«Η λήθη της Ελλάδας είναι το προφανές σημάδι του τέλους της Ευρώπης ως υπερδύναμης»

Μαλαβάκης Σάκης 

Μάσιμο Κατσάρι: «Η Ελλάδα θα παραμείνει για πάντα η καλύτερη πατρίδα της Ευρώπης»

«Η λήθη της Ελλάδας είναι το προφανές σημάδι του τέλους της Ευρώπης ως υπερδύναμης» λέει ο ο ιταλός φιλόσοφος και πρώην δήμαρχος της Βενετίας

 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: tovima.gr

«Ο ελληνικός Λόγος αποτελεί τη ρίζα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, καθώς ο Λόγος αυτός καθόρισε την ιστορία και τη μοίρα της Ευρώπης» υποστηρίζει ο Μάσιμο Κατσάρι.

 

«Μπορεί η Ευρώπη να υπάρξει χωρίς την Ελλάδα;» διερωτάται σε πρόσφατο άρθρο του στην ιταλική «La Repubblica» ο ιταλός φιλόσοφος και πρώην δήμαρχος της Βενετίας Μάσιμο Κατσάρι και αμέσως απαντά πως στην περίπτωση που αυτή η ερώτηση απευθυνόταν σε οποιονδήποτε από τους πρωταγωνιστές του ευρωπαϊκού πολιτισμού από τον Πετράρχη και έπειτα, κανένας δεν θα καταλάβανε ούτε καν το νόημά της, καθώς όλοι θεωρούσαν πως η Ελλάδα είναι η πατρίδα της Ευρώπης, και μάλιστα «η καλύτερη πατρίδα», κατά τον Βίλχελμ φον Χούμπολτ, ιδρυτή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου, όπως θυμίζει ο Κατσάρι.

Δηλώνοντας ότι η συγκεκριμένη δήλωση δεν αφορά το ένδοξο παρελθόν της κλασικής Ελλάδας αλλά το προβληματικό παρόν της Ευρώπης, ο Κατσάρι υποστηρίζει πως πέρα από τις όποιες διαφορές στις παραδόσεις, στα ήθη, στις γλώσσες και στις θρησκείες που συνθέτουν το ευρωπαϊκό αρχιπέλαγος, και ανεξάρτητα από την καταγωγή του καθενός από το ένα ή το άλλο «νησί», είναι κατανοητό πως ο ελληνικός Λόγος αποτελεί τη ρίζα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, καθώς ο Λόγος αυτός καθόρισε την ιστορία και τη μοίρα της Ευρώπης ενώ σήμερα «μας» - εμάς τους Ευρωπαίους - συγκεντρώνει και μας εμπεριέχει στο εσωτερικό του.

Να αμφιβάλλουμε και να ζητούμε λογικές αποδείξεις για τα πάντα

Για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, από την εποχή του ουμανισμού ως και τις αρχές του 1900, η ενεργή ανάμνηση αυτής της «καλύτερης πατρίδας», η ανάμνηση των αξιών γύρω από τις οποίες αναπτύχθηκε η κλασική Ελλάδα, αποτελεί υπέρτατο σημείο αναφοράς δίχως το οποίο δεν υπάρχει δυνατότητα κατάρτισης, μόρφωσης και ολοκλήρωσης του ανθρώπου.

Σύμφωνα με τον γερμανό φιλόσοφο Εντμουντ Χούσερλ οι αξίες αυτές ορίζουν πως δεν πρέπει να δεχόμαστε τίποτε ως δεδομένο και οφείλουμε να αμφιβάλλουμε και να διερωτόμαστε για τα πάντα, να προχωρούμε βασιζόμενοι πάντα σε λογικές αποδείξεις, να καθορίζουμε την ίδια μας τη ζωή με γνώμονα πρότυπα της λογικής, να επιθυμούμε την τελεολογική απεικόνιση του κόσμου σε προϊόντα της ζωής αυτής της συγκεκριμένης μορφής γνώσης.

«Μήπως πρόκειται για μια τρέλα; Ισως - αλλά μια τρέλα η οποία κατέληξε να κυριαρχήσει σε ολόκληρο τον κόσμο. Πρόκειται για ευρωκεντρισμό; Σίγουρα - ο οποίος ωστόσο επέφερε τη δυτικοποίηση ολόκληρου του πλανήτη» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κατσάρι. Τι συνέβη όμως και «η Ελλάδα πλέον δεν έχει για εμάς (τους Ευρωπαίους) καμία πολιτισμική και συμβολική σημασία; Πώς εξηγείται ένας τέτοιος ξεριζωμός;».

«Η Ευρώπη αυτοκτόνησε στους δύο παγκόσμιους πολέμους»

Κάνοντας λόγο για μια «απλή αλλά επίπονη απάντηση» ο πρώην βουλευτής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας και πρώην ευρωβουλευτής της Κεντροαριστεράς δηλώνει πως ανάμεσα στο τώρα, ανάμεσα «σε εμάς τους "μοντέρνους"» και στην «καλύτερη πατρίδα», ήτοι την αρχαία Ελλάδα, βρίσκεται η αυτοκτονία της Ευρώπης κατά τους δύο παγκόσμιους πολέμους.

«Η λήθη της Ελλάδας είναι το προφανές σημάδι του τέλους της Ευρώπης ως υπερδύναμης» σημειώνει ο ιταλός ακαδημαϊκός, προσδιορίζοντας ότι υπερδύναμη είναι και το κράτος ή η ομοσπονδία κρατών που φιλοδοξεί να γίνει υπερδύναμη. «Σήμερα η Ευρώπη μπορεί να σκέφτεται να ξεχάσει την Ελλάδα γιατί αρνείται να ασκήσει μια μεγαλόπνοη πολιτική, μια πολιτική η οποία μπορεί να θεμελιωθεί μόνο πάνω στη συνείδηση της δημιουργίας μιας ενότητας διαφορετικών (κρατών), με κοινή καταγωγή και κοινό πεπρωμένο».

Αν υπήρχε αυτή η συνείδηση, τότε θα υπήρχαν και μεσογειακές πολιτικές, στρατηγικά πλάνα οικονομικής υποστήριξης των χωρών της άλλης όχθης της Μεσογείου, ένας ενεργός ρόλος σε όλες τις κρίσεις της Μέσης Ανατολής, καθώς και ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για την κατάρτιση, επενδύσεις για την έρευνα και την απασχόληση των νέων. «Μια κοινότητα λαών ικανή να διαδραματίσει έναν παγκόσμιο πολιτικό ρόλο δεν μπορεί να μην έχει μια ζωντανή μνήμη του εαυτού της, μνήμη αυτού που είναι στην ιστορία της και όχι σε ένα νεκρό παρελθόν» επισημαίνει.

Μη παραβλέποντας την ηγεμονία του «οικονομικισμού», ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Σαν Ραφαέλε του Μιλάνου αναγνωρίζει πως η σημερινή Ευρώπη οικοδομήθηκε πάνω σε οικονομικές και χρηματοπιστωτικές ανάγκες, καθώς τα ευρωπαϊκά κράτη μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν δίχως την ενότητα του χρήματος.

«Σήμερα όμως η Ελλάδα ουρλιάζει στον κόσμο πως μια τέτοιου είδους ενότητα δεν παράγει αυτή καθαυτή καμία πολιτική κοινότητα. Αν σκεφτούμε την Ευρώπη ως έναν κολοσσιαίο χρηματοπιστωτικό όμιλο, τότε είναι σωστό ότι μία από τις εταιρείες του με μικρότερο ειδικό βάρος (η οποία ενδεχομένως να διοικήθηκε λανθασμένα από ένα ακατάλληλο προσωπικό) μπορεί άνετα να αφεθεί να χρεοκοπήσει. Το σημαντικό είναι να μη μεταδώσει την κρίση στις άλλες. Αλλά αν η Ευρώπη επιθυμεί ακόμη να υπάρχει ως Ευρώπη, και να μη διαλυθεί μέσα σε εγωισμούς, εθνικισμούς και λαϊκισμούς, οφείλει να γνωρίζει ότι η Ελλάδα ανήκει στον ιδρυτικό της μύθο και ότι καμία πίστη δεν είναι περισσότερο δεισιδαιμονική από εκείνη, φαινομενικά τόσο λογική και "λαϊκή", που υποστηρίζει ότι ο καθαρός υπολογισμός αποτελεί το νόημα, την αξία και τον σκοπό μιας κοινότητας» καταλήγει ο Κατσάρι.

Πάντως οι ευρωπαίοι ηγέτες, έπειτα από 17 ώρες συνομιλιών, απέδειξαν πως μεγαλύτερη σημασία, τουλάχιστον προς το παρόν και όσον αφορά τους ίδιους, έχουν τα νούμερα και όχι οι μύθοι, ζωντανοί ή μη. Οποιος χρωστάει, οφείλει να πληρώσει, και μάλιστα ακριβά. Ισως γιατί στη γερμανική γλώσσα το ουσιαστικό Schuld σημαίνει πέρα από χρέος και ενοχή.

************************

Cacciari: la Grecia resterà sempre la miglior patria d’Europa

di Massimo Cacciari,    La Repubblica,  01 Luglio 2015

 

 Siamo tutti figli del logos 

«Se pensiamo all’Europa come a un colossale Gruppo finanziario, allora è “giusto” che una delle sue società di minore peso possa tranquillamente essere lasciata fallire. L’importante è solo che non contagi le altre».

Può l’Europa fare a meno della Grecia? Se la domanda fosse stata rivolta a uno qualsiasi dei protagonisti della cultura europea almeno dal Petrarca in poi, questi neppure ne avrebbe compreso il significato. La patria di Europa è l’Ellade, la “migliore patria”, avrebbe risposto, come verrà chiamata da Wilhelm von Humboldt, fondatore dell’Università di Berlino. Filologia e filosofia si accompagnano, magari confliggendo tra loro, nel dar ragione di questa spirituale figliolanza. Non si tratta affatto di vaghe nostalgie per perdute bellezze, né di sedentaria erudizione per un presunto glorioso passato, coltivate da letterati in vacua polemica con il primato di Scienza e Tecnica. Oltre le differenze di tradizione, costumi, lingue e confessioni religiose che costituiscono l’arcipelago d’Europa, oltre l’appartenenza di ciascuno a una o all’altra delle sue “isole”, si comprende che il logos greco ne è portante radice, che non si intende il proprio parlare, che si sarà parlati soltanto, se non restiamo in colloquio con esso. Quel logos ci raccoglie insieme e ha informato di sé la storia,il destino di Europa. Ciò vale per pensatori e movimenti culturali opposti, per Hegel come per Nietzsche. Vale per scienziati come Schroedinger, Heisenberg, Pauli. Vale anche per coloro che si sforzano di pensare ciò che nella civiltà europea resterebbe non-pensato o in-audito: anche costoro non possono costruire la propria visione che nel confronto con quella greca classica. Per la cultura europea, dall’Umanesimo alle catastrofi del Novecento, la memoria della “migliore patria” è tutta attiva e immaginativa: non si dà formazione, non può essere pensata costruzione-educazione della persona umana nella integrità e complessità delle sue dimensioni senza l’interiorizzazione dei valori che in essa avrebbero trovato la più perfetta espressione. Un grande filosofo, Edmund Husserl, li ha riassunti in una potente prospettiva: nulla accogliere come quieto presupposto, tutto interrogare, procedere per pure evidenze razionali, regolare la propria stessa vita secondo norme razionali, volere che il mondo si trasfiguri teleologicamente in un prodotto della vita di questo stesso sapere. Una follia? Forse — ma una follia che ha veramente finito col dominare il mondo. Eurocentrismo? Certamente — ma autore dell’occidentalizzazione dell’intero pianeta.

La Grecia non assume più per noi alcun rilievo culturale e simbolico? Possiamo ormai contemplarla come l’Iperione di Hölderlin dalle cime dell’istmo di Corinto: «lontani e morti sono coloro che ho amato, nessuna voce mi porta più notizie di loro»? Come è spiegabile un simile sradicamento? L’anima bella “progressista” risponde con estrema facilità: quell’idea di formazione che aveva la Grecia al suo centro era manifestamente elitaria, anti-democratica; la sua fine coincide con l’affermazione dei movimenti di massa sulla scena politica europea. Io credo che la risposta sia ancora più semplice, ma estremamente più dolorosa. Tra l’ora attuale (noi, i “moderni”!) e la “patria migliore” c’è il suicidio d’Europa attraverso due guerre mondiali. L’oblio dell’Ellade è il segno evidente della fine d’Europa come grande potenza. Si badi: grande potenza è anche lo Stato o la confederazione di Stati che intendano diventarlo. Essi dovranno, infatti, dotarsi tanto di armi politiche ed economiche quanto di una strategia volta alla formazione di classe dirigente e di una cultura egemonica. Sempre così è stato e sempre così avverrà. Quando vent’anni fa scrivevo Geofilosofia dell’Europa e L’Arcipelago ancora speravo che questo arduo cammino si potesse intraprendere. E ci si risparmi la fatica di ripetere che non è affatto necessario che ciò si realizzi nel senso di una volontà di potenza sopraffattrice. L’Europa può ora pensare di dimenticare la Grecia, perché rinuncia a svolgere una grande politica, la quale può fondarsi soltanto sulla coscienza di costituire un’unità di distinti, aventi comune provenienza e comune destino. Se questa coscienza vi fosse stata, avremmo avuto una politica mediterranea, piani strategici di sostegno economico per i Paesi dell’altra sponda, un ruolo attivo in tutte le crisi mediorientali. E avremmo avuto grandi interventi comunitari per la formazione, gli investimenti in ricerca, l’occupazione giovanile. Tutto si tiene. Una comunità di popoli capace di svolgere un ruolo politico globale non può non avere memoria viva di sé, memoria di ciò che essa è nella sua storia, e non di un morto passato.

Tutti miti — diranno gli incantati disincantati dell’economicismo imperante. So bene — l’Europa attuale è quella costruita sulla base delle necessità economico- finanziarie. Gli staterelli europei usciti dalla seconda Guerra non avrebbero potuto sopravvivere senza l’unità del denaro. 

Oggi la Grecia grida al mondo che una tale unità non produce di per sé alcuna comunità politica. Se pensiamo all’Europa come a un colossale Gruppo finanziario, allora è “giusto” che una delle sue società di minore peso (magari mal gestita, da un management inadeguato) possa tranquillamente essere lasciata fallire. L’importante è solo che non contagi le altre. Ma se l’Europa vuole ancora esistere in quanto tale, e non disfarsi in egoismi, nazionalismi e populismi, deve sapere che la Grecia appartiene al suo mito fondativo, e che nessuna credenza è più superstiziosa di quella, apparentemente così ragionevole e “laica”, che ritiene il puro calcolemus senso, valore e fine di una comunità.