“Ίσως ζήσαμε το τελευταίο καλοκαίρι ειρήνης στην Ευρώπη”
φωτογραφία: Δημήτρης Παπαμήτσος / eurokinissi
Αν δούμε τις τελευταίες μέρες, (ίσως και ώρες) της γερμανικής κυβέρνησης, θα παρατηρήσουμε ένα επιταχυνόμενο πύκνωμα σύννεφων, μια διαρκής προσπάθεια της ηγεσίας του Friedrich Merz να συναντήσει ένα στρατηγικό στόχο, όχι πάντα ξεκάθαρο, και να προετοιμαστεί για έναν εχθρό που ήταν πάντα φανερός, αλλά όχι απόλυτα κατανοητός. Σε πρόσφατη δήλωση του ο υπουργός άμυνας της Γερμανίας δήλωσε πως “Ίσως ζήσαμε το τελευταίο καλοκαίρι ειρήνης στην Ευρώπη” και πως υπάρχει πιθανότητα επίθεσης της Ρωσίας ακόμη και πριν το 2029. Ο δε Merz, μέσα σε λίγες μέρες έχει προβεί στην άρση του εμπάργκο αποστολής όπλων στο Ισραήλ, ενώ σε σχετική δήλωση του στην νεολαία του CDU, έκανε σαφές ότι ‘σε αυτή την ΕΕ, κρατάμε αποστάσεις απο τον δογματικό σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό, τις κατακερματισμένες αγορές και απο το αυταρχικό στυλ πολιτικής ηγεσίας’. Οι πιο παρατηρητικοί θα αναφέρουν πως δεν υπάρχει καμία αναφορά στον φασισμό, ή θα ανακαλύψουν την υφέρπουσα ειρωνία στις δηλώσεις για τον αυταρχισμό.
Όλα αυτά δεν είναι καινούργια, αλλά είναι δείγματα μιας εντατικοποιημένης προσπάθειας, ενός εγγενούς υπαρξιακού άγχους της Γερμανίας να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της μέσα στο υπο διαμόρφωση διεθνές σκηνικό και στη πορεία, να επαναπροσδιορίσει την ίδια την ΕΕ. Μια προσπάθεια που έρχεται σε ρήξη με τον χαρακτήρα και της Γερμανίας και της ΕΕ, όπως αυτός διαμορφώθηκε την μεταπολεμική και μετα-Ψυχροπολεμική περίοδο, κυρίως γιατί η νέα ταυτότητα δεν εδρεύει σε μια προσπάθεια να ξεπεραστεί το συλλογικό τραύμα του πρόσφατου παρελθόντος, δηλαδή ο ναζισμός και το Ολοκαύτωμα, αλλά σε μια φαινομενική επερχόμενη απειλή στο πρόσωπο της Ρωσίας.
Με άλλα λόγια, η Γερμανία και η ΕΕ επανεφευρίσκουν τον «Άλλο», εκείνη την οντότητα που με ψυχαναλυτικούς όρους αντιπροσωπεύει όσα δεν είναι ή δεν θέλουν να είναι. Για τη Γερμανία δε, ο διαχρονικός Άλλος δεν ήταν άλλος απο τη Ρωσία, απο την αυτοκρατορική της μορφή, μέχρι τη σύγχρονη, ένα κράτος που πάντα αντιπροσώπευε το απολυταρχικό και το δεσποτικό. Πράγματι, το γερμανικό έθνος πάντα αντιμετώπιζε την Ρωσία με τον φόβο να μην γίνει ποτέ σαν αυτή, σε μια σχέση που θα μπορούσε να ειδωθεί ως η αντίστροφη της σχέσης Ελλάδας-Ευρώπης: ενώ η Ελλάδα επιθυμούσε να μοιάσει στην Ευρώπη, η Γερμανία φοβάται πως θα μοιάσει στη Ρωσία. Για αυτό και έκανε πάντα ότι περνούσε απο το χέρι της προκειμένου να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, αντιπαραβάλλοντας τον Μπίσμαρκ στη Τσαρική Ρωσία, το Ναζιστικό καθεστώς απέναντι στην ΕΣΣΔ, την Δυτική Γερμανία στο παράδειγμα της Ανατολικής. Φυσικά, αυτή η αναζήτηση νέας εθνικής ταυτότητας την ώθησε να γίνει κάτι πολύ χειρότερο στο παρελθόν, καθώς στην προσπάθεια να μην γίνει ότι αντιπροσώπευε η Ρωσία, κατάφερε να δημιουργήσει μια φριχτότερη ταυτότητα.
Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την φαινομενική εξάλειψη των συγκρούσεων στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, η Γερμανία και η ΕΕ προσπάθησαν να νοηματοδοτήσουν την ύπαρξη τους με θετικό πρόσημο (ανάπτυξη και ευημερία για όλους, περισσότερο ευρωπαϊκή ενοποίηση, κτλ.), μέχρι τα πρώτα ρήγματα της οικονομικής κρίσης, όπου ξαφνικά ο Άλλος βρέθηκε να είναι μέσα στην ίδια την ΕΕ και να βρίσκει το πρόσωπο του στις χώρες του ευρωπαϊκού νότου, δημιουργώντας κλονισμούς και δυσφορία στην ίδια την Ένωση. Τα πράγματα άρχισαν να γίνονται λίγο πιο ξεκάθαρα όταν λίγα χρόνια μετά ο Άλλος ήρθε στη μορφή των μεταναστών και των προσφύγων, δημιουργώντας έναν άνισο συσχετισμό δυνάμεων που επέτρεπε και τη Γερμανία και την ΕΕ να θεμελιώσουν ακόμη περισσότερο την ταυτότητα τους.
Με τη Ρωσία όμως η κατάσταση είναι αρκετά διαφορετική. Η Γερμανία και η ΕΕ συνειδητοποιούν πως ειναι ανίσχυρες απέναντι σε έναν επιθετικό αντίπαλο, μια σημαντική κρατική οντότητα γεγονός που στέλνει και τις δύο σε ένα κρεσέντο αυταρχισμού και συνεχους στρατιωτικοποίησης, όχι μόνο των οικονομιών, αλλά και των αντιλήψεων και ιδεών που πρέπει να διαπνέουν τόσο τη Γερμανία, όσο και την ΕΕ. Οι πρόσφατες δηλώσεις του Δένδια στα καθ’ημάς για την απόκτηση πνεύματος αυτοθυσίας είναι πλέον ενδεικτικές αυτής της διάθεσης.
Παρατηρούμε μια μεταστροφή της ευρωπαϊκής ιδέας (όπως αυτή νοηματοδοτούνταν ως τώρα), σε μια σκληρότερη εκδοχή της όπου η μοναδική μέριμνα θα περιστρέφεται γύρω απο την στρατιωτική άμυνα και προστασία, η οποία δεν θα επεκτείνεται μόνο στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, αλλά και μέσα στα ίδια κράτη-μέλη. Ο ηγετικός ρόλος της Γερμανίας φαίνεται να είναι σχεδόν μοιραίος σε αυτή τη συγκυρία και τα λόγια του Merz πως επιθυμεί να κάνει τη Bundeswehr τη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη στην Ευρώπη, δημιουργούν δυσάρεστους ιστορικούς συσχετισμούς. Για άλλη μια φορά η Γερμανία δηλώνει πρόθυμη να ενστερνιστεί τα χειρότερα δυνατά χαρακτηριστικά μιας νέας εθνικής ταυτότητας προκειμένου να απωθήσει ιδεολογικά και ψυχαναλυτικά τον αιώνιο Άλλο, τη Ρωσία και είναι διατεθειμένη να συμπαρασύρει και την ίδια την ΕΕ σε αυτή τη προσπάθεια.
Θα μπορούσε να πει κανείς πως κάτι τέτοιο θυμίζει την τελευταία σκηνή της Έβδομης Σφραγίδας του Ingrid Bergmann, όπου ο Χάρος οδηγεί τους υπόλοιπους πρωταγωνιστές σε ένα χορό θανάτου. Αν κάτι τέτοιο ακούγεται τρομακτικό, είναι γιατί είναι τρομερά αληθινό.
*O Λάζαρος Καραβασίλης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Βρέμης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου