Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΣΚΗΝΗ
έργα λογοτεχνίας, ιστορίας και πολιτικής επιλεγμένα από τη σύγχρονη αγορά ελληνικού βιβλίου
Με το βλέμμα στραμμένο στον διάλογο με το διεθνές κοινό των απαιτητικών αναγνωστών, η Μικέλα Χαρτουλάρη και ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, δύο ονόματα καταξιωμένα στον χώρο του ελληνικού βιβλίου, προτείνουν έναν δυναμικό κατάλογο τίτλων που εκδόθηκαν ή επανεκδόθηκαν μετά το 2008.
Η εξωτερική πολιτική για το βιβλίο μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά
την τύχη μιας εθνικής λογοτεχνίας που δεν έχει κατορθώσει να υπερβεί το
φράγμα της γλώσσας και να αποκτήσει μια διακριτή θέση στο διεθνές
στερέωμα. Αυτή είναι η ελληνική περίπτωση εδώ και πολλές δεκαετίες, από
τότε ακόμη που η έννοια και η πρακτική της εξωτερικής πολιτικής για το
βιβλίο δεν είχαν καν εμφανιστεί στον ορίζοντα.
Ποια εργαλεία, όμως, διαθέτουμε προκειμένου να χαράξουμε και να ασκήσουμε εξωτερική πολιτική για το βιβλίο; Ένα εργαλείο είναι η πρόκληση του ξένου ενδιαφέροντος μέσω της επιδότησης των μεταφράσεων. Ένα άλλο εργαλείο είναι η δημιουργία ειδικών μέσων επικοινωνίας, που θα προβάλλουν με συστηματικό τρόπο στο εξωτερικό τη σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή. Τα εργαλεία όμως αυτά ανήκουν στην αρμοδιότητα θεσμικών φορέων – υπουργείων, ιδρυμάτων ή άλλων ομόλογων οργανισμών. Ο ανά χείρας κατάλογος είναι ένα τρίτο εργαλείο, πέραν θεσμικών πρωτοβουλιών: αποτελεί μια πρακτική βάση για τη συμμετοχή της Ελλάδας σε κατοχυρωμένου κύρους διεθνείς εκθέσεις, συγκεντρώνοντας πρόσφατους και κάπως παλαιότερους (όχι πέραν της οκταετίας) τίτλους λογοτεχνίας αλλά και ιστορικών ή πολιτικοκοινωνικών δοκιμίων, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν διεγερτικά για τους ξένους εκδότες.
Βεβαίως, ο στόχος δεν είναι εύκολος ούτε τίθεται για πρώτη φορά. Παρά το γεγονός ότι κατά το παρελθόν, απώτερο και απώτατο, δεν έλειψαν οι μεταφράσεις, τόσο σε μεγάλες όσο και σε μικρότερες γλώσσες, το αδιαμφισβήτητο γεγονός παραμένει: πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, η ελληνική λογοτεχνία, που γράφεται από Έλληνες ή που γεννιέται στην ελληνική γλώσσα, εξακολουθεί να ζητείται μόνο εντός εθνικών συνόρων. Τι την κάνει να μη μπορεί να σηκώσει κεφάλι και να περάσει κάποια στιγμή με αξιώσεις στο εξωτερικό; Να φταίει άραγε το ότι οι ξένοι δεν έχουν πάψει να περιμένουν από την Ελλάδα παρά μόνο εικόνες φολκλόρ; Μα, αν προσέξουμε τι έχει μεταφραστεί τα τελευταία χρόνια από Έλληνες συγγραφείς (χάρη και στο προσωπικό γούστο των μεταφραστών), δε θα συναντήσουμε πουθενά το φολκλόρ. Μήπως πάλι φταίει το ότι η ελληνική λογοτεχνία φαντάζει πολύ περιφερειακή και τοπική; Σύμφωνοι, αλλά η λογοτεχνική παγκοσμιοποίηση έχει εν πολλοίς στηριχθεί σε αυτήν ακριβώς την παράμετρο, με εντυπωσιακότερο παράδειγμα την κεντροευρωπαϊκή λογοτεχνία. Πολλοί αναφέρουν κατά καιρούς ως βασική παράμετρο του προβλήματος το ζήτημα της συνθετικής ακεραιότητας του ελληνικού μυθιστορήματος. Μια τέτοια έλλειψη, ωστόσο, αν υποθέσουμε ότι υφίσταται, δεν έχει εμποδίσει άλλες λογοτεχνίες να κατακτήσουν τις διεθνείς αγορές. Μήπως, εντούτοις, φταίει κάτι άλλο; Το γεγονός πως οι περισσότερες μεταφράσεις ελληνικών έργων απομακρύνονται γρήγορα από τα ράφια των βιβλιοπωλείων χωρίς να επανέλθουν ποτέ στη θέση τους; Αλλά, αν τα μεταφρασμένα ελληνικά βιβλία δεν μπορούν να σταθούν παρά μόνο για λίγο καιρό στα ράφια, τότε το πρόβλημά μας είναι για άλλη μια φορά η έλλειψη ζήτησης.
Ίσως όλα αυτά να οφείλονται στο ότι η λογοτεχνία εντέλει δεν εξαρτάται παρά μόνο κατά περίπτωση από την εξωτερική πολιτική για το βιβλίο (όποιος κι αν τη σχεδιάζει ή την ασκεί). Ίσως επιπροσθέτως να οφείλονται και στο ότι η λογοτεχνία δεν κάνει συλλογική καριέρα, αλλά κερδίζει τους πόντους της σε μοναχικό στίβο. Όπως κι αν έχει, οι Έλληνες συγγραφείς έχουν πάντα τη δυνατότητα να σταματήσουν να ζουν εντός και επί τα αυτά και να απαλλαγούν κάποτε από τη διεθνή τους μοναξιά.
Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για τους συγγραφείς επιστημονικών δοκιμίων, τα οποία γνωρίζουν μια πρωτοφανή άνθιση στα χρόνια της κρίσης. Πρόκειται για ένα επιστημονικό δυναμικό, για γυναίκες και άντρες από την Ελλάδα με αξιοζήλευτη παρουσία σε πανεπιστήμια εντός και εκτός των τειχών, που επαναπροσεγγίζουν την ελληνική ιστορία, κοινωνία ή πολιτική αλλά και την ελληνική κουλτούρα, τα ζητήματα των νοοτροπιών και των ιδεών μέσα από ένα ευρύτερο πρίσμα, ενσωματώνοντας τη μεγάλη διεθνή εικόνα. Αυτό το δυναμικό συνομιλεί με τις σύγχρονες ανησυχίες και αναζητήσεις, κυκλοφορεί ήδη στα διεθνή fora, σε συνέδρια ή ηλεκτρονικά-έντυπα ΜΜΕ και διευρύνει με τις μελέτες ή τις αναλύσεις του τη διεθνή βιβλιογραφία στα κρίσιμα ζητήματα του σήμερα. Παρ’ όλα αυτά, και αυτοί οι συγγραφείς είναι δέσμιοι της περιφερειακής ελληνικής αγοράς, και μέχρι τώρα δεν έχουν βρει τους κατάλληλους διαύλους επικοινωνίας με τη διεθνή αναγνωστική ζήτηση.
Η φιλοδοξία λοιπόν του καταλόγου Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΣΚΗΝΗ είναι ακριβώς αυτή: να απευθυνθεί μέσω προσεκτικά επιλεγμένων προϊόντων στη διεθνή κοινότητα, καλύπτοντας μιαν υπό την ευρεία έννοια εκδοτική επικαιρότητα.
Σκοπός μας συγκροτώντας τον κατάλογο δεν ήταν να ακολουθήσουμε τα κριτικά μας γούστα αλλά να διαμορφώσουμε εξωστρεφείς ποιοτικές προτάσεις (των εμπορικών επιτυχιών συμπεριλαμβανομένων) που θα απεικονίζουν, μεταξύ άλλων, την πολυμέρεια και την πολυφωνία του σύγχρονου ελληνικού λογοτεχνικού και δοκιμιακού τοπίου καθώς και τις ανησυχίες που το τροφοδοτούν.
Ποια εργαλεία, όμως, διαθέτουμε προκειμένου να χαράξουμε και να ασκήσουμε εξωτερική πολιτική για το βιβλίο; Ένα εργαλείο είναι η πρόκληση του ξένου ενδιαφέροντος μέσω της επιδότησης των μεταφράσεων. Ένα άλλο εργαλείο είναι η δημιουργία ειδικών μέσων επικοινωνίας, που θα προβάλλουν με συστηματικό τρόπο στο εξωτερικό τη σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή. Τα εργαλεία όμως αυτά ανήκουν στην αρμοδιότητα θεσμικών φορέων – υπουργείων, ιδρυμάτων ή άλλων ομόλογων οργανισμών. Ο ανά χείρας κατάλογος είναι ένα τρίτο εργαλείο, πέραν θεσμικών πρωτοβουλιών: αποτελεί μια πρακτική βάση για τη συμμετοχή της Ελλάδας σε κατοχυρωμένου κύρους διεθνείς εκθέσεις, συγκεντρώνοντας πρόσφατους και κάπως παλαιότερους (όχι πέραν της οκταετίας) τίτλους λογοτεχνίας αλλά και ιστορικών ή πολιτικοκοινωνικών δοκιμίων, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν διεγερτικά για τους ξένους εκδότες.
Βεβαίως, ο στόχος δεν είναι εύκολος ούτε τίθεται για πρώτη φορά. Παρά το γεγονός ότι κατά το παρελθόν, απώτερο και απώτατο, δεν έλειψαν οι μεταφράσεις, τόσο σε μεγάλες όσο και σε μικρότερες γλώσσες, το αδιαμφισβήτητο γεγονός παραμένει: πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, η ελληνική λογοτεχνία, που γράφεται από Έλληνες ή που γεννιέται στην ελληνική γλώσσα, εξακολουθεί να ζητείται μόνο εντός εθνικών συνόρων. Τι την κάνει να μη μπορεί να σηκώσει κεφάλι και να περάσει κάποια στιγμή με αξιώσεις στο εξωτερικό; Να φταίει άραγε το ότι οι ξένοι δεν έχουν πάψει να περιμένουν από την Ελλάδα παρά μόνο εικόνες φολκλόρ; Μα, αν προσέξουμε τι έχει μεταφραστεί τα τελευταία χρόνια από Έλληνες συγγραφείς (χάρη και στο προσωπικό γούστο των μεταφραστών), δε θα συναντήσουμε πουθενά το φολκλόρ. Μήπως πάλι φταίει το ότι η ελληνική λογοτεχνία φαντάζει πολύ περιφερειακή και τοπική; Σύμφωνοι, αλλά η λογοτεχνική παγκοσμιοποίηση έχει εν πολλοίς στηριχθεί σε αυτήν ακριβώς την παράμετρο, με εντυπωσιακότερο παράδειγμα την κεντροευρωπαϊκή λογοτεχνία. Πολλοί αναφέρουν κατά καιρούς ως βασική παράμετρο του προβλήματος το ζήτημα της συνθετικής ακεραιότητας του ελληνικού μυθιστορήματος. Μια τέτοια έλλειψη, ωστόσο, αν υποθέσουμε ότι υφίσταται, δεν έχει εμποδίσει άλλες λογοτεχνίες να κατακτήσουν τις διεθνείς αγορές. Μήπως, εντούτοις, φταίει κάτι άλλο; Το γεγονός πως οι περισσότερες μεταφράσεις ελληνικών έργων απομακρύνονται γρήγορα από τα ράφια των βιβλιοπωλείων χωρίς να επανέλθουν ποτέ στη θέση τους; Αλλά, αν τα μεταφρασμένα ελληνικά βιβλία δεν μπορούν να σταθούν παρά μόνο για λίγο καιρό στα ράφια, τότε το πρόβλημά μας είναι για άλλη μια φορά η έλλειψη ζήτησης.
Ίσως όλα αυτά να οφείλονται στο ότι η λογοτεχνία εντέλει δεν εξαρτάται παρά μόνο κατά περίπτωση από την εξωτερική πολιτική για το βιβλίο (όποιος κι αν τη σχεδιάζει ή την ασκεί). Ίσως επιπροσθέτως να οφείλονται και στο ότι η λογοτεχνία δεν κάνει συλλογική καριέρα, αλλά κερδίζει τους πόντους της σε μοναχικό στίβο. Όπως κι αν έχει, οι Έλληνες συγγραφείς έχουν πάντα τη δυνατότητα να σταματήσουν να ζουν εντός και επί τα αυτά και να απαλλαγούν κάποτε από τη διεθνή τους μοναξιά.
Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για τους συγγραφείς επιστημονικών δοκιμίων, τα οποία γνωρίζουν μια πρωτοφανή άνθιση στα χρόνια της κρίσης. Πρόκειται για ένα επιστημονικό δυναμικό, για γυναίκες και άντρες από την Ελλάδα με αξιοζήλευτη παρουσία σε πανεπιστήμια εντός και εκτός των τειχών, που επαναπροσεγγίζουν την ελληνική ιστορία, κοινωνία ή πολιτική αλλά και την ελληνική κουλτούρα, τα ζητήματα των νοοτροπιών και των ιδεών μέσα από ένα ευρύτερο πρίσμα, ενσωματώνοντας τη μεγάλη διεθνή εικόνα. Αυτό το δυναμικό συνομιλεί με τις σύγχρονες ανησυχίες και αναζητήσεις, κυκλοφορεί ήδη στα διεθνή fora, σε συνέδρια ή ηλεκτρονικά-έντυπα ΜΜΕ και διευρύνει με τις μελέτες ή τις αναλύσεις του τη διεθνή βιβλιογραφία στα κρίσιμα ζητήματα του σήμερα. Παρ’ όλα αυτά, και αυτοί οι συγγραφείς είναι δέσμιοι της περιφερειακής ελληνικής αγοράς, και μέχρι τώρα δεν έχουν βρει τους κατάλληλους διαύλους επικοινωνίας με τη διεθνή αναγνωστική ζήτηση.
Η φιλοδοξία λοιπόν του καταλόγου Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΣΚΗΝΗ είναι ακριβώς αυτή: να απευθυνθεί μέσω προσεκτικά επιλεγμένων προϊόντων στη διεθνή κοινότητα, καλύπτοντας μιαν υπό την ευρεία έννοια εκδοτική επικαιρότητα.
Σκοπός μας συγκροτώντας τον κατάλογο δεν ήταν να ακολουθήσουμε τα κριτικά μας γούστα αλλά να διαμορφώσουμε εξωστρεφείς ποιοτικές προτάσεις (των εμπορικών επιτυχιών συμπεριλαμβανομένων) που θα απεικονίζουν, μεταξύ άλλων, την πολυμέρεια και την πολυφωνία του σύγχρονου ελληνικού λογοτεχνικού και δοκιμιακού τοπίου καθώς και τις ανησυχίες που το τροφοδοτούν.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΔΟΚΙΜΙΑ-ΜΕΛΕΤΕΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου