Η ΑΤΑΚΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ

Αποψη

Η «κουλτούρα του φόβου»

Tου Βασιλη Kαρυδη*

Πρώτα η παραδοχή: Την τελευταία δεκαετία, σταδιακά αλλά συστηματικά, το φαινόμενο της βίας εγκαταστάθηκε στις κοινωνικές δομές, έγινε ενδημικό φαινόμενο της καθημερινότητας. Σε όλα τα επίπεδα και με όλες τις μορφές : Διάθεση για αυτοδικία στην καθημερινή συνάφεια, τις συναλλαγές, τις σχέσεις των γειτόνων, των συναδέλφων, των εμπλεκομένων σε αστικές ή οικογενειακές διαφορές.

Ποιοτική μετάλλαξη του οργανωμένου εγκλήματος, με «συμβόλαια θανάτου», δίκτυα με βάθος και ερείσματα στην κρατική εξουσία, ακραίες μεθόδους δράσης, υποδομές και τεχνογνωσία. Διάχυση της βίας στην «εγκληματικότητα του δρόμου», απουσία εκ μέρους του δράστη στάθμισης οφέλους και ζημίας από την παραβατική συμπεριφορά. Εξοικείωση με το φαινόμενο όλο και περισσότερων νέων (π.χ. ένταση του χουλιγκανισμού).

Κρατική βία που συχνά εκδηλώνεται καταχρηστικά. Επιδείνωση των συνθηκών στο σωφρονιστικό σύστημα. Προβληματική σχέση με τη δεύτερη γενιά μεταναστών. Πολιτική βία ως «αντίσταση» στον εξουσιαστικό εκφυλισμό κρίσιμων θεσμών, όπως το Κοινοβούλιο, η Δικαιοσύνη, το Πανεπιστήμιο, η Εκκλησία, τα ΜΜΕ. Σε αυτήν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, γονιμοποίηση του εδάφους για συμπεριφορές ατομικού παθολογικού χαρακτήρα.

Η αλληλεπίδραση αυτών των παραγόντων καταλήγει σε κοινωνική ένταση, την οποία το επίσημο σύστημα κοινωνικού ελέγχου φαίνεται ότι δεν μπορεί πλέον να διαχειριστεί. Διαμορφώνεται ένα έντονο αίσθημα ανασφάλειας, που οδηγεί στη συγκρότηση μιας «κουλτούρας φόβου». Ολα είναι υπό καθεστώς απειλής. Από τις εργασιακές σχέσεις και το περιβάλλον, μέχρι τη σωματική ακεραιότητα και τους πολλαπλούς κινδύνους για τα παιδιά και τη νεολαία. Υπό τις συνθήκες αυτές, η εμπέδωση μιας «κουλτούρας ελέγχου», όπου οι τρομοκρατημένοι πολίτες παραιτούνται οικειοθελώς από βασικά κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, απέχει μόλις ένα βήμα.

Οπως ένα βήμα απέχει ο «πόλεμος όλων εναντίον όλων». Αυτό δεν πρέπει να επιτρέψει η ελληνική κοινωνία. Εχει προσφυώς λεχθεί ότι «αυτό που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος μας ο φόβος». Δυσχερές ίσως, αλλά μονόδρομος.

* Καθηγητής Εγκληματολογίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ, 16/3/2009