Ορθοπεδικός ή ορθοπαιδικός;
Την εποχή μας οι περισσότεροι πόλεμοι είναι σύντομοι, μια και τα φονικά σύνεργα έχουν φτάσει σε εξουθενωτικήν αποτελεσματικότητα, αν και λίγο παλιότερα ο πόλεμος Ιράν και Ιράκ σερνόταν για καμιά δεκαετία, ενώ κάποιες ξεχασμένες εμφύλιες συγκρούσεις, όπως στην Κολομβία, διαρκούν ήδη πολλές δεκαετίες, αν και με διαλείμματα, ενώ βέβαια στο κοινωνικό επίπεδο η πάλη των τάξεων δεν έχει σταματήσει χιλιετίες τώρα. Όμως εμείς εδώ γλωσσολογούμε, και στο σημερινό άρθρο θα αναφερθώ σε έναν γλωσσικό πόλεμο, ειδικότερα έναν ορθογραφικό πόλεμο, μια και η ορθογραφία είναι που προκαλεί τα μεγαλύτερα πάθη. Δεν εννοώ τον Πόλεμο των Αυγών, που μαίνεται από τις αρχές του 20ού αιώνα, μια και από τότε χρονολογείται η οργή των οπαδών του Αυγού εναντίον των υποστηρικτών του Αβγού, αλλά έναν νεότερο πόλεμο, που ξέσπασε πριν από καμιά δεκαπενταριά χρόνια, αλλά ίσως να’χει ξεπεράσει σε ένταση τον προηγούμενο: εννοώ βέβαια τον μεγάλο Ορθοπεδικό πόλεμο, τη σύγκρουση ανάμεσα στους οπαδούς της γραφής Ορθοπεδικός και σε εκείνους που προτιμούν τη γραφή Ορθοπαιδικός.
Η διαμάχη ανάμεσα στα δυο στρατόπεδα είναι οξύτατη, κι όποιος βρεθεί στη μέση κινδυνεύει να τον πάρουν τα σκάγια κι απ’ τις δυο μεριές. Ήδη, με το να γράψω «Ορθοπεδικός πόλεμος» μπορεί κάποιος να θεωρήσει ότι πήρα έμμεσα θέση, οπότε ίσως θα πρέπει να το γράφω εναλλάξ, τη μία με Ε και την άλλη με ΑΙ, όπως (έχω ακούσει ότι) ο βασιλιάς του Βελγίου στα διαγγέλματά του κανονίζει να πει ακριβώς τις μισές λέξεις στα γαλλικά και τις άλλες μισές στα φλαμανδικά. Πολλές φορές εδώ στο ιστολόγιο, χρησιμοποιώ τη γραφή ορθοπ*δικός. Όχι μόνο από οπορτουνισμό, για να μην προσβάλω δηλαδή τη μία από τις δυο μερίδες κι έτσι… χάσω το μισό αναγνωστικό κοινό μου, αλλά για να δηλώσω ότι η συγκεκριμένη ορθογραφική διένεξη που τόσον σαματά έχει προκαλέσει με αφήνει μάλλον αδιάφορο. [................................]
Ο Ορθοπ*δικός Πόλεμος ξέσπασε στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, δηλαδή τη δεκαετία του 1990. Μέχρι τότε, δεν υπήρχε έντονη αντιδικία, αφού οι περισσότεροι ορθοπ*δικοί γιατροί (συγνώμη, ιατροί!) έγραφαν στην ταμπέλα τους «Ορθοπεδικός», τα λεξικά είχαν μόνο τη γραφή με /ε/ (ορθοπεδική, ορθοπεδικός κτλ.), στο Πανεπιστήμιο οι καθηγητές δίδασκαν Ορθοπεδική κτλ. Ωστόσο, κάποιοι καθηγητές ορθοπεδικοί, στα διεθνή συνέδρια που έπαιρναν μέρος, πρόσεξαν ότι οι αγγλοσάξονες συνάδελφοί τους όχι μόνο προτιμούσαν το δίγραφο ae στην αγγλική μορφή της λέξης (orthopaedics κατά πλειοψηφία και όχι orthopedics), αλλά και ορισμένοι αγγλοσαξονικοί σύλλογοι ορθοπεδικών γιατρών (βλ. την εικόνα αριστερά) παρέπεμπαν στις ελληνικές λέξεις «ορθόν» και «παιδίον» από τις οποίες, όπως θα δούμε παρακάτω, είχε πλαστεί το όνομα της ειδικότητάς τους τον 18ο αιώνα.
Επιπλέον, φαίνεται πως υπήρξαν και κάποιες προτάσεις αγγλοσαξόνων ορθοπεδικών να αντικατασταθεί το δυσκολονόητο ελληνογενές όνομα orthopaedics με κάτι ακριβέστερο και κατανοητό από τον μέσο αγγλοσάξονα πολίτη, σαν το bone surgery, όπως και σε άλλους τομείς βλέπουμε καμιά φορά να γίνονται ή να προτείνονται τέτοιες αντικαταστάσεις (π.χ. water science αντί για hydrology). Κάποιοι λοιπόν «εθνικά σκεπτόμενοι» ορθοπεδικοί έκριναν ότι πρέπει να υιοθετηθεί στα ελληνικά η γραφή «ορθοπαιδικός», ώστε να μη δίνονται επιχειρήματα σε όσους αλλοδαπούς θέλουν τον… αφελληνισμό του διεθνούς όρου. Το πρότειναν στην Ελληνική Εταιρεία Χειρουργικής Ορθοπεδικής και Τραυματολογίας. Η ΕΕΧΟΤ ζήτησε τη γνωμοδότηση τριών επιφανών γλωσσολόγων (Μπαμπινιώτης, Χριστίδης, Πετρούνιας). Οι δύο πρώτοι τάχθηκαν υπέρ της γραφής με ΑΙ, ο τρίτος υπέρ της γραφής με Ε (έχει ενδιαφέρον να διαβάσετε τις τοποθετήσεις τους, που μας τις προσφέρει η Λεξιλογία) κι έτσι με ψήφους 2-1 η ΕΕΧΟΤ γράφεται πλέον Ελληνική Εταιρεία Χειρουργικής ΟρθοπAIδικής και Τραυματολογίας και χρησιμοποιεί τη γραφή ΑΙ σε όλα της τα κείμενα. Κι έτσι, οι μισοί περίπου ορθοπ*δικοί ενστερνίστηκαν τη νέα πρόταση, και έσπευσαν να αλλάξουν τις πινακίδες τους, είτε επειδή πείστηκαν από τα επιχειρήματα των Παιδιστών είτε επειδή αδιαφορούσαν για δευτερεύοντα θέματα όπως η ορθογραφία, και παρουσιάστηκε η εικόνα που σατίρισε ο Παντελής Μπουκάλας στην κριτική που έγραψε για το πρώτο μου βιβλίο: Γωνιακό το ιατρείο της γειτονιάς, στον πρώτο όροφο μιας πολυκατοικίας, έχει δύο πινακίδες. Μια μεγάλη προς τον κεντρικό δρόμο, μια μικρότερη προς τον κάθετο δρομάκο. Η μεγάλη είναι καινούργια, το δείχνουν και τα χρώματά της, που δεν τα θόλωσαν ακόμα τα καυσαέρια και οι βροχές. Η μικρή, αρκετά παλαιότερη. Καινούργια όμως είναι και η ορθογραφία της «κεντρικής» πινακίδας: «Ορθοπαιδικός», με άλφα γιώτα. Η πλαϊνή, που εκ πραγμάτων απευθύνεται σε λιγότερα μάτια, έμεινε στα παλιά: «Ορθοπεδικός», με έψιλον. Ενας ευδιάκριτος, σχεδόν κραυγαλέος ορθογραφικός διχασμός που δεν είναι απίθανο να αποτελεί το αποτύπωμα, την εκδήλωση ενός βαθύτερου, γλωσσικού διχασμού. Γιατί στα μέρη μας ακόμα και το πώς θα ορθογραφήσουμε μια λέξη έχει αποβεί συχνά, συχνότατα, ζήτημα ιδεολογίας, όχι «καθαρής» επιστήμης.
Ωστόσο, δεν πείστηκαν όλοι από τα επιχειρήματα των Παιδιστών -οι πιστοί της παλιότερης ορθογραφίας, με Ε, θα τους πούμε Πεδητές, πρόβαλαν λυσσαλέα αντίσταση, με αποτέλεσμα ο Ορθοπ*δικός Πόλεμος να μην τελειώσει με τη σύντομη επικράτηση των Παιδιστών, που είχαν και τα θεσμικά όπλα με το μέρος τους αλλά να εξακολουθεί ίσαμε σήμερα.
Είπα
τόσα και τόσα και ακόμα δεν αφηγήθηκα την ιστορία της λέξης. Λοιπόν, η
λέξη πλάστηκε στα γαλλικά, ως orthopédie, από τον γιατρό Nicolas Andry (1658-1742), καθηγητή στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, ο οποίος το 1741 στο έργο του Traité d’orthopédie ou l’art de prévenir et corriger dans les enfants les difformités du corps (Πραγματεία περί «ορθοπαιδίας» ή προλήψεως και θεραπείας των σωματικών δυσπλασιών στα παιδιά)
έπλασε αυτό τον όρο για να αποδώσει την προσπάθεια διόρθωσης των
σωματικών δυσπλασιών ειδικά των παιδιών. Όπως λέει ο ίδιος ο Andry στον
πρόλογό του (μπορείτε να διαβάσετε όλο το βιβλίο εδώ αν σας αρέσουν τα παλιά γαλλικά): «Όσο για τον τίτλο, τον έπλασα από δύο ελληνικές λέξεις, ορθός και παιδίον» (Quant
au titre, je l’ai formé de deux mots grecs, à savoir d’ Orthos, qui
signifie droit, exempt de difformité, qui est selon la rectitude, et
Paidion, qui signifie Enfant). Γι’ αυτό άλλωστε και χρησιμοποιεί é, με
οξεία, που αποδίδει στους ελληνογενείς όρους το ελληνικό αι, π.χ. pédagogie = παιδαγωγική, péderastie = παιδεραστία
κ.ά. Παρόμοια σκέψη βρίσκεται και πίσω από τον αγγλικό όρο orthopaedics
(αν και είναι ισχυρή ή ίσως ισχυρότερη και η απλούστερη γραφή
orthopedics) και τον γερμανικό Orthopädie.Στα ελληνικά ο όρος ήρθε στα μέσα του 19ου αιώνα, και στην αρχή υπήρχε η συνήθης αμηχανία και η δοκιμή διάφορων εναλλακτικών αποδόσεων. Ο Κουμανούδης καταγράφει την «ορθοπαγία» (1891), το «ορθοπαιδευτικόν κατάστημα» (1850 και 1897), τις «ορθοποδίστριες ιατρείνες» (1895), τα «ορθοπεδικά νοσήματα» (1898). Τελικά καθιερώθηκε ο όρος «ορθοπ*δική», και επικράτησε η γραφή «ορθοπεδική», από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι την τελευταία δεκαετία του.
[...........................................]
ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ (Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου