Γιούργκεν Χάμπερμας/Βικιπαίδεια(1929)
*Το κείμενο αυτό αποτελεί απόδοση διάλεξης του Jürgen Habermas στο Ίδρυμα Siemens στις 19 Νοεμβρίου 2025: Can the EU Still Escape the Authoritarian Pull of the USA?
- Πηγή: ΙΝΕΡΠ
Ινστιτούτο Έρευνας Ρυθμιστικών Πολιτικών: Αρχική
- ierp.gr
Μια ανάλυση της διάλεξης του Γιούργκεν Χάμπερμας για το μέλλον της Δύσης
Στην πιο ανησυχητική ίσως αποτίμησή του για τη Δύση μέχρι σήμερα, ο Γιούργκεν Χάμπερμας προειδοποιεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται μπροστά σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι: είτε θα ενοποιηθεί πολιτικά και θα σταθεί ως αυτόνομη δύναμη σε έναν πολυπολικό κόσμο, είτε θα παρασυρθεί στην αυταρχική στροφή της Αμερικής του Τραμπ, χάνοντας την κανονιστική της ταυτότητα και τη δημοκρατική της ψυχή
1. Εισαγωγή: Το Επείγον Κάλεσμα του Χάμπερμας
Σε μια διάλεξη που αποτυπώνει την κρισιμότητα της τρέχουσας ιστορικής συγκυρίας, ο διακεκριμένος φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας αναλύει μια βαθιά αλλαγμένη παγκόσμια κατάσταση, η οποία καθιστά επιτακτική την πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης. Η κεντρική του θέση, διατυπωμένη στα τέλη του 2025, είναι σαφής και ανησυχητική: η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να δράσει ενωμένη και αποφασιστικά για να αποφύγει την οριστική περιθωριοποίηση, η οποία διαφαίνεται στον ορίζοντα λόγω της παρακμής της ηγεμονίας των Ηνωμένων Πολιτειών και της ταυτόχρονης ανάδυσης της Κίνας ως παγκόσμιας δύναμης.
Ο Χάμπερμας διατυπώνει μια υπαρξιακή πρόκληση για την ήπειρο. Η Ευρώπη καλείται να μετασχηματιστεί σε έναν αυτόνομο παγκόσμιο παίκτη, ικανό να χαράσσει τη δική του πορεία ανεξάρτητα από τις ΗΠΑ. Διαφορετικά, ελλοχεύει ο κίνδυνος να παρασυρθεί στην αυταρχική στροφή που εκτυλίσσεται στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού κατά τη δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ, χάνοντας την κανονιστική της ταυτότητα και τη δημοκρατική της ψυχή. Η ανάλυσή του αποτελεί ένα κάλεσμα αφύπνισης, υπογραμμίζοντας ότι η αδράνεια δεν είναι πλέον επιλογή. Για να κατανοήσουμε το βάρος αυτής της προειδοποίησης, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε τις παγκόσμιες αλλαγές που περιγράφει.
2. Η Νέα Παγκόσμια Τάξη: Μετατοπίσεις Ισχύος και Ιδεολογιών
Σύμφωνα με τον Χάμπερμας, η Ευρώπη καλείται να δράσει μέσα σε ένα ριζικά μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον. Οι βεβαιότητες του 20ού αιώνα έχουν καταρρεύσει, δίνοντας τη θέση τους σε μια ρευστή και απρόβλεπτη πραγματικότητα. Η κατανόηση των εξωτερικών πιέσεων που διαμορφώνουν το ευρωπαϊκό δίλημμα είναι, επομένως, στρατηγικής σημασίας για την αποκωδικοποίηση της επιχειρηματολογίας του. Οι δύο κεντρικοί άξονες αυτής της μεταβολής είναι η αποδυνάμωση της αμερικανικής ηγεμονίας και η ταυτόχρονη άνοδος ενός πολυπολικού κόσμου υπό την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας.
2.1 Η Παρακμή της Αμερικανικής Ηγεμονίας και η Αυταρχική Στροφή
Η αποδυνάμωση της διεθνούς θέσης των ΗΠΑ έχει βαθιές ρίζες, που εντοπίζονται στη μετατόπιση της νοοτροπίας μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και τον πόλεμο στο Ιράκ. Ωστόσο, η κατάσταση έχει εισέλθει σε μια νέα, επικίνδυνη φάση κατά τη δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ. Αυτό που εκτυλίσσεται τώρα, επισημαίνει ο Χάμπερμας, είναι η υλοποίηση του προγράμματος που είχε από καιρό αναγγελθεί από το Heritage Foundation: η μεθοδική και σχεδόν μη αναστρέψιμη αποδόμηση του παλαιότερου φιλελεύθερου δημοκρατικού καθεστώτος, ακολουθώντας ένα «πρότυπο που εμείς στην Ευρώπη γνωρίζαμε ήδη από το παράδειγμα της Ουγγαρίας και άλλων κρατών».
Ο Χάμπερμας περιγράφει μια συστηματική κατάληψη της εξουσίας, η οποία καθοδηγείται λιγότερο από πολιτικό όραμα και περισσότερο από τον «παθολογικά ναρκισσιστικό» χαρακτήρα ενός προέδρου που ενδιαφέρεται περισσότερο να είναι «μεγιστάνας και βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης» παρά πολιτικός. Οι ενέργειες της κυβέρνησής του συνιστούν μια μεθοδική αποδόμηση της δημοκρατίας:
- Κατάληψη νομοθετικών εξουσιών: Μέσω της επιθετικής δασμολογικής πολιτικής, ο Πρόεδρος σφετερίζεται αρμοδιότητες που ανήκαν στο Κογκρέσο.
- Εκφοβισμός της αντιπολίτευσης: Η απρόκλητη ανάπτυξη της Εθνοφρουράς σε μεγάλες πόλεις λειτουργεί ως επίδειξη ισχύος και προειδοποίηση προς τους πολιτικούς αντιπάλους.
- Υπονόμευση της ανεξαρτησίας του Τύπου και των πανεπιστημίων: Γίνονται συστηματικές προσπάθειες για τον σταδιακό περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου και της ακαδημαϊκής αυτονομίας.
- Περιφρόνηση του διεθνούς δικαίου: Αυθαίρετες στρατιωτικές ενέργειες, όπως αυτές κατά των λαθρεμπόρων στα ανοικτά της Βενεζουέλας, καταδεικνύουν την αδιαφορία για τους διεθνείς κανόνες.
Αυτό που ο Χάμπερμας θεωρεί «εκπληκτικό» είναι η «ολιγωρία» της αμερικανικής κοινωνίας των πολιτών, η οποία μοιάζει να παρακολουθεί σε μεγάλο βαθμό απαθής αυτή τη μετάβαση προς ένα αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης.
2.2 Η Άνοδος της Κίνας και ενός Πολυπολικού Κόσμου
Παράλληλα με την παρακμή των ΗΠΑ, ο κόσμος είναι μάρτυρας της ανόδου της Κίνας. Ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ έχει διατυπώσει έναν ξεκάθαρο στόχο: να αντικαταστήσει το φιλελεύθερο παγκόσμιο εμπορικό καθεστώς με μια «κινεζοκεντρική παγκόσμια πολιτική τάξη». Αυτή η στρατηγική δεν περιορίζεται σε ρητορικές διακηρύξεις. Το μεγαλόπνοο έργο του «Δρόμου του Μεταξιού» αποτελεί την πιο απτή απόδειξη των ευρύτερων στρατηγικών και γεωπολιτικών στόχων του Πεκίνου, καθιστώντας την Κίνα τον μεγαλύτερο πιστωτή για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες.
Ταυτόχρονα, η άνοδος μεσαίων δυνάμεων όπως η Βραζιλία, η Νότια Αφρική και η Σαουδική Αραβία, οι οποίες διεκδικούν με αυτοπεποίθηση μεγαλύτερη ανεξαρτησία, καθώς και οι ιδιαίτερες φιλοδοξίες της Ινδίας να αναδειχθεί σε παγκόσμια δύναμη, σηματοδοτούν το οριστικό τέλος της δυτικής ηγεμονίας. Η επέκταση της ομάδας των BRICS επιβεβαιώνει αυτή τη μετάβαση. Ο κόσμος εισέρχεται σε μια πολυπολική φάση, όπου η ισχύς είναι πιο διάχυτη και οι παραδοσιακοί κανόνες αμφισβητούνται. Αυτές οι τεκτονικές μετατοπίσεις ισχύος έχουν άμεσες και βαθιές συνέπειες για τη συνοχή και την ίδια την έννοια της «Δύσης».
3. Η Διχασμένη Δύση: Ο Πόλεμος στην Ουκρανία και η Κατάρρευση της Κανονιστικής Ενότητας
Η έννοια της «διχασμένης Δύσης» είναι κεντρική στην ανάλυση του Χάμπερμας. Η αυταρχική στροφή των ΗΠΑ δεν αποτελεί απλώς μια εσωτερική πολιτική αλλαγή· διασπά τη μέχρι πρότινος ενιαία κανονιστική και ηθική φωνή του δυτικού κόσμου. Αυτή η διάσπαση γίνεται οδυνηρά εμφανής στο πλαίσιο του πολέμου στην Ουκρανία, αποκαλύπτοντας τις νέες, επώδυνες πραγματικότητες για την Ευρώπη.
Η ΕΕ βρίσκεται εγκλωβισμένη σε ένα στρατηγικό δίλημμα. Από τη μία πλευρά, παραμένει πλήρως εξαρτημένη από την αμερικανική στρατιωτική υποστήριξη και τεχνολογία για την άμυνα της Ουκρανίας. Από την άλλη, οι ΗΠΑ υπό την ηγεσία του Τραμπ έχουν μετατραπεί σε έναν «απρόβλεπτο εταίρο». Η κατάσταση είναι παράδοξη: η Ουάσινγκτον στην καλύτερη περίπτωση προμηθεύει όπλα, τα οποία «η Ευρώπη —και αυτό de facto σημαίνει η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας— πληρώνει». Ταυτόχρονα, η αμερικανική κυβέρνηση δεν επικαλείται πλέον με αξιοπιστία το διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αποδεικνύεται από την τελευταία ομιλία του Τραμπ στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, η οποία απαξίωσε πλήρως τη νομική ρητορική που χρησιμοποιούσε η Δύση.
Η βασική συνέπεια, την οποία ο Χάμπερμας επισημαίνει με έμφαση, είναι ότι η Δύση, παρόλο που συνεχίζει να ενεργεί από κοινού στο στρατιωτικό πλαίσιο του ΝΑΤΟ, «δεν μιλά πλέον κανονιστικά με μία φωνή». Αυτή η κανονιστική κατάρρευση υποτιμά την ηθική δικαιολόγηση της βοήθειας προς την Ουκρανία, μετατρέποντάς την από μια υπεράσπιση αρχών σε μια απλή γεωπολιτική συναλλαγή. Ο Χάμπερμας δεν παραλείπει να σχολιάσει την ειρωνεία της ονομασίας «Συνασπισμός των Προθύμων» που υιοθέτησε η ομάδα κρατών που στηρίζει την Ουκρανία — την ίδια ακριβώς ονομασία που είχε χρησιμοποιήσει ο Τζορτζ Μπους για τη συμμαχία που εισέβαλε παράνομα στο Ιράκ. Το ερώτημα που προκύπτει αβίαστα είναι πώς μπορεί η Ευρώπη να απαντήσει σε αυτή τη νέα, διχασμένη πραγματικότητα.
4. Το Ευρωπαϊκό Δίλημμα: Η Επιτακτική Ανάγκη για Ενοποίηση και τα Εσωτερικά Εμπόδια
Αυτή η ενότητα αποτελεί τον πυρήνα της επιχειρηματολογίας του Χάμπερμας, καθώς αναδεικνύει τη δραματική απόσταση μεταξύ αυτού που η Ευρώπη πρέπει να κάνει για να επιβιώσει και των λόγων για τους οποίους αυτό φαντάζει σχεδόν απίθανο. Το διακύβευμα δεν είναι τίποτα λιγότερο από την πολιτική της επιβίωση σε ένα εχθρικό διεθνές περιβάλλον.
Ο κεντρικός στόχος, όπως τον θέτει ο Χάμπερμας, είναι η ΕΕ να αναγνωριστεί ως ένα ξεχωριστό, «πολιτικά αυτοδύναμο και ικανό υποκείμενο», το οποίο θα μπορεί να δρα στη διεθνή σκηνή ανεξάρτητα από τις ΗΠΑ. Ωστόσο, η απόσταση μεταξύ αυτού του στόχου και της πολιτικής πραγματικότητας είναι τεράστια, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα που αντιπαραβάλλει τις απαιτούμενες δράσεις με τα εσωτερικά εμπόδια που εντοπίζει ο Χάμπερμας.
|
Απαιτούμενη Δράση για Ενοποίηση |
Υπάρχουσα Πραγματικότητα κατά τον Χάμπερμας |
|
Κοινή ενίσχυση και εκχώρηση εθνικών αρμοδιοτήτων. |
Τα ανατολικά κράτη-μέλη, αν και ζητούν εξοπλισμούς, είναι τα λιγότερο πρόθυμα να περιορίσουν τις εθνικές τους εξουσίες. |
|
Πρωτοβουλία από τις χώρες του πυρήνα της Δυτικής Ευρώπης. |
Η Ιταλία της Μελόνι δεν είναι διαθέσιμη, η Γαλλία είναι αποδυναμωμένη και η Γερμανία ακολουθεί υποκριτική πολιτική. |
|
Ανάπτυξη κοινής ευρωπαϊκής άμυνας. |
Αντί για κοινή άμυνα, η Γερμανία οικοδομεί τον «ισχυρότερο στρατό στην Ευρώπη» εντός εθνικού πλαισίου, διαιωνίζοντας την εθνική κυριαρχία. |
|
Εμβάθυνση της οικονομικής ολοκλήρωσης. |
Η Γερμανία απέρριψε τις πρωτοβουλίες Μακρόν, ενώ ο Καγκελάριος Merz, ως γνήσιος κληρονόμος της διδασκαλίας του Wolfgang Schäuble, συνεχίζει να θεωρεί τα ευρωομόλογα «έργο του διαβόλου». |
Η υποκριτική ευρωπαϊκή πολιτική της Γερμανίας, την οποία ο Χάμπερμας θεωρεί συνέχεια της εποχής Μέρκελ, αποτελεί κεντρικό παράδοξο: ρητορικά πάντα υπέρ της Ευρώπης, αλλά στην πράξη εμποδίζει κάθε ουσιαστικό βήμα ολοκλήρωσης, είτε στην άμυνα είτε στην οικονομία, προκειμένου να διατηρήσει την εθνική της εξουσία. Σαν να μην έφταναν αυτά, η άνοδος του δεξιού λαϊκισμού σε όλα τα κράτη-μέλη καθιστά ένα βήμα προς την ολοκλήρωση λιγότερο πιθανό από ποτέ, δηλητηριάζοντας κάθε προοπτική για μια βαθύτερη Ένωση. Η ανάλυση αυτή προετοιμάζει αναπόφευκτα το έδαφος για ένα ζοφερό και απαισιόδοξο συμπέρασμα.
5. Συμπέρασμα: Το Ζωτικό και Απίθανο Μέλλον της Ευρώπης
Στο τέλος της ανάλυσής του, ο Χάμπερμας καταλήγει σε ένα σχεδόν ικετευτικό συμπέρασμα, το οποίο αποτυπώνει το κεντρικό παράδοξο της σημερινής ευρωπαϊκής κατάστασης. Με τα δικά του λόγια: «η περαιτέρω πολιτική ολοκλήρωση τουλάχιστον του πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ήταν ποτέ τόσο ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή μας όσο σήμερα. Και ποτέ τόσο απίθανη». Η φράση αυτή συμπυκνώνει ολόκληρο το δράμα της Ευρώπης: η ανάγκη για ενότητα είναι υπαρξιακή, αλλά οι πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες την καθιστούν μια εξαιρετικά απομακρυσμένη προοπτική.
Η διάλεξη του Χάμπερμας αφήνει την Ευρώπη με μια ζοφερή πρόκληση. Καλείται να υπερβεί τις βαθιές εσωτερικές της διαιρέσεις, τον εθνικιστικό λαϊκισμό και την πολιτική της αδράνεια, την ίδια στιγμή που ο κόσμος γύρω της αλλάζει με καταιγιστικούς ρυθμούς. Εάν δεν τα καταφέρει, κινδυνεύει όχι μόνο να περιθωριοποιηθεί γεωπολιτικά, αλλά και να χάσει την ίδια την κανονιστική της ταυτότητα και τη θέση της στον κόσμο ως φάρος της δημοκρατίας και των φιλελεύθερων αξιών. Το μέλλον της Ευρώπης, σύμφωνα με τον μεγάλο στοχαστή, είναι ταυτόχρονα ζωτικής σημασίας και οδυνηρά αβέβαιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου