Η ΤΡΕΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
- κείμενο: diastixo.gr
Η σύγχρονη επιστήμη αναγνωρίζει στην τρέλα μια διπλή σημασία: από τη μια η τρέλα είναι ένας κόσμος βαθιά διαφορετικός από εκείνον των «υγιών», από την άλλη φανερώνει κάτι που υπάρχει σε όλους τους ανθρώπους. Αναγνωρίζοντας αυτή την πραγματικότητα σημαίνει ότι ασκείσαι στον σεβασμό του άλλου και σε μια μεγάλη συνειδητοποίηση του εαυτού σου.
Η ιστορία της τρέλας ξεκινάει ανάμεσα στον 15ο και στον 16ο αιώνα: την ανασύνθεσε ο Μισέλ Φουκό σε ένα εξαιρετικό δοκίμιό του, με τίτλο «Η ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή». Με το έργο αυτό, που δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1961 ως διδακτορική διατριβή και επανεκδόθηκε το 1972, ο Γάλλος φιλόσοφος και ιστορικός επιχειρεί μια διερεύνηση της τρέλας, που ξεκινάει από τον «βαθμό μηδέν της ιστορίας της τρέλας, τη στιγμή που είναι ακόμη εμπειρία αδιαφοροποίητη» για να φτάσει, μέσα από την εγκάθειρξη της τρέλας και την ιατρικοποίησή της, στην ανάδειξή της σε εργαλείο διαχωρισμού ανάμεσα στους υγιείς και τους μη υγιείς –τους τρελούς–, που παύουν να είναι πια φορείς ιερών μορφών γνώσης και γίνονται κοινωνικά απόβλητοι. Ήδη την εποχή του Διαφωτισμού η τρέλα διαφοροποιείται από τη λογική, που μονολογεί και εξορκίζει όλους τους άλλους λόγους, ιδιαίτερα τη μη-λογική, το αντίθετό της. Το έργο διερευνά τις ιστορικές συνθήκες εμφάνισης της διάκρισης αυτής, μελετά τις συνθήκες που επέτρεψαν την ανάπτυξη της Ψυχιατρικής και της Ψυχολογίας και ερμηνεύει την παρακμή του προηγούμενου καθεστώτος εγκλεισμού σε ιδρύματα και τη γένεση του ασύλου στα τέλη του 18ου αιώνα. Τότε είναι που οι τρελοί «απενοχοποιούνται» για να γίνουν «ασθενείς».
Στην αρχαιότητα και στον Μεσαίωνα η τρέλα δεν έχει αυτόνομη παρουσία και διαπλέκεται με τις εκδηλώσεις του ιερού. Η καθημερινή συνύπαρξη με τη μαγικο-θρησκευτική διάσταση της πραγματικότητας εγκαθιστά έναν βαθύ δεσμό ανάμεσα στην τρέλα και στις θεϊκές ή δαιμονιακές δυνάμεις – στην ελληνική μυθολογία, η «μανία» των μαινάδων οι οποίες ήταν νύμφες και παρουσιάζονταν ως συντρόφισσες και συνοδοί του Διονύσου, που χορεύουν σε έξαλλη και οργιαστική κατάσταση. Με την τρέλα έχουν ασχοληθεί στην αρχαιότητα ο Ευριπίδης με τις Βάκχες του, ο Σοφοκλής με τον Αίαντα. Η πραγματική τρέλα στην αρχαιότητα ήταν η άρνηση του νόμου των Θεών, παραβιάζοντας τα όρια που είχαν τεθεί από τους ανθρώπους και χλευάζοντας με αυτόν τον τρόπο το θρησκευτικό μυστήριο. Στον Μεσαίωνα ο τρελός ήταν στο περιθώριο της κοινωνίας, επειδή αναγνώριζαν σ' αυτόν ένα σημάδι από τον Θεό. Η τρέλα λοιπόν ή προέρχονταν από τον Θεό ή προερχόταν από τον διάβολο.
Από τους παλαιότερους Νεοέλληνες πεζογράφους που ασχολήθηκαν με την τρέλα ξεχωρίζουν οι Δημήτριος Βικέλας, Αργύρης Εφταλιώτης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Γεώργιος Βιζυηνός, Δημήτριος Καμπούρογλους, Ιωάννης Κονδυλάκης, Παύλος Νιρβάνας, Μιχαήλ Μητσάκης, Δημοσθένης Βουτυράς, Κώστας Παρορίτης, Γιώργης Ζάρκος κ.ά. Επίσης με την τρέλα έχουν ασχοληθεί και νεότεροι πεζογράφοι, όπως οι Σωτήρης Πατατζής, Ανδρέας Φραγκιάς, Ε.Χ. Γονατάς, Λεία Χατζοπούλου-Καραβία, Νίκος Δήμου, Διαμαντής Αξιώτης, Μανόλης Πρατικάκης, Μαρία Κουγιουμτζή, Νίκος Θέμελης, Τάσος Καλούτσας, Γιώργος Ρωμανός, Νίκος Κατσαλίδας, Ηλίας Γκρης, Νίκη Τρουλινού, Σωτήρης Παστάκας, Ηρώ Νικοπούλου, Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Λίλα Κονομάρα, Σοφία Νικολαΐδου και Μάκης Τσίτας.
Ο πρώτος Νεοέλληνας λογοτέχνης που ασχολήθηκε με το θέμα της τρέλας στο έργο του είναι ο εθνικός μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός. Στο νεανικό του ποίημα «Η τρελή Μάνα» περιγράφει την αγωνία μιας γυναίκας που έχασε τα δύο της παιδιά και τα ψάχνει απεγνωσμένα τη νύχτα στο νεκροταφείο. Με την τρέλα και το παράλογο έχουν ασχοληθεί στην ποίησή τους και οι Κωστής Παλαμάς, Μαρία Πολυδούρη, Γιάννης Ρίτσος, Μίλτος Σαχτούρης, Τάσος Λειβαδίτης, Γιάννης Δάλλας, Γιώργης Παυλόπουλος, Μανόλης Αναγνωστάκης, Νίκος Καρούζος, Τίτος Πατρίκιος, Ζωή Σαμαρά, Αγγελική Σιδηρά, Λευτέρης Πούλιος, Μιχάλης Γκανάς, Βασίλης Λαδάς, Γιώργος Δουατζής, Γιώργος Μαρκόπουλος, Αντώνης Φωστιέρης, Τασούλα Καραγεωργίου, Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Χρίστος Παπαγεωργίου, Γιάννης Τζανετάκης, Γιώργος Κοζίας, Αλέξης Σταμάτης, Σάκης Σερέφας, Ευτυχία-Αλεξάνδρα Λουκίδου, Δημήτρης Κοσμόπουλος, Βασίλης Ρούβαλης και Αριστέα Παπαλεξάνδρου.
Η παρούσα ανθολογία είναι η πληρέστερη και η πιο αντιπροσωπευτική από τις λίγες που κυκλοφορούν. Η πρωτοτυπία της έγκειται στο γεγονός ότι πρώτη φορά συγκεντρώνονται σε ένα βιβλίο 38 πεζογραφικά και 30 ποιητικά κείμενα, φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας. Η διάταξη των κειμένων έγινε με χρονολογική σειρά, γιατί έτσι μπορούμε να παρακολουθήσουμε καλύτερα την παρουσία και την εξέλιξη του θέματος της τρέλας και του παραλόγου στη νεοελληνική λογοτεχνία, από τον περασμένο αιώνα μέχρι σήμερα.
Το βιβλίο κοσμούν πίνακες ασθενών, τους οποίους έστειλε ο ψυχίατρος και ζωγράφος-εικαστικός Παύλος Βασιλειάδης.
Η τρέλα και το παράλογο στην ελληνική λογοτεχνία
Από τον Σολωμό μέχρι τις μέρες μας
επιμέλεια – επιλογή κειμένων: Γιάννης Η. Παππάς
εισαγωγή: Ευάγγελος Η. Παππάς
εικόνα εξωφύλλου: Δ. Ζάχος, «Μορφή»
Εκδόσεις Διαπολιτισμός
396 σελ.
Τιμή € 25
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου