Ο Χορός του Θανάτου (αντίγραφο τοιχογραφίας του 15ου αιώνα· Εθνική
Πινακοθήκη της Σλοβενίας)· Η κεντρική ιδέα της είναι η παγκοσμιότητα του
θανάτου ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη ή επάγγελμα.
ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ* 
[Απόσπασμα από άγνωστο έργο]
Ἦχος γ´.
Ὅλα τὰ ἀνθρώπινα πράγματα εἶναι παροδικὰ καὶ δὲν ὑπάρχουν μετὰ τὸν θάνατο, οὔτε τὰ πλούτη παραμένουν, οὔτε ἡ δόξα μᾶς συνοδεύει. Διότι ὅταν ἔρχεται ὁ θάνατος ὅλα αὐτὰ θὰ ἐξαφανιστοῦν. Γι᾿ αὐτὸ ἂς φωνάξουμε στὸν ἀθάνατο βασιλιὰ καὶ Χριστό μας, αὐτὸν ποὺ πῆρε ἀπὸ ἐμᾶς ἂς ἀναπαύσει ἐκεῖ ποὺ ὑπάρχει ἡ κατοικία ὅλων αὐτῶν ποὺ γεύονται τὴν εὐφροσύνη τῆς βασιλείας Του.
Ἕτερον ἐκτὸς Τυπικοῦ. Ἦχος ὁ αὐτός.
Ποῦ εἶναι πλέον ἡ προσπάθεια γιὰ τὰ ὑλικά; Ποῦ εἶναι πιὰ οἱ ἰδέες γιὰ τὰ πρόσκαιρα; Ποῦ εἶναι ὁ χρυσὸς καὶ ὁ ἄργυρος; Ποῦ εἶναι τῶν ὑπηρετῶν τὸ πλῆθος καὶ ὁ θόρυβος; Ὅλα σκόνη, ὅλα τέφρα, ὅλα σκιά. Ἀλλὰ ἐλᾶτε νὰ φωνάξουμε στὸν ἀθάνατο Βασιλέα· Κύριε, ἀξίωσε τῶν αἰωνίων σου ἀγαθῶν τὸν ποὺ ἔφυγε ἀπὸ ἀνάμεσά μας πρὸς τὴν ἀγέραστη εὐτυχία.
Η κυνική φιλοσοφία του Μενάνδρου περί θανάτου
και η διαφορετική αντίληψη του Χριστιανισμού για το ίδιο θέμα
| Πτυχή | Μένανδρος (Στοχασμός Ελληνορωμαϊκός) | Χριστιανική Νεκρώσιμη Ακολουθία |
|---|---|---|
| 1. Τελικό Σημείο & Ελπίδα | Κεντρικό μήνυμα : Η Υποταγή στο μοιραίο. Ο θάνατος είναι το απόλυτο κοινό μας τέλος (ο «κοινός Άδης»). Το μήνυμα είναι σαφές : «Αυτή είναι η μοίρα σου, δέξου την για να γνωρίσεις τον εαυτό σου». Η προοπτική είναι εγκλωβισμένη στον τάφο. | Ελπίδα & Μετάβαση. Ο θάνατος δεν είναι τέλος, αλλά «κοίμηση» (ύπνος) και μετάβαση στη ζωή του μέλλοντος αιώνα. Ο τάφος δεν είναι το τέλος της ιστορίας. Η προοπτική είναι εκτός του τάφου – στην Ανάσταση και την αιώνια ζωή. |
| 2. Θεϊκό Στοιχείο & Κρίση | Απουσιάζει. Ο κόσμος είναι ανθρώπινος, η μοίρα είναι απροσδιόριστο κίνητρο. Δεν υπάρχει Θεός που να κρίνει ή να προσφέρει σωτηρία. | Κεντρική η παρουσία του Θεού. Ο θάνατος συνδέεται άμεσα με τον Θεό δημιουργό, τον Χριστό που νίκησε τον θάνατο και την επερχόμενη Κρίση. Η προσευχή είναι για τη «μετάσταση» της ψυχής «ἐν τόπῳ φωτεινῷ... πρὸς τοὺς Ἁγίους σου». |
| 3. Σκοπός της Υπενθύμησης | Φιλοσοφική-Ρεαλιστική αποδοχή του θανάτου. Ο σκοπός είναι να αποκτήσεις ψυχραιμία και ταπεινότητα (σωφροσύνη) μέσα από την αναγνώριση του εφήμερου της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι ένα ηθικό μάθημα για τη παρούσα ζωή. | Πνευματική Προετοιμασία & Μετάνοια. Η ενθύμηση του θανάτου είναι μια κλήση για μετάνοια, για αλλαγή κατεύθυνσης της ζωής προς τον Θεό, για να ετοιμαστείς για τη μετά θάνατον ζωή και την Κρίση. Είναι ένα πνευματικό εργαλείο για τη μέλλουσα ζωή. |
| 4. Τόνος & Ατμόσφαιρα | Ελεγχόμενη μελαγχολία & επίγνωση του άφευκτου τέλους. Ο τόνος είναι κοσμικός, αλλά πικρός. Επικεντρώνεται στη φθορά των έμβιων όντων και στη διάλυση του σώματος. | Διττός Τόνος: Πένθος & Ελπίδα. Υπάρχει το φυσικό πένθος για τον χωρισμό («Ζωή άναυδος, θανάτου μεταστάσεις»), αλλά το επικρατέστερο συναίσθημα είναι η παρακλητική διάθεση προς το Θείον («Χριστέ ὁ Θεός... δὸς ἀνάπαυσιν τῷ δούλῳ σου»). Η ατμόσφαιρα είναι συγκεντρωτικά προσευχητική. |
Συμπέρασμα
Το απόσπασμα του Μένανδρου είναι ένα φιλοσοφικό και κοσμικό Μemento mori («Θυμήσου ότι θα πεθάνεις»). Επιδιώκει να μας ταπεινώσει και να μας φέρει σε αρμονία με τη φύση των πραγμάτων μέσω της αποδοχής του αναπόφευκτου τέλους.
Η χριστιανική νεκρώσιμη ακολουθία είναι ένα πνευματικό και θεολογικό Μemento mori et resurrectionis («Θυμήσου τον θάνατο αλλά κυρίως την Ανάσταση»). Δεχόμενη την πραγματικότητα του θανάτου και της φθοράς, υπερβαίνει τα δύο στοιχεία μέσω της πίστης στη σωτηρία του Χριστού. Η εικόνα των τάφων δεν είναι το τελευταίο πλαίσιο, αλλά ένα σημείο διέλευσης.
Έτσι, ενώ και τα δύο κείμενα μοιράζονται μια βαθιά αίσθηση της προσωρινότητας της ανθρώπινης ύπαρξης, το πρώτο οδηγεί σε μια ρεαλιστική θεώρησή του , ενώ το δεύτερο μετασχηματίζει το πένθος σε προσευχή γεμάτη ελπίδα για την "αιώνια ζωή".
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
*Μένανδρος (342-291)**Memento mori: Η υπενθύμιση της θνητότητας στη τέχνη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου