ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΙΘΗΚΟΙ

Οι τρεις πίθηκοι

Tου Νικου Γ. Ξυδακη__________
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, 18/04/2010

Βασικός μάρτυρας στη δίκη για τον φόνο του Αλέξη Γρηγορόπουλου αρνείται να παρουσιαστεί στο δικαστήριο· ο ανήλικος μάρτυρας όχι μόνο δεν αναγνωρίζει τη χρησιμότητα της μαρτυρίας του, αλλά δεν αναγνωρίζει τη χρησιμότητα του δικαστηρίου, φέρεται σαν μην πιστεύει στη χρησιμότητα του θεσμού, να μην αναγνωρίζει τον ίδιο τον θεσμό και να νομίζει ότι μπορεί να ζήσει εκτός του θεσμού και παρά τον θεσμό. Ο έφηβος μάρτυρας δεν είναι ένα μεμονωμένο φρικιό· σε μεγάλο βαθμό, παρόμοια θεμελιώδη ανυπακοή επιδεικνύουν πολλοί συνομήλικοί του, πολλά παιδιά της απέραντης καθ’ ημάς μεσαίας τάξης. Αυτή η ανυπακοή, στο όριο της παραβατικότητας, δεν είναι μόνο προϊόν κακομαθησιάς και τρικυμιώδους εφηβείας· παίζουν ρόλο και αυτά τα στοιχεία, αλλά είναι και κάτι πέραν αυτών, πολύ πιο εκρηκτικό.

Αυτή η ανυπακοή των νέων δεν έχει σχέση με τη στείρα ανυπακοή του ΚΚΕ. Ισως πλησιάζει πρακτικά προς την πολιτική ανυπακοή ελευθεριακών σαν τον περίφημο Αμερικανό στοχαστή του 19ου αι. Χένρι Ντ. Θορώ – αν υποθέσουμε παράτολμα ότι τον έχουν διαβάσει. Αλλού ας αναζητήσουμε οι ρίζες της ανυπακοής των δικών μας εφήβων, κατά τη γνώμη μου: Αφενός στη διάψευση των προσδοκιών τους, προτού καν αυτές πάρουν μορφή, δηλαδή στην αναίρεση της δυνατότητας του προσδοκάν· η προκαταβολική διάψευση και αναίρεση μόνο οργή και πικρία μπορεί να γεννήσει, απιστία σε θεσμούς, δυσπιστία ακόμη και για τον προσφερόμενο κοινωνικό βίο. Αφετέρου, οι ίδιοι οι θεσμοί πράττουν ό, τι είναι δυνατόν για να καταρρακωθεί το κύρος τους και να κλονιστεί η πίστη των πολιτών – πολλώ μάλλον η υπό διαμόρφωση πίστη των νέων.

Δύο παραδείγματα: Η Δικαιοσύνη με χίλιες δυσκολίες όρισε τη δίκη για τον φόνο Γρηγορόπουλου στην Αμφισσα, μακριά από την Αθήνα, φοβούμενη έξαψη των παθών και ανησυχία αν ετελείτο η δίκη στην Αθήνα. Η ίδια Δικαιοσύνη για άλλη υπόθεση που σίγουρα θα άναβε τα πάθη, για την υπόθεση βιασμού της Βουλγάρας μαθήτριας από συμμαθητές της στην Αμάρυνθο, όρισε τη δίκη στη Χαλκίδα, 30 χιλιόμετρα από τον τόπο του συμβάντος – δηλαδή, πλάι στο χωριό. Το δικαστήριο-πλάι-στο-χωριό κατέληξε ότι ο βιασμός και το θέαμα του βιασμού ετελέσθησαν με τη θέληση του θύματος...

Σε άλλη υπόθεση, στην υπόθεση των δωροδοκιών της Siemens, του μεγαλύτερου σύγχρονου σκανδάλου πολιτικού χρήματος, ο δικαστής Ν. Ζαγοριανός που χειρίστηκε ατελέσφορα την ανάκριση αντιμετωπίζει βαριές κατηγορίες για παράβαση καθήκοντος και κατάχρηση εξουσίας. Από την εκτελεστική εξουσία ζητήθηκε να τεθεί σε προσωρινή αργία έως ότου τελεσιδικήσουν οι έλεγχοι. Εύλογο, και στηριγμένο σε σχετική νομολογία. Και όμως: τόσο το Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο όσο και η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου αρνήθηκαν να θέσουν σε προσωρινή αργία τον ελεγχόμενο δικαστή. Σοκ στην κοινή γνώμη: Υπεράσπιση της ανεξαρτησίας ή ομερτά; Η Ενωση Δικαστών και Εισαγγελέων, πάντως, δεν στήριξε την απόφαση του ΑΔΣ.

Πώς προστατεύουν το κύρος τους οι θεσμοί; Πώς παιδαγωγούνται οι νεότερες γενιές ώστε να σέβονται τους θεσμούς, να εμπιστεύονται τις αρχές, το δικαστήριο, την αστυνομία, την εφορία, την πολεοδομία, τον δήμαρχο, τον βουλευτή; Δεν παιδαγωγούνται. Αλλα αποστηθίζουν από το σχολικό εγχειρίδιο Πολιτικής Αγωγής περί διάκρισης των εξουσιών κ. λπ. και άλλα βλέπουν στα μήντια, στη γειτονιά, στον κόσμο: ατιμωρησία, φακέλους σκανδάλων που πάνε στο αρχείο, παραγραφή αδικημάτων, απατεώνες να κυκλοφορούν ελεύθεροι χλευάζοντες το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Ιδού το αξιακό πλαίσιο.

Ο νεαρός που αρνείται τον οφειλόμενο σεβασμό στους θεσμούς έχει ακούσει τους ενήλικους, τους οικείους του ενδεχομένως, να σαρκάζουν και να σιχτιρίζουν μπροστά στο δελτίο ειδήσεων, να σαρκάζουν δηλώσεις, αποφάσεις, συγκαλύψεις. Ο ενήλικος, βέβαια, μένει εκεί: στον κατ’ οίκον σαρκασμό, στην εύκολη επίκριση· η ανάγκη και η ενσωμάτωση τον οδηγούν να φέρεται διαφορετικά στον δημόσιο χώρο, χωρίς πίστη, με φόβο, με ιδιοτέλεια – ακόμη και ψηφίζοντας ενάντια στις βαθύτερες πεποιθήσεις του. Ο έφηβος, όμως, δεν έχει εισέλθει πλήρως στη σφαίρα της ανάγκης και του φόβου, ο εγκοινωνισμός του δεν έχει ολοκληρωθεί, η ενσωμάτωσή του είναι ημιτελής· εξ ου και δεν φοβάται να εκδηλώσει ανοιχτά την ανυπακοή του, με τον ακατέργαστο, έστω, τον πρωτόγονο τρόπο του, βγάζοντας τη γλώσσα στις εξουσίες, μουτζουρώνοντας έναν τοίχο, κοροϊδεύοντας τον δάσκαλο, εντέλει αρνούμενος να παρουσιαστεί στο δικαστήριο.

Ας το πούμε πιο δραματικά, πιο ριψοκίνδυνα: το πολιτικό σύστημα και οι θεσμοί έχουν απολέσει τη νομιμοποίησή τους έναντι του κοινωνικού σώματος και υπεύθυνοι κατά μέγα μέρος είναι οι φορείς και οι εκφραστές των θεσμών. Η συντεχνιακή ομερτά, η ταφή σκανδάλων, η θεσμισμένη ατιμωρησία, η διακομματική ανοχή στη διαφθορά και τα προνόμια, η διάχυση της διαφθοράς από τα ψηλά στα χαμηλά σαν αντίδωρο, όλα τούτα γεννούν την εγγενή πλέον ανυπακοή στις νεότερες γενιές.

Σε φόντο ύφεσης και απειλής φτώχειας, σε φόντο δεινής οικονομικής και πολιτικής κρίσης, με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εγκατεστημένο στη διοίκηση της χώρας, αυτή η εγγενής, δομική ανυπακοή μπορεί να αποδειχθεί εκρηκτική για την κοινωνία. Η ματαιωμένη και ανυπάκουη νεολαία έχει στείλει πολλά σημάδια και στέλνει διαρκώς· σημάδια καπνού, κρότου, δίψας για ζωή, απόγνωσης, μηδενισμού. Ο κόσμος των ενηλίκων στέλνει παρόμοιο σήμα: ένας στους δύο πολίτες δηλώνει ότι δεν εμπιστεύεται καμία κυβέρνηση (Πολιτικό Βαρόμετρο Public Issue, Απρίλιος 2010). Οι κυβερνήτες, οι νομοθέτες, οι δικαστές βλέπουν, ακούν, μιλούν; Θυμόμαστε τη γιαπωνέζικη αλληγορία των τριών πιθήκων – καθένας τους σκεπάζει με το χέρι του διαφορετικό μέρος του προσώπου: μάτια, αυτιά, στόμα...