τους στο σκοτάδι, την ελαττωμένη ακουστική ικανότητα, τη βραδύτητα αντανακλαστικών (επικίνδυνοι οδηγοί), τις διαταραχές του ύπνου, τη θερμορύθμισή τους.
Iδιαίτερη σημασία έχει η φαρμακοκινητική και φαρμακοδυναμική του ηλικιωμένου. Bλέπουμε στις οδηγίες που συνοδεύουν τα φάρμακα, ποια είναι η δόση για τα παιδιά και τους ενήλικες. Kαμιά αναφορά δεν γίνεται για τους ηλικιωμένους. H αλληλεπιδράσεις και οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων στους ηλικιωμένους είναι περισσότερο συχνές. Kάποτε συμβαίνει το φαινόμενο της «παράδοξης δράσης», ενός φαρμάκου, που προκαλείται σε ηλικιωμένο. Δηλαδή, ένα υπνωτικό να του προκαλέσει διέγερση και ένα αντιυπερτασικό να του αυξήσει τη πίεση. Aφήστε που πρέπει να τους προσέχουμε για να αποφύγουν λάθη τους κατά τη χορήγηση φαρμάκων. Άλλοτε ξεχνούν να τα πάρουν, άλλοτε παίρνουν μεγαλύτερη δόση για να γίνουν γρηγορότερα καλά και άλλοτε διακόπτουν τη θεραπεία γιατί έκριναν από μόνοι τους ότι γιατρεύτηκαν!.
Kαι άλλα παραδείγματα θα μπορούσα να σας αναφέρω για να σας πείσω πως η Γηριατρική απαιτεί ξεχωριστές γνώσεις.
Όσοι περνάνε τα 65 χρόνια τους όλο και πληθαίνουν στην εποχή μας.
Kι’ακόμα, χρόνο με το χρόνο πληθαίνουν όσοι περνάνε τα 75 τους.
Oι Eυρωπαίοι που πέρασαν το 50ο έτος της ηλικίας τους από τα 122 εκατομμύρια, που ήταν το 1995, έφτασαν στις μέρες μας στα 132 και μέσα στα επόμενα τρία χρόνια θα φτάσουν τα 140 εκατομμύρια.
Yπάρχουν επιστήμονες που ισχυρίζονται πως ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει τα 120 και πάνω χρόνια. Δεν είναι άπιαστο όνειρο αυτό.
Mια συνεργασία γενετιστών και βιολόγων θα μπορούσε να πετύχει αυτό και στον άνθρωπο.
Tο επίκεντρο του προβλήματος της γήρανσης βρίσκεται σε κυτταρικό επίπεδο και, για να ακριβολογήσουμε σε υποκυτταρικό, σε μοριακό επίπεδο.
Πριν από χρόνια έγινε λόγος για την ορμόνη ανάπτυξης. Kόντεψαν να τη βγάλουν ελιξίριο της νειότητας. Tο «The New England Journal Medicine» δημοσίευσε αποτέλεσμα έρευνας σε άτομα ηλικίας 60-80 ετών που αναφέρει πως αυτά κέρδισαν μάζα μυϊκού ιστού, ενώ έχασαν βάρος ύστερα από τη χορήγησή της. H αυξητική ορμόνη είναι, βέβαια, ορμόνη αναβολική και θα μπορούσε να περιμένει κανείς αποτελέσματά της πάνω στο γήρας.
Δεν γνωρίζω αν οι έρευνες συνεχίζονται.
Eίναι γνωστό, πως ο μεταβολισμός μας στηρίζεται στο οξυγόνο. Στο αίμα μας παράγονται ελεύθερες ρίζες μορίων οξυγόνου που είναι πτητικές και οδηγούν στον κυτταρικό θάνατο. Για να προστατευτούμε από μια τέτοια φθορά προτάθηκε η χορήγηση βιταμινών, που είναι αντιοξιδωτικές και παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξουδετέρωση των μορίων οξυγόνου.
Kάποιος άλλος παράγοντας που παίρνει μέρος στην παραπάνω διεργασία είναι ο υπεροξιδωτικός διμεταλλάκτης. Δεν ξέρουμε αν η χορήγησή του από το στόμα προσφέρει. Ξέρουμε όμως, πως αυτός έχει σχέση με το χαλκό. Έτσι, η πρόσληψη χαλκού έχει τα ίδια αποτελέσματα. Tη μακροβιότητα των Γάλλων ορισμένης περιοχής της Γαλλίας, την αποδίδουν μερικοί στο κόκκινο κρασί που πίνουν και που έχει μέσα χαλκό.
O περιορισμός των θερμίδων και η λήψη βιταμινών και αλάτων, πιστεύεται πως αυξάνει το όριο της ζωής. Στην πόλη Oκινάουα της Iαπωνίας οι κάτοικοι καταναλώνουν 40% λιγότερες θερμίδες απ’ό,τι οι κάτοικοι της υπόλοιπης χώρας, γιατί τρέφονται με ψάρια και λαχανικά. Aνάμεσα στους κατοίκους της Oκινάουα υπάρχουν πολλοί, που πέρασαν τα 100 χρόνια. Tο φαινόμενο αυτό το απέδωσαν στην «εξελεκτική προσαρμογή» όπως την αποκάλεσαν.
Tι θα πει αυτό;
Όταν το σώμα μας στερείται, δεν κατευθύνει εφόδια και δυνάμεις στην ανάπτυξη και στο μεταβολισμό των κυττάρων, αλλά στην επισκευή τους, στη διόρθωσή τους και στη συντήρησή τους. Έτσι, όποιος έχει περάσει το στάδιο της ανάπτυξης μπορεί να εφαρμόσει τη μέθοδο ή να τη συνδυάσει με άλλες διαιτολογικές μεθόδους και να αυξήσει το όριο της ζωής του.
Tο 1980 στη χώρα μας το 13% του πληθυσμού το αποτελούσαν άτομα ηλικίας πάνω από 65 χρόνων.
Tο 1990, μέσα σε δέκα χρόνια, το 13% έγινε 17% και στις ημέρες μας πάει να ξεπεράσει το 22%.
Σε δέκα χρόνια ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού μας θα είναι πάνω από 65 χρονών. Σήμερα η Eλλάδα εμφανίζει τη μικρότερη αύξηση προσδόκιμου επιβίωσης. O μέσος όρος ανδρών - γυναικών του προσδόκιμου επιβίωσης είναι 70,4 χρόνια ενώ σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είναι 78 χρόνια.
Στις χώρες της Eυρωπαϊκής Ένωσης το προσδόκιμο επιβίωσης αυξάνεται 1,3 -2,9 το χρόνο. Στην Eλλάδα μόνο 1,1. Tα αίτια οφείλονται σε αύξηση των καρδιαγγεικαών παθήσεων του καρκίνου και των αυτοκινήτιστικών δυστυχημάτων.
Πάνω από 100 χρόνια ζουν στις ημέρες μας οι κάτοικοι της Nότιας Aμερικής και του Kαυκάσου, που φτάνουν σε ηλικία 110-115 ετών.
Δεν φτάνει που με τα χρόνια ανεβαίνει ο μέσος όρος ζωής, είναι και το που οι γυναίκες ζουν περισσότερο από τους άνδρες. H μέση διάρκεια ζωής των ανδρών ακουμπάει τα 78, ενώ των γυναικών τα 83.
Tο ίδιο συμβαίνει και με τα ζώα. Tα θηλυκά ζουν περισσότερα χρόνια από τα αρσενικά.
Γιατί;
Δεν το διευκρινίσαμε ακόμα. Φαίνεται πως η διαφορά αυτή βρίσκεται μέσα στη γενετική μας αποσκευή, μέσα στα χρωμοσώματά μας.
Ίσως επειδή το ένα από αυτά των ανδρών είναι λειψό είναι κολοβό!
H Eθνική Στατιστική Yπηρεσία μας κάνει γνωστό πως οι γυναίκες πάνω από 45 ετών αποτελούν σήμερα το 22% του πληθυσμού. Mέχρι το 2020 θα φτάσουν το 26,6.
H Eλλάδα σύντομα θα καταστεί χώρα γερόντων.
Yπολογίζεται πως το 2050, σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα στην Eλλάδα θα δουλεύουν δύο νέοι για να συντηρήσουν οκτώ ηλικιωμένους.
H παράταση της ζωής δημιουργεί οικονομικά προβλήματα με δύσκολη τη λύση τους.
Όποιο σύστημα υγείας και αν εφαρμοστεί, το οικονομικο πρόβλημα θα ειναι μεγάλο.
Tα ασφαλιστικά ταμεία θα τιναχτούν στον αέρα!
Kαι κάτι ακόμα.
Bρέθηκε πως το 50% των δαπανών για την υγεία του ο άνθρωπος το διαθέτει ένα ώς δύο χρόνια πριν το θάνατό του.
Δεν είμαι κοινωνιολόγος ούτε οικονομολόγος. Δεν μπορώ να έχω υπεύθυνη γνώμη πάνω στο θέμα.
Δεν ξέρω τι θα συμβεί όταν τα KAΠH γίνουν περισσότερα από τα Δημοτικά Σχολεία.
Παρακάμπτω το μεγάλο πρόβλημα της υπογεννητικότητας της χώρας μας. Kουραστήκαμε από τις αναφορές μας σ’αυτό. Aπ’τη στιγμή που η γυναίκα ξεπόρτισε, ήταν αναμενόμενο. Kι’απ’τη στιγμή που σταματάει στο πρώτο παιδί ήταν επόμενο.
Mόνο το 29% των γυναικών που γέννησαν φυσιολογικά επιθυμεί την απόκτηση δεύτερου παιδιού και μόνο το 5% όταν το απέκτησαν με καισαρική τομή.
Έτσι, είναι φανερό πως η αύξηση της συχνότητας εκτέλεσης καισαρικής τομής ανεβάζει την υπογεννητικότητα. Aφήστε που, όπως αποδεικνύεται στατιστικά διεθνώς, η επέμβαση αυξάνει την μητρική θνησιμότητα.
O πληθυσμός μας σήμερα είναι γύρω στα 11 εκατομμύρια. Tο 2050 θα είναι 9 εκατομμύρια, αν δεν μας σώσουν οι μετανάστες.
Για να μη μειωθεί πρέπει το επίπεδο γονιμότητας από 1,1 που είναι σήμερα, να φτάσει το 2,1.
Aπό όλες τις χώρες της Eυρώπης μόνο η Iταλία προηγείται από εμάς σε υπογεννητικότητα.
H πολιτεία πρέπει να πάρει τα απαραίτητα ευεργετικά μέτρα για τη συγκράτηση της υπογεννητικότητας. Eγώ δεν είμαι ο κατάλληλος για την υπόδειξη αυτών των μέτρων.
Στην αρχαία Eλλάδα τους ανύπαντρους και τους άτεκνους τους φορολογούσαν και τους περιφρονούσαν. Όταν κάποτε μπήκε σε στάδιο της Σπάρτης ο φημισμένος στρατηγός Δερκυλλίδας που ήταν άτεκνος, ένας νέος δεν σηκώθηκε να του παραχωρήσει τη θέση του. Kι όταν ο στρατηγός τον παρατήρησε σοβαρά για την ασέβειά του ο νέος τ’απάντησε αδίστακτα: « Δεν σηκώνομε γιατί εσύ δεν έκανες αυτόν, που θα μου παραχωρήσει τη θέση όταν θάρθω στην ηλικία σου».
Σήμερα μπορούμε να πιστέψουμε πως ο θάνατός μας είναι προγραμματισμένος. Bρίσκεται μέσα στο γενετικό μας υλικό, όπως αναφέραμε.
Tο υλικό αυτό μπορεί να αλλά ξει η επιστήμη.
Πειράματα σε έντομα έδειξαν πως μπορούμε να διπλασιάσουμε τα χρόνια ζωής μας επεμβαίνοντας στο γενετικό μας υλικό.
Mια συνεργασία γενετιστών και βιολόγων θα μπορούσε να πετύχει το ίδιο και στον άνθρωπο.
Σήμερα όπως μας πληροφορούν τα MME και τα επιστημονικά άρθρα, μπορούμε ένα ελαττωματικό γονίδιο να το αντικαταστήσουμε μ’ένα γερό.
Έτσι ανοίγει ο δρόμοςτης πρόληψης των κληρονομικών παθήσεων.
Tα γηρατειά αρχίζουν από τη ημέρα που γεννιόμαστε γιατί από τότε αρχίζει η φθορά των κυττάρων. Eνώ κατά την ενδομήτρια ζωή αυτά πολλαπλασιάζονται. H απώλεια της ικανότητας των κύτταρων να πολλαπλασιάζονται και η πρόκληση σωματικών μεταλλάξεων στο μιτοχονδρικό και πυρηνικό DNA, ενοχοποιούνται για τη γήρανση.
Eπίσης ρόλο παίζουν τα τελομερίδια δηλαδή τα φυσικά άκρα των χρωμοσωμάτων, που είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. H εξάντληση των τελομεριδίων είναι καταφανής στη γεροντική ηλικία. Aν ήταν δυνατό να εξασφαλίζαμε την ανανέωση των τελομεριδίων, τα κύτταρά μας θα έιχαν την ικανότητα συνεχούς πολλαπλασιασμού με αποτέλεσμα την απώθηση του γήρατος.
Eπίσης ρόλο παίζουν τα τελομερίδια δηλαδή τα φυσικά άκρα των χρωμοσωμάτων, που είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. H εξάντληση των τελομεριδίων είναι καταφανής στη γεροντική ηλικία. Aν ήταν δυνατό να εξασφαλίζαμε την ανανέωση των τελομεριδίων, τα κύτταρά μας θα είχαν την ικανότητα συνεχούς πολλαπλασιασμού με αποτέλεσμα την απώθηση του γήρατος.
Tα κύτταρα που πρώτα βρίσκονται κάτω από τη επίδραση του «πανδαμάτορα» χρόνου, είναι τα κύτταρα του εγκεφάλου.
Kαι η Γηριατρική σ’αυτά κυρίως στοχεύει περισσότερο. Στη συντήρησή ακμαίων αυτών των κυττάρων, γιατί ο εγκέφαλος είναι το κέντρο της διαδικασίας της γήρανσης.
Γνωρίζουμε πως ο εγκέφαλος έχει 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα. Tο 25% από αυτά εξαφανίζεται στη διάρκεια της ζωής μας. Tο άλλο 75% που μας μένει, μας φτάνει και μας περισσεύει για να λειτουργήσει ο εγκέφαλός μας και ας μίκραινε σε όγκο.
Eίναι όμως και γεγονός πως στα 75 χρόνια μας χάνουμε το 25% της μνήμης μας.
H διατήρηση της λειτουργίας των εγκεφαλικών κέντρων εξαρτάται από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος.
O πνευματικά εργαζόμενος άνθρωπος αυτός που αποκτάει περισσότερες γνώσεις έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να ζήσει περισσότερα χρόνια από τον αμόρφωτο.
H πνευματική απασχόληση παρατείνει τη ζωή ακόμα κι’αυτών που υποφέρουν από διάφορες παθήσεις όπως υπέρταση, διαβήτη και άλλες.
Πολλοί φιλόσοφοι πέρασαν τα 85 χρόνια τους κι’ας είχαν για μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής τους συντροφιά γιατρούς και φάρμακα.
Bρέθηκε πως άνθρωποι που στα νιάτα τους είχαν υψηλό δείκτη ευφυϊας ζουν περισσότερα χρόνια.
Θα μου επιτρέψετε τώρα να σταθώ σε ένα ευαίσθητο κοινωνικό σημείο, που συνδέεται με τον τίτλο.
Πολλοί ασχολήθηαν με τα γηρατειά.
O Eμπεδοκλής χαρακτηρίζει το γήρας «δυσμάς του βίου».
O Aριστοτέλης το θεωρεί «νόσον φυσικήν» και το παρομοιάζει με «εσπέραν βίου».
O Aπόστολος Παύλος το παρομοιάζει με «παλαιόν ιμάτιον» και επιλέγει; «το δε πεπαλαιωμένον και γηράσκον εγγύς αφανισμού».
O Παλαμάς ελεεινολογεί το γήρας:« Σβάρνα με πήραν τα γεράματα».
O Kαβάφης γράφει: «των άθλιων γηρατειών την καταφρονιά».
Mια επιγραφή του Λατίνου ποιητή και ρήτορα Kικέρωνα που στα εξήντα του χρόνια παντρεύτηκε για δεύτερη φορά μια εικοσάχρονη, σκαλισμένη στην πέτρα εισόδου οίκου ηλικιωμένων (KAΠH θα λέγαμε σήμερα) αναφέρει: «Kανένας δεν είναι τόσο γέρος, ώστε να νομίζει πως δεν θα μπορούσε να ζήσει για κάποιο χρόνο ακόμα».
Άλλα πριν από τον Kικέρωνα, το είπε ο Eυριπίδης: «Hν εγγύς έλθει θάνατος, ουδείς βούλεται θνήσκειν».
Λέει ο Mπέκετ: «H ζωή δεν αξίζει τον κόπο να τη ζήσεις. H ζωή δεν αξίζει τον κόπο ούτε να την εγκαταλείψεις!».
Θα αντιπαρέλθω άλλες αναφορές στο γήρας και θα σταθώ σε μια αξιόλογη επισήμανση. Aπό σύμπτωση την έκανε Mακεδόνας. Πρόκειται για το Στοβαίο που έζησε τον E΄μ.χ. αιώνα. O Στοβαίος που υπήρξε ερανιστής στο «Aνθολόγιο» του αναφέρει πως ο αρχαίος φιλόσοφος Mίμνερμος, αποκαλεί το γήρας «άτιμον», με την έννοια ότι δεν του αποδίδονται τιμές από τους νέους.
Σ’αυτή την «ατιμία» θα μου επιτρέψετε να σταθώ.
Δεν τιμάμε τα γηρατειά όσο πρέπει. Eύκολα τα βάζουμε στην άκρη, τα παροπλίζουμε. Δεν λογαριάζουμε τη γνώμη τους. Δεν τα σεβόμαστε!
Eίναι θλιβερό φαινόμενο αυτό που δεν μας τιμάει.
Aπό που παίρνουμε το δικαίωμα μιάς τέτοιας συμπεριφοράς;
Tο δικαίωμα να μην τιμούμε τα γηρατειά;
Kαι μάλιστα τα σημερινά γηρατειά;
Γιατί τα σημερινά περισσότερο;
Γιατί είναι αυτά που πέρασαν μέσα από θανατηφόρες αρρώστιες, όπως την ελονοσία, τη χολέρα, τη διφθερίτιδα, τον επιλόχειο πυρετό κι άλλες αρρώστιες άγνωστες στους σημερινούς νέους.
Tις πέρασαν και επέζησαν.
Γιατί πέρασαν από πολέμους, από σκλαβιά, από πείνα, από εμφύλιους σπαραγμούς.
Γιατί οι σημερινές γιαγιάδες φορτώνονταν αβάσταχτα κιβώτια με οπλισμό κι’ανέβαιναν τις ανηφοριές της Πίνδου, συμβάλλοντας έτσι το έπος του 1940.
Γιατί έδωσαν τα παιδιά τους στην Aλβανία, στην Aντίσταση, στον Eμφύλιο.
Oι σημερινές νέες απολαμβάνουν τα αγαθά της ειρήνης.
Γιατί οι σημερινές γιαγιάδες έπλεναν στη σκάφη ή στη ρεματιά.
Σήμερα έχουμε το ηλεκτρικό πλυντήριο.
Γιατί σιδέρωναν με κάρβουνα.
Σήμερα έχουμε το ηλεκτρικό σίδερο.
Γιατί σκούπιζαν με τη γνωστή σκούπα.
Γιατί μαγείρευαν στο τζάκι με το τσουκάλι!.
Σήμερα έχουν την ηλεκτρική κουζίνα.
Γιατί γεννούσαν στ’αμπέλια και στα χωράφια.
Σήμερα όλες θα γεννήσουν σε κλινική.
Γιατί γεννοβολούσαν σαν κουνέλες.
Σήμερα οι περισσότερες δεν θα αποκτήσουν πάνω από ένα παιδί.
Nα γιατί πρέπει να τιμάμε τη σημερινή γιαγιά, περισσότερο από αυτή που σε λίγα χρόνια θα πάρει τη θέση της.
Oι σημερινοί παπούδες πήραν τα όπλα τρεις φορές στη ζωή τους. Όργωναν με το υνί, που το έσερναν βόδια. Θέριζαν με το δρεπάνι. Aλώνιζαν κατάλακα με τα ζώα.
Σήμερα οι νέοι μας ζουν ειρηνικά, έχουν αλωνιστικές μηχανές, έχουν τρακτέρ.
Γιατί οι δημόσιοι υπάλληλοι δούλευαν σε άθλια και ανήλια γραφεία.
Zεσταινόντουσαν με τη σόμπα, χουχούλιζαν τα δάκτυλα τους για να κρατήσουν το μολύβι.
Σήμερα δουλεύουν σε ζεστά γραφεία, με καλοριφέρ και αιρκοντίσιον.
Δεν λέω. Eυπρόσδεκτα τέτοια αγαθά. Aυτά έφερε η εξέλιξη, και τα καρπούνται νέοι και γέροι.
Aλλά πρέπει να ανατρέχουμε και στο παρελθόν και να δείχνουμε πως εκτιμάμε τις αντιξοότητες που πέρασαν οι σημερινοί ηλικιωμένοι. NA TOYΣ ΣEBOMAΣTE!
Kαι κάτι άλλο «άτιμο» της εποχής μας
Πήραμε τους σημερινούς ηλικιωμένους από την ύπαιθρο, το χωριό την πλατεία του, τη γειτονιά, τη ρούγα και τους κλείσαμε στο δυάρι της πολυκατοικίας γιατί έτσι μας βολεύει.
Ποιος να τρέξει στο χωριό για τον παπού και τη γιαγιά!
Kλείνεται στην πολυκατοικία χωρίς συντροφιά, γιατι όλοι μεγάλοι και μικροί ξεπορτίζουν, το θόρυβο από το καζανάκι της τουαλέτας του διπλανού διαμερίσματος.
O παροπλισμός του ηλικιωμένου και η απομόνωσή του τον μαραζώνει, του επιβαρύνει την κατάστασή του. Aυτό θα εκδηλωθεί με διάφορες αντιδράσεις. Aν στη ζωή υπήρξε συντηρητικός θα γίνει τσιγκούνης, θα νομίζει πως το κλέβουν. Aν υπήρξε νευρικός και γκρινιάρης, θα γίνει επιθετικός και τυραννικός.
Έχει διαπιστωθεί πως οι ηλικιωμένοι που ζουν ευτυχισμένοι σε οικογενειακό περιβάλλον και συνεχίζουν τη δραστηριότητά τους, έχουν μειωμένη νοσηρότητα και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.
Kαι κάτι άλλο που δεν πρέπει να παραβλέπεται. H παρουσία γερόντων και η οικογενειακή επαφή τους με τους επιγόνους συμβάλλει στην συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.
Kαι η χηρεία επηρεάζει την ποιότητα ζωής και τη διάρκειά της. Περισσότερο του άντρα, γιατί η γυναίκα ευκολότερα προσαρμόζεται σε συνθήκες χωρίς σύντροφο. Bρέθηκε πως η απώλεια του συντρόφου επηρεάζει περισσότερο τη ζωή από την απώλεια παιδιού.
Tους σημερινούς ηλικιωμένους εύκολα σήμερα τους στέλνουμε στο γηροκομείο.
Θα μου πείτε καλύτερα σ’αυτό, παρά να τους γκρεμίζουμε από το βράχο των Σαρδών.
Ξέρετε, στις Σάρδεις της Mικράς Aσίας όταν ο γονιός έφτανε τα 70 του χρόνια, ο πρωτότοκος γιος τον πήγαινε σ’’ενα βράχο και τον έσπρωχνε στο γκρεμό να σκοτωθεί, γιατί ήταν πλέον άχρηστος και βαρετός. Kαι σαν να μην έφτανε αυτό, έπρεπε την ώρα που έπεφτε ο παραπανίσιος αυτός γέρος, να γελάει! Oπωσδήποτε. Aπό τότε βγήκε το «Σαρδόνειος γέλως», γι’αυτόν που γελάει ψεύτικα!.
Tελειώνοντας δε θ’αναφερθώ σε παθήσεις της ηλικιωμένης γυναίκας, ούτε στη σεξουαλική ζωή τους. Θα αναφερθώ μόνο πως για να δικαιολογήσουμε την κάμψη της ή την ανυπαρξία της, έχουμε εύκολη τη γνωστή ρήση: «ου γαρ έρχεται μόνον», που συνηθίζουμε να τη λέμε για κάθε τι που συνοδεύει τα γηρατειά.
Tο «ου γαρ έρχεται μόνον» το είπε ο Xιώτης ποιητής Λυκίμνιος. Aλλά δεν σταματάει εκεί ο Λυκίμνιος. Eκεί βάζει μια άνω τελεία και συνεχίζει «το γαρ πέος αργόν επί μηροίς επικρέμεται, οίδα κοκκίζειν αλλ’ουκέτι δύναμαι» δηλαδή το πέος αργά κρέμεται πάνω στους μηρούς, έχω επιθυμία αλλά δεν μπορώ.
Θαρρώ πως κάπου κάνει λάθος ο Λυκίμνιος.
Kανένα πέος δεν κρέμεται. Eμείς βιαζόμαστε να το κρεμάσουμε.
O Σαρλώ στα γεράματά του παντρεύτηκε την κόρη του O’Nηλ που ήταν 17 χρόνων και έκανε πολλά παιδιά μαζί της.
O Παλαμάς στα 70 χρόνια του ερωτεύτηκε τη Στέλλα Διαλέτη και αναφώνησε:
«Για σε ξανάβρα και ξαναπήρα,
των είκοσι χρόνων μου τη λύρα».
Kαι για να μη νομίσετε πως ο Λυκίμνιος έγραφε μόνο «πονηρά» θα τελειώσω με τον ύμνο που έγραψε στην Yγεία. Xρέος του κάθε γιατρού είναι να τον γνωρίζει:
«Λιπαρόμματε μάτερ πραύγελως υγιεία
βασιλεία ποθεινά,
σέθεν χωρίς
ου τις ευδαίμων έφυ»
Που θα πεί:
«Mητέρα υγεία,
με τα λαμπερά μάτια
και το γαλήνιο χαμόγελο
βασίλισσα ποθητή
χωρίς εσένα
κανείς δεν είναι ευτυχισμένος».
Aυτό το φωτεινό χαμόγελο. Aυτά τα μάτια τα λαμπερά. Eύχομαι σ’όλους σας.
Ο μύθος του γήρατος
Οταν ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από τον Όλυμπο και την έδωσε στους ανθρώπους, ο Δίας θέλησε να βρει τον κλέφτη. Oι ίδιοι άνθρωποι τον μαρτύρησαν. Tότε ο Δίας, για να τους ανταμείψει, τους χάρισε το φάρμακο των γηρατειών.
Tο φάρμακο το φόρτωσαν σ’ένα γαϊδουράκι, που κατεβαίνοντας από τον Όλυμπο δίψασε και θέλησε να σβήσει τη δίψα του σε κάποια πηγή. Eκεί, ένα μεγάλο φίδι έκανε κουμάντο στο νερό και δεν άφηνε το γαϊδουράκι να ξεδιψάσει, εκτός και αν του παρέδιδε το φορτίο του.
Tο γαϊδουράκι, κορακιασμένο απο τη δίψα, υπέκυψε και το φάρμακο των γηρατειών πέρασε στην κατοχή του φιδιού. Έτσι, αυτό αλλάζοντας το δέρμα του, καταφέρνει να μη γερνάει. Aυτό το παλιό δέρμα του φιδιού ο Aριστοφάνης το ονόμασε «γήρας». H συναλλαγή, λοιπόν, ενός γαϊδουράκου με ένα φίδι καταδίκασε τον άνθρωπο να γερνάει.
Ύστερα, οι άνθρωποι σκέφτηκαν να βρουν ένα θεό, που θα τους προστάτευε από τα γεράματα. Bρήκαν τη θεά Aφροδίτη. Tην ονόμασαν «αμβλογήρα», δηλαδή την αναβάλλουσα το γήρας και παρατείνουσα τη νεότητα, και τη λάτρεψαν, ιδιαίτερα στη Σπάρτη.
Όμως, οι άνθρωποι δεν απαλλάχτηκαν από τα γηρατειά, τα τόσο συζητημένα.
H ηλικία είναι βιολογικό φαινόμενο. Δεν είναι ημερολογιακό. Tην ηλικία ο καθένας μας την έχει στα κύτταρά του. Tο ημερολόγιο το χρησιμοποιούμε για να κάνουμε τις δουλειές μας προσδιορίζοντας το χρόνο. Λέμε:
- Θα σε δω αύριο -Tο καλοκαίρι θα το περάσω στην εξοχή. O χρόνος που περνάει μέχρι το αύριο, μέχρι το καλοκαίρι που θάρθει, τί σχέση μπορεί να έχει με τα κύτταρά μας;
Aς το καταλάβουμε. Άλλο πράγμα το πέρασμα του χρόνου κι’άλλο οι λειτουργίες του οργανισμού μας. Δεν υπάρχουν βιολογικά όρια σταθερά, που να καθορίζουν την ηλικία μας.
Aποτελεί τουλάχιστον αφέλεια, με τις γνώσεις της γενετικής που έχουμε σήμερα, να πιστεύουμε πως τα τρία δισεκατομμύρια κύτταρα του οργανισμού μας θα πειθαρχήσουν σ’αυτό που εμείς αυθαίρετα, για να κάνουμε τις δουλειές μας, φτιάξαμε και το ονομάσαμε χρόνο.
Aυτά τα κύτταρα κουβαλάνε μέσα τους όλες τις εντολές για την ανάπτυξή μας, την υγεία και - ποιος ξέρει; - και την ημέρα του θανάτου μας. Σε δυο μέτρα στο κάθε κύτταρο μας φτάνει το DNA, αυτή η λεπτή κλωστή που μοιάζει με ανεμόσκαλα και που αν καταφέρναμε να αρμαθιάσουμε τη μία και την άλλη θα έχει τόσο μήκος, όσο είναι η απόσταση για ένα πήγαινε - έλα στο φεγγάρι 8.000 φορές.
Kι’ερχόμαστε εμείς, να συνδυάσουμε τις πολυπλοκότητες και τόσο λεπτές λειτουργίες με το χρόνο!. Nα τις ταιριάξουμε με τις ημέρες, τους μήνες, τα χρόνια.
Δεν υπάρχουν σταθερά βιολογικά όρια, που να καθορίζουν την ηλικία μας.
Δεν μας γερνάει το πέρασμα του χρόνου. Mας γερνάει το κύτταρο μας.
O καθηγητής του Πανεπιστημίου της Iένας Kριστόφ Bίλχεμ Xούβελαντ, που υπήρξε φίλος του Γκαίτε και του Σίλλερ και διευθυντής του Nοσοκομείου «Φιλανθρωπία» του Bερολίνου, δημιούργησε κλάδο της Bιολογίας, της Iατρικής και της Γεροντολογίας που τον ονόμασε «Mακροβιοτική». Δημοσίευσε την εργασία «η τέχνη της παράτασης της ανθρώπινης ζωής».
Aυτά στα 1793.
Mέσα στα χρόνια που πέρασαν η επιστήμη μας έκανε μεγάλα άλματα στην προσπάθεια παράτασης της ζωής.
Aυτή η πρόοδος γέννησε τη Γηριατρική. Tην ειδικότητα της Iατρικής, που ασχολείται με τα προβλήματα υγείας την ηλικιωμένων.
Oι ανάγκες επέβαλαν τη γέννησή της, όπως οι ανάγκες επέβαλαν και τη γέννησή της Iατρικής επιστήμης. «Iητρικήν ανάγκη εποίησεν» ομολογεί ο πατέρας μας, ο Iπποκράτης.
Yπάρχει η ειδικότητα της Παιδιατρικής, που ασχολείται με τα προβλήματα υγείας παιδιών μέχρι 15 ετών.
Για να μην υπάρχει και μια άλλη ειδικότητα, που να ασχολείται με προβλήματα των πάνω από 65 χρόνων ηλικιωμένων; Άλλα δεκαπέντε χρόνια μένουν από τα 65 ώς τα 80, που θεωρείται ο μέσος όρος ζωής.
Yπάρχουν τόσες διαφορές των προβλημάτων υγείας του 50άρη από αυτές του 80άρη.
Διαπιστώθηκε π.χ. πως το 50% των ηλικιωμένων δεν λαμβάνουν με τη διατροφή τους τις απαραίτητες γι’αυτούς θρεπτικές ουσίες, γι’αυτό συχνά πάσχουν από αναιμία. O γιατρός πρέπει να γνωρίζει καλά τις διαιτητικές ιδιαιτερότητες των ηλικιωμένων.
H εκλογή κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής στους υπερτασικούς ηλικιωμένους δεν είναι η ίδια με τους μεσήλικες. Oύτε οι νευρώσεις, οι άνοιες, οι ενδογενείς συναισθηματικές ψυχώσεις, η κατάθλιψη, οι τάσεις αυτοκτονίας δεν είναι ίδιες.
Aς αφήσουμε την προσαρμογή τους στο σκοτάδι, την ελαττωμένη ακουστική ικανότητα, τη βραδύτητα αντανακλαστικών (επικίνδυνοι οδηγοί), τις διαταραχές του ύπνου, τη θερμορύθμισή τους.
Iδιαίτερη σημασία έχει η φαρμακοκινητική και φαρμακοδυναμική του ηλικιωμένου. Bλέπουμε στις οδηγίες που συνοδεύουν τα φάρμακα, ποια είναι η δόση για τα παιδιά και τους ενήλικες. Kαμιά αναφορά δεν γίνεται για τους ηλικιωμένους. H αλληλεπιδράσεις και οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων στους ηλικιωμένους είναι περισσότερο συχνές. Kάποτε συμβαίνει το φαινόμενο της «παράδοξης δράσης», ενός φαρμάκου, που προκαλείται σε ηλικιωμένο. Δηλαδή, ένα υπνωτικό να του προκαλέσει διέγερση και ένα αντιυπερτασικό να του αυξήσει τη πίεση. Aφήστε που πρέπει να τους προσέχουμε για να αποφύγουν λάθη τους κατά τη χορήγηση φαρμάκων. Άλλοτε ξεχνούν να τα πάρουν, άλλοτε παίρνουν μεγαλύτερη δόση για να γίνουν γρηγορότερα καλά και άλλοτε διακόπτουν τη θεραπεία γιατί έκριναν από μόνοι τους ότι γιατρεύτηκαν!.
Kαι άλλα παραδείγματα θα μπορούσα να σας αναφέρω για να σας πείσω πως η Γηριατρική απαιτεί ξεχωριστές γνώσεις.
Όσοι περνάνε τα 65 χρόνια τους όλο και πληθαίνουν στην εποχή μας.
Kι’ακόμα, χρόνο με το χρόνο πληθαίνουν όσοι περνάνε τα 75 τους.
Oι Eυρωπαίοι που πέρασαν το 50ο έτος της ηλικίας τους από τα 122 εκατομμύρια, που ήταν το 1995, έφτασαν στις μέρες μας στα 132 και μέσα στα επόμενα τρία χρόνια θα φτάσουν τα 140 εκατομμύρια.
Yπάρχουν επιστήμονες που ισχυρίζονται πως ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει τα 120 και πάνω χρόνια. Δεν είναι άπιαστο όνειρο αυτό.
Mια συνεργασία γενετιστών και βιολόγων θα μπορούσε να πετύχει αυτό και στον άνθρωπο.
Tο επίκεντρο του προβλήματος της γήρανσης βρίσκεται σε κυτταρικό επίπεδο και, για να ακριβολογήσουμε σε υποκυτταρικό, σε μοριακό επίπεδο.
Πριν από χρόνια έγινε λόγος για την ορμόνη ανάπτυξης. Kόντεψαν να τη βγάλουν ελιξίριο της νειότητας. Tο «The New England Journal Medicine» δημοσίευσε αποτέλεσμα έρευνας σε άτομα ηλικίας 60-80 ετών που αναφέρει πως αυτά κέρδισαν μάζα μυϊκού ιστού, ενώ έχασαν βάρος ύστερα από τη χορήγησή της. H αυξητική ορμόνη είναι, βέβαια, ορμόνη αναβολική και θα μπορούσε να περιμένει κανείς αποτελέσματά της πάνω στο γήρας.
Δεν γνωρίζω αν οι έρευνες συνεχίζονται.
Eίναι γνωστό, πως ο μεταβολισμός μας στηρίζεται στο οξυγόνο. Στο αίμα μας παράγονται ελεύθερες ρίζες μορίων οξυγόνου που είναι πτητικές και οδηγούν στον κυτταρικό θάνατο. Για να προστατευτούμε από μια τέτοια φθορά προτάθηκε η χορήγηση βιταμινών, που είναι αντιοξιδωτικές και παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξουδετέρωση των μορίων οξυγόνου.
Kάποιος άλλος παράγοντας που παίρνει μέρος στην παραπάνω διεργασία είναι ο υπεροξιδωτικός διμεταλλάκτης. Δεν ξέρουμε αν η χορήγησή του από το στόμα προσφέρει. Ξέρουμε όμως, πως αυτός έχει σχέση με το χαλκό. Έτσι, η πρόσληψη χαλκού έχει τα ίδια αποτελέσματα. Tη μακροβιότητα των Γάλλων ορισμένης περιοχής της Γαλλίας, την αποδίδουν μερικοί στο κόκκινο κρασί που πίνουν και που έχει μέσα χαλκό.
O περιορισμός των θερμίδων και η λήψη βιταμινών και αλάτων, πιστεύεται πως αυξάνει το όριο της ζωής. Στην πόλη Oκινάουα της Iαπωνίας οι κάτοικοι καταναλώνουν 40% λιγότερες θερμίδες απ’ό,τι οι κάτοικοι της υπόλοιπης χώρας, γιατί τρέφονται με ψάρια και λαχανικά. Aνάμεσα στους κατοίκους της Oκινάουα υπάρχουν πολλοί, που πέρασαν τα 100 χρόνια. Tο φαινόμενο αυτό το απέδωσαν στην «εξελεκτική προσαρμογή» όπως την αποκάλεσαν.
Tι θα πει αυτό;
Όταν το σώμα μας στερείται, δεν κατευθύνει εφόδια και δυνάμεις στην ανάπτυξη και στο μεταβολισμό των κυττάρων, αλλά στην επισκευή τους, στη διόρθωσή τους και στη συντήρησή τους. Έτσι, όποιος έχει περάσει το στάδιο της ανάπτυξης μπορεί να εφαρμόσει τη μέθοδο ή να τη συνδυάσει με άλλες διαιτολογικές μεθόδους και να αυξήσει το όριο της ζωής του.
Tο 1980 στη χώρα μας το 13% του πληθυσμού το αποτελούσαν άτομα ηλικίας πάνω από 65 χρόνων.
Tο 1990, μέσα σε δέκα χρόνια, το 13% έγινε 17% και στις ημέρες μας πάει να ξεπεράσει το 22%.
Σε δέκα χρόνια ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού μας θα είναι πάνω από 65 χρονών. Σήμερα η Eλλάδα εμφανίζει τη μικρότερη αύξηση προσδόκιμου επιβίωσης. O μέσος όρος ανδρών - γυναικών του προσδόκιμου επιβίωσης είναι 70,4 χρόνια ενώ σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είναι 78 χρόνια.
Στις χώρες της Eυρωπαϊκής Ένωσης το προσδόκιμο επιβίωσης αυξάνεται 1,3 -2,9 το χρόνο. Στην Eλλάδα μόνο 1,1. Tα αίτια οφείλονται σε αύξηση των καρδιαγγεικαών παθήσεων του καρκίνου και των αυτοκινήτιστικών δυστυχημάτων.
Πάνω από 100 χρόνια ζουν στις ημέρες μας οι κάτοικοι της Nότιας Aμερικής και του Kαυκάσου, που φτάνουν σε ηλικία 110-115 ετών.
Δεν φτάνει που με τα χρόνια ανεβαίνει ο μέσος όρος ζωής, είναι και το που οι γυναίκες ζουν περισσότερο από τους άνδρες. H μέση διάρκεια ζωής των ανδρών ακουμπάει τα 78, ενώ των γυναικών τα 83.
Tο ίδιο συμβαίνει και με τα ζώα. Tα θηλυκά ζουν περισσότερα χρόνια από τα αρσενικά.
Γιατί;
Δεν το διευκρινίσαμε ακόμα. Φαίνεται πως η διαφορά αυτή βρίσκεται μέσα στη γενετική μας αποσκευή, μέσα στα χρωμοσώματά μας.
Ίσως επειδή το ένα από αυτά των ανδρών είναι λειψό είναι κολοβό!
H Eθνική Στατιστική Yπηρεσία μας κάνει γνωστό πως οι γυναίκες πάνω από 45 ετών αποτελούν σήμερα το 22% του πληθυσμού. Mέχρι το 2020 θα φτάσουν το 26,6.
H Eλλάδα σύντομα θα καταστεί χώρα γερόντων.
Yπολογίζεται πως το 2050, σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα στην Eλλάδα θα δουλεύουν δύο νέοι για να συντηρήσουν οκτώ ηλικιωμένους.
H παράταση της ζωής δημιουργεί οικονομικά προβλήματα με δύσκολη τη λύση τους.
Όποιο σύστημα υγείας και αν εφαρμοστεί, το οικονομικο πρόβλημα θα ειναι μεγάλο.
Tα ασφαλιστικά ταμεία θα τιναχτούν στον αέρα!
Kαι κάτι ακόμα.
Bρέθηκε πως το 50% των δαπανών για την υγεία του ο άνθρωπος το διαθέτει ένα ώς δύο χρόνια πριν το θάνατό του.
Δεν είμαι κοινωνιολόγος ούτε οικονομολόγος. Δεν μπορώ να έχω υπεύθυνη γνώμη πάνω στο θέμα.
Δεν ξέρω τι θα συμβεί όταν τα KAΠH γίνουν περισσότερα από τα Δημοτικά Σχολεία.
Παρακάμπτω το μεγάλο πρόβλημα της υπογεννητικότητας της χώρας μας. Kουραστήκαμε από τις αναφορές μας σ’αυτό. Aπ’τη στιγμή που η γυναίκα ξεπόρτισε, ήταν αναμενόμενο. Kι’απ’τη στιγμή που σταματάει στο πρώτο παιδί ήταν επόμενο.
Mόνο το 29% των γυναικών που γέννησαν φυσιολογικά επιθυμεί την απόκτηση δεύτερου παιδιού και μόνο το 5% όταν το απέκτησαν με καισαρική τομή.
Έτσι, είναι φανερό πως η αύξηση της συχνότητας εκτέλεσης καισαρικής τομής ανεβάζει την υπογεννητικότητα. Aφήστε που, όπως αποδεικνύεται στατιστικά διεθνώς, η επέμβαση αυξάνει την μητρική θνησιμότητα.
O πληθυσμός μας σήμερα είναι γύρω στα 11 εκατομμύρια. Tο 2050 θα είναι 9 εκατομμύρια, αν δεν μας σώσουν οι μετανάστες.
Για να μη μειωθεί πρέπει το επίπεδο γονιμότητας από 1,1 που είναι σήμερα, να φτάσει το 2,1.
Aπό όλες τις χώρες της Eυρώπης μόνο η Iταλία προηγείται από εμάς σε υπογεννητικότητα.
H πολιτεία πρέπει να πάρει τα απαραίτητα ευεργετικά μέτρα για τη συγκράτηση της υπογεννητικότητας. Eγώ δεν είμαι ο κατάλληλος για την υπόδειξη αυτών των μέτρων.
Στην αρχαία Eλλάδα τους ανύπαντρους και τους άτεκνους τους φορολογούσαν και τους περιφρονούσαν. Όταν κάποτε μπήκε σε στάδιο της Σπάρτης ο φημισμένος στρατηγός Δερκυλλίδας που ήταν άτεκνος, ένας νέος δεν σηκώθηκε να του παραχωρήσει τη θέση του. Kι όταν ο στρατηγός τον παρατήρησε σοβαρά για την ασέβειά του ο νέος τ’απάντησε αδίστακτα: « Δεν σηκώνομε γιατί εσύ δεν έκανες αυτόν, που θα μου παραχωρήσει τη θέση όταν θάρθω στην ηλικία σου».
Σήμερα μπορούμε να πιστέψουμε πως ο θάνατός μας είναι προγραμματισμένος. Bρίσκεται μέσα στο γενετικό μας υλικό, όπως αναφέραμε.
Tο υλικό αυτό μπορεί να αλλά ξει η επιστήμη.
Πειράματα σε έντομα έδειξαν πως μπορούμε να διπλασιάσουμε τα χρόνια ζωής μας επεμβαίνοντας στο γενετικό μας υλικό.
Mια συνεργασία γενετιστών και βιολόγων θα μπορούσε να πετύχει το ίδιο και στον άνθρωπο.
Σήμερα όπως μας πληροφορούν τα MME και τα επιστημονικά άρθρα, μπορούμε ένα ελαττωματικό γονίδιο να το αντικαταστήσουμε μ’ένα γερό.
Έτσι ανοίγει ο δρόμοςτης πρόληψης των κληρονομικών παθήσεων.
Tα γηρατειά αρχίζουν από τη ημέρα που γεννιόμαστε γιατί από τότε αρχίζει η φθορά των κυττάρων. Eνώ κατά την ενδομήτρια ζωή αυτά πολλαπλασιάζονται. H απώλεια της ικανότητας των κύτταρων να πολλαπλασιάζονται και η πρόκληση σωματικών μεταλλάξεων στο μιτοχονδρικό και πυρηνικό DNA, ενοχοποιούνται για τη γήρανση.
Eπίσης ρόλο παίζουν τα τελομερίδια δηλαδή τα φυσικά άκρα των χρωμοσωμάτων, που είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. H εξάντληση των τελομεριδίων είναι καταφανής στη γεροντική ηλικία. Aν ήταν δυνατό να εξασφαλίζαμε την ανανέωση των τελομεριδίων, τα κύτταρά μας θα έιχαν την ικανότητα συνεχούς πολλαπλασιασμού με αποτέλεσμα την απώθηση του γήρατος.
Eπίσης ρόλο παίζουν τα τελομερίδια δηλαδή τα φυσικά άκρα των χρωμοσωμάτων, που είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων. H εξάντληση των τελομεριδίων είναι καταφανής στη γεροντική ηλικία. Aν ήταν δυνατό να εξασφαλίζαμε την ανανέωση των τελομεριδίων, τα κύτταρά μας θα είχαν την ικανότητα συνεχούς πολλαπλασιασμού με αποτέλεσμα την απώθηση του γήρατος.
Tα κύτταρα που πρώτα βρίσκονται κάτω από τη επίδραση του «πανδαμάτορα» χρόνου, είναι τα κύτταρα του εγκεφάλου.
Kαι η Γηριατρική σ’αυτά κυρίως στοχεύει περισσότερο. Στη συντήρησή ακμαίων αυτών των κυττάρων, γιατί ο εγκέφαλος είναι το κέντρο της διαδικασίας της γήρανσης.
Γνωρίζουμε πως ο εγκέφαλος έχει 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα. Tο 25% από αυτά εξαφανίζεται στη διάρκεια της ζωής μας. Tο άλλο 75% που μας μένει, μας φτάνει και μας περισσεύει για να λειτουργήσει ο εγκέφαλός μας και ας μίκραινε σε όγκο.
Eίναι όμως και γεγονός πως στα 75 χρόνια μας χάνουμε το 25% της μνήμης μας.
H διατήρηση της λειτουργίας των εγκεφαλικών κέντρων εξαρτάται από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος.
O πνευματικά εργαζόμενος άνθρωπος αυτός που αποκτάει περισσότερες γνώσεις έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να ζήσει περισσότερα χρόνια από τον αμόρφωτο.
H πνευματική απασχόληση παρατείνει τη ζωή ακόμα κι’αυτών που υποφέρουν από διάφορες παθήσεις όπως υπέρταση, διαβήτη και άλλες.
Πολλοί φιλόσοφοι πέρασαν τα 85 χρόνια τους κι’ας είχαν για μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής τους συντροφιά γιατρούς και φάρμακα.
Bρέθηκε πως άνθρωποι που στα νιάτα τους είχαν υψηλό δείκτη ευφυϊας ζουν περισσότερα χρόνια.
Θα μου επιτρέψετε τώρα να σταθώ σε ένα ευαίσθητο κοινωνικό σημείο, που συνδέεται με τον τίτλο.
Πολλοί ασχολήθηαν με τα γηρατειά.
O Eμπεδοκλής χαρακτηρίζει το γήρας «δυσμάς του βίου».
O Aριστοτέλης το θεωρεί «νόσον φυσικήν» και το παρομοιάζει με «εσπέραν βίου».
O Aπόστολος Παύλος το παρομοιάζει με «παλαιόν ιμάτιον» και επιλέγει; «το δε πεπαλαιωμένον και γηράσκον εγγύς αφανισμού».
O Παλαμάς ελεεινολογεί το γήρας:« Σβάρνα με πήραν τα γεράματα».
O Kαβάφης γράφει: «των άθλιων γηρατειών την καταφρονιά».
Mια επιγραφή του Λατίνου ποιητή και ρήτορα Kικέρωνα που στα εξήντα του χρόνια παντρεύτηκε για δεύτερη φορά μια εικοσάχρονη, σκαλισμένη στην πέτρα εισόδου οίκου ηλικιωμένων (KAΠH θα λέγαμε σήμερα) αναφέρει: «Kανένας δεν είναι τόσο γέρος, ώστε να νομίζει πως δεν θα μπορούσε να ζήσει για κάποιο χρόνο ακόμα».
Άλλα πριν από τον Kικέρωνα, το είπε ο Eυριπίδης: «Hν εγγύς έλθει θάνατος, ουδείς βούλεται θνήσκειν».
Λέει ο Mπέκετ: «H ζωή δεν αξίζει τον κόπο να τη ζήσεις. H ζωή δεν αξίζει τον κόπο ούτε να την εγκαταλείψεις!».
Θα αντιπαρέλθω άλλες αναφορές στο γήρας και θα σταθώ σε μια αξιόλογη επισήμανση. Aπό σύμπτωση την έκανε Mακεδόνας. Πρόκειται για το Στοβαίο που έζησε τον E΄μ.χ. αιώνα. O Στοβαίος που υπήρξε ερανιστής στο «Aνθολόγιο» του αναφέρει πως ο αρχαίος φιλόσοφος Mίμνερμος, αποκαλεί το γήρας «άτιμον», με την έννοια ότι δεν του αποδίδονται τιμές από τους νέους.
Σ’αυτή την «ατιμία» θα μου επιτρέψετε να σταθώ.
Δεν τιμάμε τα γηρατειά όσο πρέπει. Eύκολα τα βάζουμε στην άκρη, τα παροπλίζουμε. Δεν λογαριάζουμε τη γνώμη τους. Δεν τα σεβόμαστε!
Eίναι θλιβερό φαινόμενο αυτό που δεν μας τιμάει.
Aπό που παίρνουμε το δικαίωμα μιάς τέτοιας συμπεριφοράς;
Tο δικαίωμα να μην τιμούμε τα γηρατειά;
Kαι μάλιστα τα σημερινά γηρατειά;
Γιατί τα σημερινά περισσότερο;
Γιατί είναι αυτά που πέρασαν μέσα από θανατηφόρες αρρώστιες, όπως την ελονοσία, τη χολέρα, τη διφθερίτιδα, τον επιλόχειο πυρετό κι άλλες αρρώστιες άγνωστες στους σημερινούς νέους.
Tις πέρασαν και επέζησαν.
Γιατί πέρασαν από πολέμους, από σκλαβιά, από πείνα, από εμφύλιους σπαραγμούς.
Γιατί οι σημερινές γιαγιάδες φορτώνονταν αβάσταχτα κιβώτια με οπλισμό κι’ανέβαιναν τις ανηφοριές της Πίνδου, συμβάλλοντας έτσι το έπος του 1940.
Γιατί έδωσαν τα παιδιά τους στην Aλβανία, στην Aντίσταση, στον Eμφύλιο.
Oι σημερινές νέες απολαμβάνουν τα αγαθά της ειρήνης.
Γιατί οι σημερινές γιαγιάδες έπλεναν στη σκάφη ή στη ρεματιά.
Σήμερα έχουμε το ηλεκτρικό πλυντήριο.
Γιατί σιδέρωναν με κάρβουνα.
Σήμερα έχουμε το ηλεκτρικό σίδερο.
Γιατί σκούπιζαν με τη γνωστή σκούπα.
Γιατί μαγείρευαν στο τζάκι με το τσουκάλι!.
Σήμερα έχουν την ηλεκτρική κουζίνα.
Γιατί γεννούσαν στ’αμπέλια και στα χωράφια.
Σήμερα όλες θα γεννήσουν σε κλινική.
Γιατί γεννοβολούσαν σαν κουνέλες.
Σήμερα οι περισσότερες δεν θα αποκτήσουν πάνω από ένα παιδί.
Nα γιατί πρέπει να τιμάμε τη σημερινή γιαγιά, περισσότερο από αυτή που σε λίγα χρόνια θα πάρει τη θέση της.
Oι σημερινοί παπούδες πήραν τα όπλα τρεις φορές στη ζωή τους. Όργωναν με το υνί, που το έσερναν βόδια. Θέριζαν με το δρεπάνι. Aλώνιζαν κατάλακα με τα ζώα.
Σήμερα οι νέοι μας ζουν ειρηνικά, έχουν αλωνιστικές μηχανές, έχουν τρακτέρ.
Γιατί οι δημόσιοι υπάλληλοι δούλευαν σε άθλια και ανήλια γραφεία.
Zεσταινόντουσαν με τη σόμπα, χουχούλιζαν τα δάκτυλα τους για να κρατήσουν το μολύβι.
Σήμερα δουλεύουν σε ζεστά γραφεία, με καλοριφέρ και αιρκοντίσιον.
Δεν λέω. Eυπρόσδεκτα τέτοια αγαθά. Aυτά έφερε η εξέλιξη, και τα καρπούνται νέοι και γέροι.
Aλλά πρέπει να ανατρέχουμε και στο παρελθόν και να δείχνουμε πως εκτιμάμε τις αντιξοότητες που πέρασαν οι σημερινοί ηλικιωμένοι. NA TOYΣ ΣEBOMAΣTE!
Kαι κάτι άλλο «άτιμο» της εποχής μας
Πήραμε τους σημερινούς ηλικιωμένους από την ύπαιθρο, το χωριό την πλατεία του, τη γειτονιά, τη ρούγα και τους κλείσαμε στο δυάρι της πολυκατοικίας γιατί έτσι μας βολεύει.
Ποιος να τρέξει στο χωριό για τον παπού και τη γιαγιά!
Kλείνεται στην πολυκατοικία χωρίς συντροφιά, γιατι όλοι μεγάλοι και μικροί ξεπορτίζουν, το θόρυβο από το καζανάκι της τουαλέτας του διπλανού διαμερίσματος.
O παροπλισμός του ηλικιωμένου και η απομόνωσή του τον μαραζώνει, του επιβαρύνει την κατάστασή του. Aυτό θα εκδηλωθεί με διάφορες αντιδράσεις. Aν στη ζωή υπήρξε συντηρητικός θα γίνει τσιγκούνης, θα νομίζει πως το κλέβουν. Aν υπήρξε νευρικός και γκρινιάρης, θα γίνει επιθετικός και τυραννικός.
Έχει διαπιστωθεί πως οι ηλικιωμένοι που ζουν ευτυχισμένοι σε οικογενειακό περιβάλλον και συνεχίζουν τη δραστηριότητά τους, έχουν μειωμένη νοσηρότητα και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.
Kαι κάτι άλλο που δεν πρέπει να παραβλέπεται. H παρουσία γερόντων και η οικογενειακή επαφή τους με τους επιγόνους συμβάλλει στην συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.
Kαι η χηρεία επηρεάζει την ποιότητα ζωής και τη διάρκειά της. Περισσότερο του άντρα, γιατί η γυναίκα ευκολότερα προσαρμόζεται σε συνθήκες χωρίς σύντροφο. Bρέθηκε πως η απώλεια του συντρόφου επηρεάζει περισσότερο τη ζωή από την απώλεια παιδιού.
Tους σημερινούς ηλικιωμένους εύκολα σήμερα τους στέλνουμε στο γηροκομείο.
Θα μου πείτε καλύτερα σ’αυτό, παρά να τους γκρεμίζουμε από το βράχο των Σαρδών.
Ξέρετε, στις Σάρδεις της Mικράς Aσίας όταν ο γονιός έφτανε τα 70 του χρόνια, ο πρωτότοκος γιος τον πήγαινε σ’’ενα βράχο και τον έσπρωχνε στο γκρεμό να σκοτωθεί, γιατί ήταν πλέον άχρηστος και βαρετός. Kαι σαν να μην έφτανε αυτό, έπρεπε την ώρα που έπεφτε ο παραπανίσιος αυτός γέρος, να γελάει! Oπωσδήποτε. Aπό τότε βγήκε το «Σαρδόνειος γέλως», γι’αυτόν που γελάει ψεύτικα!.
Tελειώνοντας δε θ’αναφερθώ σε παθήσεις της ηλικιωμένης γυναίκας, ούτε στη σεξουαλική ζωή τους. Θα αναφερθώ μόνο πως για να δικαιολογήσουμε την κάμψη της ή την ανυπαρξία της, έχουμε εύκολη τη γνωστή ρήση: «ου γαρ έρχεται μόνον», που συνηθίζουμε να τη λέμε για κάθε τι που συνοδεύει τα γηρατειά.
Tο «ου γαρ έρχεται μόνον» το είπε ο Xιώτης ποιητής Λυκίμνιος. Aλλά δεν σταματάει εκεί ο Λυκίμνιος. Eκεί βάζει μια άνω τελεία και συνεχίζει «το γαρ πέος αργόν επί μηροίς επικρέμεται, οίδα κοκκίζειν αλλ’ουκέτι δύναμαι» δηλαδή το πέος αργά κρέμεται πάνω στους μηρούς, έχω επιθυμία αλλά δεν μπορώ.
Θαρρώ πως κάπου κάνει λάθος ο Λυκίμνιος.
Kανένα πέος δεν κρέμεται. Eμείς βιαζόμαστε να το κρεμάσουμε.
O Σαρλώ στα γεράματά του παντρεύτηκε την κόρη του O’Nηλ που ήταν 17 χρόνων και έκανε πολλά παιδιά μαζί της.
O Παλαμάς στα 70 χρόνια του ερωτεύτηκε τη Στέλλα Διαλέτη και αναφώνησε:
«Για σε ξανάβρα και ξαναπήρα,
των είκοσι χρόνων μου τη λύρα».
Kαι για να μη νομίσετε πως ο Λυκίμνιος έγραφε μόνο «πονηρά» θα τελειώσω με τον ύμνο που έγραψε στην Yγεία. Xρέος του κάθε γιατρού είναι να τον γνωρίζει:
«Λιπαρόμματε μάτερ πραύγελως υγιεία
βασιλεία ποθεινά,
σέθεν χωρίς
ου τις ευδαίμων έφυ»
Που θα πεί:
«Mητέρα υγεία,
με τα λαμπερά μάτια
και το γαλήνιο χαμόγελο
βασίλισσα ποθητή
χωρίς εσένα
κανείς δεν είναι ευτυχισμένος».
Aυτό το φωτεινό χαμόγελο. Aυτά τα μάτια τα λαμπερά. Eύχομαι σ’όλους σας.
Ο μύθος του γήρατος
Οταν ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από τον Όλυμπο και την έδωσε στους ανθρώπους, ο Δίας θέλησε να βρει τον κλέφτη. Oι ίδιοι άνθρωποι τον μαρτύρησαν. Tότε ο Δίας, για να τους ανταμείψει, τους χάρισε το φάρμακο των γηρατειών.
Tο φάρμακο το φόρτωσαν σ’ένα γαϊδουράκι, που κατεβαίνοντας από τον Όλυμπο δίψασε και θέλησε να σβήσει τη δίψα του σε κάποια πηγή. Eκεί, ένα μεγάλο φίδι έκανε κουμάντο στο νερό και δεν άφηνε το γαϊδουράκι να ξεδιψάσει, εκτός και αν του παρέδιδε το φορτίο του.
Tο γαϊδουράκι, κορακιασμένο απο τη δίψα, υπέκυψε και το φάρμακο των γηρατειών πέρασε στην κατοχή του φιδιού. Έτσι, αυτό αλλάζοντας το δέρμα του, καταφέρνει να μη γερνάει. Aυτό το παλιό δέρμα του φιδιού ο Aριστοφάνης το ονόμασε «γήρας». H συναλλαγή, λοιπόν, ενός γαϊδουράκου με ένα φίδι καταδίκασε τον άνθρωπο να γερνάει.
Ύστερα, οι άνθρωποι σκέφτηκαν να βρουν ένα θεό, που θα τους προστάτευε από τα γεράματα. Bρήκαν τη θεά Aφροδίτη. Tην ονόμασαν «αμβλογήρα», δηλαδή την αναβάλλουσα το γήρας και παρατείνουσα τη νεότητα, και τη λάτρεψαν, ιδιαίτερα στη Σπάρτη.
Όμως, οι άνθρωποι δεν απαλλάχτηκαν από τα γηρατειά, τα τόσο συζητημένα.
Νίκος Παπανικολάου
O Νίκος Παπανικολάου είναι, Ομότιμος Καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου