Ρομαντισμός εναντίον κλασικού

Γκαίτε

 Φάουστ Β΄-Ο Θάνατος του Ευφορίωνος

Μοιρολόι

Όχι μονάχος!-Όπου και να μένεις
πιστεύομε  πως σε γνωρίζουμε αρκετά
κι αν βιάστηκες από το φως και βγαίνεις
δε θα σε  χωριστεί καμιά καρδιά΄
μόλις τολμούμε να σε κλάψαμε
τη μοίρα σου φθονώντας τραγουδούμε.
Σε λύπες ή χαρές θε ΄νά΄χομε
το θάρρος, την αγάπη σου να πούμε.

Αχ! για τη γήινη ευτυχία πλασμένος,
γενιά υψηλή και δύναμις μεγάλη,
νωρίς για σε τον ίδιο ωιμένα! εχάθης
μες στον ανθό της νιότης θερισμένος.
Μάτι αετού τον κόσμο να κοιτάζεις
συμπάθεια εις κάθε της καρδιάς ορμή,
ένα τραγούδι ασύγκριτο΄κι αγάπη
της πιο καλής των γυναικών θερμή.

Ακράτητα έτρεξες να πέσεις όμως
ελεύθερος στα μόρσιμα πλεμμάτια.
Τόσο ισχυρά είχες εσύ χωρίσει
απ΄των ανθρώπων τα ήθη και τους νόμους.
Κι έδειξε τέλος η υψηλή σου η Σκέψις
το τι άξιζε το ευγενικό σου θάρρος
το ανώτατο θέλησες να κερδέψεις
όμως δεν πέτυχες, ωιμέ, σ΄αυτό.

Ποιος θα πετύχει, σκοτεινό ζήτημα
που κρύβει το αμαυρόν το πεπρωμένον΄
όταν την ώρα της μεγάλης συμφοράς
κάθε λαός σιωπά στο αίμα πνιγμένος.
Όμως φυτρώνουν πάλιν νέα τραγούδια,
φτάνει όσο στέκεσθε βαθιά θλιμμένοι΄
γιατί όπως πριν ανάδινε τραγούδια
έτσι και πάλι η γη τα ξαναβγαίνει.

Μετάφραση: Ιωάννης Γρυπάρης 

  ********************

Από την ένωση του Φάουστ και της Ελένης γεννιέται ο Ευφορίων, ένα ανάλαφρο παιχνιδιάρικο πλάσμα που χάνεται στους αιθέρες (ο νους μας πάει στο ρομαντικό αισθητικό ιδεώδες και στη μορφή ενός μεγάλου ποιητή, του Μπάιρον).

  ********************


Το μεγάλο ερώτημα λοιπόν για τον Γκαίτε ήταν: μπορούν αυτά τα δύο ρεύματα, που είναι αντίθετα, το κλασικό και το ρομαντικό ή η Αρχαία Ελλάδα και η Ευρώπη, ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός, μπορούν αυτά τα δύο να συνδυαστούν, να αποτελέσουν μία εύκρατη, μία οργανική σύνθεση και να μας δώσουν το τέλειο; Εκεί είναι τα δύο μισά, που εάν είναι δυνατόν να τους γίνει η σύνθεση η σωστή, θα μας δώσουν το τέλειο. Κι'αυτό το πρόβλημα ερευνά εισάγοντας την Ελένη.
Ρομαντισμός.Θα πρέπει ίσως να πούμε δυό-τρία στοιχεία για να τον καταλάβετε, σαν εντελώς βασικές πληροφορίες. Λέμε η Ευρώπη είναι ρομαντική. Ο σκοτεινός μεσαίωνας  είναι η μήτρα, δέκα αιώνες κείται ο νέος άνθρωπος, ο Ευρωπαίος, στο Μεσαίωνα, για να τον τινάξει η Αναγέννηση και να ΄ρθει σαν σύνθεση κλασικών, ελληνικών και λατινικών, στοιχείων και από την άλλη μεριά χριστιανικών στοιχείων.
Ο ρομαντισμός , λοιπόν, είναι αυτό το σκοτεινό, το ομιχλώδες, τα δάση εκεί της Βόρειας Ευρώπης, με τις μάγισσες. Φέρτε στο μυαλό σας τον Μακμπέθ, του Σαίξπηρ, το ακαθόριστο, αυτή η φαντασία, να δουλεύει έτσι τα πάθη, το συναίσθημα.
Συναίσθημα, αυτό είναι ρομαντικό. Ενώ το κλασικό, είναι λογική περισσότερο, είναι καθαρότητα, είναι επιστήμη, είναι εμπειρία,. Πιστεύω πρώτα στα μάτια μου και μετά προχωρώ. Εδώ είναι και η αντίθεση που σας λέω, υπάρχει πολύ μεγάλη αντίθεση ανάμεσα στην Αρχαία Ελλάδα και στο Χριστιανισμό, στη Χριστιανική διδασκαλία. Αυτά τα πράγματα είναι ασυμβίβαστα, είναι η φωτιά με το νερό. Γι'αυτό πολεμήσανε με τόση μανία οι Χριστιανοί τους πρώτους αιώνες και τα σπάσανε όλα τα κλασικά, δεν αφήσαν τίποτα. Κι ήρθε ο Θεοδόσιος και δεν άφησε ούτε σχολές, έκλεισε τις σχολές, ούτε θέατρα  ούτε αγώνες γυμναστικούς, υπάρχει μιά φοβερή σύγκρουση εδώ, η οποία δεν είναι φαινομενική, είναι από τις μεγάλες κοσμικές αντινομίες, που μας λεει ο Καντ. Δεν συμπληρώνονται  ποτέ αυτά τα πράγματα.
 Λοιπόν. Η ιδέα του Γκαίτε ήταν : μπορούν μήπως  να συνδυαστούν αυτά τα πράγματα και να μας δώσουν το τρίτο, το τέλειο πια; Και πάνω σ'αυτό δούλεψε την παράστασή του με την Ελένη. Μας παρουσιάζει λοιπόν την Ελένη, την οποίαν, τη φέρνει στη Σπάρτη, την ανεβάζει απάνω στο Μυστρά, όχι την κλασική Σπάρτη πια  αλλά ο ρομαντικός Μυστράς, με το Μεσαίωνα, τους  Βιλλεαρδουίνους, τα Κάστρα, το Χρονικό του Μωρέως, θυμάστε, η πρώτη κατάκτηση της πόλης ... την ανεβάζει απάνω στο ρομαντικό Μυστρά, φέρνει και το Φάουστ από την Ευρώπη, το ρομαντικό Φάουστ, και τους παντρεύει. Τους παντρεύει , λοιπόν, τον Ιππότη, αυτόν τον Φάουστ, την έκφραση του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, και την Ελένη, την κλασική μορφή με το ρομαντικό. Τους παντρεύει, τους φέρνει εις γάμου κοινωνίαν, που λέμε, προσπαθώντας να ιδεί εάν από τη σύνδεση αυτή θα βγεί το τέλειο... Μετά από εννέα μήνες, αυτός ο γάμος δίνει έναν υπέροχο καρπό. Γεννιέται ένα αγοράκι, ο Εyphoreon: Ευφορίων. Ο Ευφορίων. Eyphoreon, το λέει ο Γκαίτε. Ένα υπέροχο αγοράκι, το οποίο από μικρό είναι θαυματουργό, και τι δεν κάνει αυτό το αγοράκι...
 Πίσω από αυτό το σύμβολο ο Γκαίτε θα σαρκώσει την εικόνα του Μπάϋρον, που την εποχή εκείνη κατεβαίνει στην Ελλάδα. Βλέπετε υπάρχουν εσωτερικοί ειρμοί, που την εποχή εκείνη κατεβαίνει στην Ελλάδα ο Μπάϋρον και μάλιστα, όπως ξέρουμε, θα πεθάνει στην Ελλάδα, ο ρομαντικός Μπάϋρον. Γεννιέται λοιπόν  αυτό το παιδάκι από τον καρπό του έρωτα του Φάουστ και της Ελένης, του κλασικού και του ρομαντικού, αλλά το παιδάκι αυτό είναι θνησιγέννητο, μετά από λίγο θα πεθάνει.
Η ιδέα, δηλαδή, του Γκαίτε είναι  ότι αυτά τα δύο πράγματα δεν μπορούν να οδηγηθούν σε οργανική σύνθεση, να δέσουν. Έχουνε όμως τέτοιες αντίθετες δυνάμεις μέσα τους, εσωτερικές και διαλυτικές, που ποτέ δε θα φτάσουν στη χρυσή σύνθεση. Εκεί θα καταλήξει όλη η σοφία του Γκαίτε. Ότι πια ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα από τον ελληνικό πολιτισμό. Μπορεί να πήρε πολλά στοιχεία, να τα αφομοίωσε, κάτω από την οδηγία και την επίδραση της χριστιανικής διδασκαλίας, γιατί η Ευρώπη είναι χριστιανισμός, μην το ξεχνάμε. Η Ευρώπη είναι τα πεντακόσια εκατομμύρια του Πάππα. Τα εφτακόσια εκατομμύρια του Πάππα, η Ευρώπη με την  Αμερική. (Ο Πάππας κυβερνάει, δεν κυβερνάνε οι Βοstpon πώς τους λέτε; Και Major. Πώς τον λένε το Γάλλο; Ντεμιρέλ. Το Γάλλο το... Μιτεράν, Μιραμπώ, παρολίγο να πω... Μιραμπώ. ) Λοιπόν. O Πάππας είναι αυτός που κυβερνάει. H Eυρώπη είναι χριστιανική και ο Νίτσε λέει κάπου, τέσσερις άνθρωποι τη χτίσαν την Ευρώπη, σας τόχω ξαναπεί, ε; Ένας ωραίος ποιητής πάναγνος, ένας φοβερά πονηρός οργανωτής, ο Παύλος, που την έκανε κοσμικό σύστημα, η Μαρία, αυτή η πάναγνη κόρη και ο Πέτρος, που είναι η βάση, η πέτρα, πάνω στην οποία χτίστηκε, είναι η συνέχεια των αποστόλων, ο Πέτρος, το Βατικανό, δηλαδή.

 Η ΕΛΕΝΗ ΩΣ ΝΟΗΤΙΚΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ ΕΩΣ ΤΟΝ ΕΛΥΤΗ
Απόσπασμα από το το βιβλίο του Δημήτρη Λιαντίνη*

*Δημήτρης Λιαντίνης - Βικιπαίδεια