«Εθνικισμός και πατριωτισμός στην Ελλάδα του σήμερα. Έννοιες αλληλένδετες ή μήπως όχι;»
Φωτεινή Μπακαδήμα**, τ. Βουλευτής Β’ Πειραιά ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, υποψήφια Διδάκτωρ ΑΠΚυΔυστυχώς, συχνά είτε εσκεμμένα είτε ασυναίσθητα ο πατριωτισμός έχει συσχετιστεί με τον εθνικισμό, όμως είναι σαφές πως δεν μιλάμε για δύο ταυτόσημες έννοιες
Ο ορισμός που δίνει ο Χέρντερ για το Έθνος και το γεγονός πως αυτό βρίσκεται στο πνεύμα του Λαού (Volksgeist) ανοίγει ο δρόμο στον εθνικισμό, με αποτέλεσμα σταδιακά να χρησιμοποιείται αφενός, και να δικαιολογήσει, αφετέρου, την εθνική προκατάληψη και το γεγονός πως υπάρχουν άτομα που αγαπούν το δικό τους έθνος περισσότερο από τα άλλα τείνοντας να υιοθετήσουν αρνητική έως στάση μίσους απέναντι σε άλλα έθνη και λαούς.
Μετά τη Γαλλική Επανάσταση είχαμε τη δημιουργία των νέων κρατών με χαρακτηριστικά όπως η γλώσσα, η γεωγραφία, η ιστορία, η εκπαίδευση και η θρησκεία να δημιουργούν και να προωθούν κάθε εθνική ταυτότητα. Συχνά, όπως και στην περίπτωση της Ελλάδας παρατηρούμε την αποτύπωση της ελληνικότητας στην πεζογραφία, στη μουσική, στο θέατρο, στις καλές τέχνες, στην αρχιτεκτονική και στην εκπαίδευση. Αποτελεί γεγονός ιδιαίτερης σημασίας πως ο εθνικισμός, παρότι από πολλούς διανοητές θεωρείται δημιούργημα των τελευταίων αιώνων, απέκτησε καθολική και παγκόσμια ισχύ με δυνατότητες προσαρμοστικότητας και συνύπαρξης ακόμη και με αντιφατικές μεταξύ τους θεωρίες, όπως για παράδειγμα ο φασισμός, ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός, ο φιλελευθερισμός.
Αξίζει, να σημειωθεί, πως ο εθνικισμός, ιστορικά, εμφάνισε αμφότερα τα πρόσωπα του Ιανού: λαμβάνοντας περισσότερο δομικά στοιχεία του πατριωτισμού συνέβαλε στην πολιτική χειραφέτηση των λαών και την απομάκρυνση του μύθου της θεϊκής διακυβέρνησης. Παρόλα αυτά, εξαιτίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και των εθνικιστικών χαρακτηριστικών της ναζιστικής θεωρίας οδηγηθήκαμε στον μετασχηματισμό του εθνικισμού από τη σύνδεση του με τον πατριωτισμό στη δημιουργία μιας αυταρχικής ιδεολογίας. Συνακολούθως, σημειώθηκαν όλες εκείνες οι αναγκαίες ιδεολογικές μεταλλάξεις για να φτάσουμε στη δημιουργία των ιδεών για τον «εχθρικό άλλο» είτε πρόκειται για έτερο κράτος είτε για έναν ξένο που φτάνει σε μια χώρα.
Από την άλλη πλευρά, ο πατριωτισμός, μολονότι, συχνά διαπλέκεται και συγχέεται με τον εθνικισμό, αν λογιστεί με την απλοϊκή έννοια της αγάπης για την πατρίδα και την ετοιμότητα για την υπεράσπιση της, μπορεί να αντιμετωπιστεί ως μια έννοια που διέπνεε και διακατείχε τους ανθρώπους από την εποχή των πόλεων-κρατών της ελληνικής αρχαιότητας μέχρι σήμερα. Δυστυχώς, συχνά είτε εσκεμμένα είτε ασυναίσθητα έχει συσχετιστεί με τον εθνικισμό, όμως είναι σαφές πως δεν μιλάμε για δύο ταυτόσημες έννοιες. Χαρακτηριστική ρήση που υπογραμμίζει αυτή την ιδεολογική διαφορά είναι η ρήση του Σαρλ ντε Γκωλ, ότι «Πατριωτισμός είναι όταν βάζεις πάνω απ’ όλα την αγάπη για τη χώρα σου. Εθνικισμός είναι όταν βάζεις πάνω απ’ όλα το μίσος για τις άλλες». Ακριβώς με στόχο την περαιτέρω ηθελημένη από κάποιους συσχέτιση των εννοιών παρατηρούμε εκπροσώπους και στελέχη κομμάτων που ανήκουν στο πιο συντηρητικό, δεξιό και ακροδεξιό ιδεολογικό φάσμα να διατυπώνουν κοντινές με εκείνες του ντε Γκωλ απόψεις για την Ευρώπη, και την τοποθέτηση της έννοιας του ισχυρού εθνικού κράτους πάνω από τη συλλογική αντίληψη περί Ευρωπαϊκής συνεργασίας.
Επιστρέφοντας, τώρα στο διαρκή μετασχηματισμό του περιεχομένου της έννοιας του πατριωτισμού είναι πασιφανές πως συντελείται σύμφωνα με την αλλαγή των ιστορικών συνθηκών κάθε περιόδου. Διαχρονικά, ο πατριωτισμός λειτουργεί συνεκτικά ενώνοντας τα μέρη μιας εθνικής υπόστασης με μια υπερεθνική διάσταση, πέρα από χρονικά όρια. Ταυτόχρονα, διαμορφώνει και συνδιαμορφώνεται μέσα από την αντίληψη της σχέσης που πρέπει να έχει η πατρίδα με τους υπόλοιπου παράγοντες της διεθνούς σκακιέρας. Δεν νοείται πατριωτισμός ξεκομμένος από τις γεωπολιτικές και τις ιστορικές συνθήκες, τους παγκόσμιους συσχετισμούς και τις κοινωνικές και πολιτικές ανάγκες.
Γι’ αυτό και σήμερα μιλάμε για ένα νέο πατριωτισμό εντός των ριζικά νέων συνθηκών που έχουν αναπτυχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Ζούμε σε μια εποχή επάλληλων κρίσεων, μέσα στους κλυδωνισμούς που δημιουργεί ο αυξανόμενος ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων, ειδικά μετά την επανεκλογή Τραμπ στις ΗΠΑ, την άνοδο των δυνάμεων του αυταρχισμού και της ακροδεξιάς και την ενίσχυση του εθνικισμού. Σε μια εποχή που οι πολίτες βιώνουν την ολοένα και εντονότερη πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ανασφάλεια, εθνικιστικές δυνάμεις εργάζονται δημιουργώντας μια ελκυστική ψευδαίσθηση ασφάλειας, κερδίζοντας δύναμη και εκλογική ισχύ.
Την ίδια στιγμή η στρατηγική και καθημερινή υποβάθμιση της Δημοκρατίας οδηγεί στον ευτελισμό στο μυαλό των πολιτών των διαχρονικών θεσμικών πυλώνων, τινάζοντας στον αέρα κάθε μεταπολεμικό κεκτημένο και ισοπεδώνοντας κάθε δημοκρατικό δικαίωμα. Υπό τη δαμόκλειο σπάθη ενός νέου διχασμού μεταξύ «υπερπατριωτών» που υπερασπίζονται του Έλληνες από τη μια πλευρά και «αντι-πατριώτες » που στηρίζουν τους ξένους από την άλλη, η ανάγκη αποσαφήνισης των ορίων και των όρων είναι αδήριτη. Η αναγκαιότητα για ένα νέο πατριωτισμό του σήμερα γιγαντώνεται. Έναν πατριωτισμό ο οποίος θα απαντήσει σε όλα τα ανοικτά ζητήματα και τις ανισότητες της εποχής μας και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα και η Ήπειρός μας, όπως η επίπλαστη αριστεία, η ικανοποίηση των συμφερόντων των λίγων σε βάρος των πολλών, ο άκρατος πλουτισμός μιας κλειστής κάστας απέναντι στην πλειοψηφία των πολιτών που αγωνίζεται να καλύψει τις καθημερινές ανάγκες, οι πολιτικές που εντείνουν ανισότητες και αδικίες.
Χρειαζόμαστε έναν νέο πατριωτισμό πάνω απ’ όλα γιατί όπως σωστά υποστηρίζει ο Μαουρίτσιο Βίρολι στο βιβλίο του «Nazionalisti e patrioti», «το καλύτερο και πιο ισχυρό αντίδοτο στην απειλητική άνοδο των εθνικισμών στον σύγχρονο κόσμο είναι ο δημοκρατικός πατριωτισμός». Αυτό το αντίδοτο οφείλουν οι δημοκράτες, σκεπτόμενοι, ελεύθεροι πολίτες να το δώσουν στη χώρα μας, σαν πνοή ζωής και ελευθερίας.
*Φωτεινή Μπακαδήμα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου