«Το ποδόσφαιρο αποτελούσε πάντα πρόσφορο έδαφος για ιδεολογική κυριαρχία»
Με αφορμή το βιβλίο του ιστορικού Σπύρου Αλεξίου, «Ένας Θρύλος με πολλά πρόσωπα, 100 χρόνια Ολυμπιακός», εκδ. Τόπος, η Εποχή συζητάει με τον συγγραφέα για ζητήματα που άπτονται της ιστορίας του ΟΣΦΠ, την κοινωνική ιστορία του Πειραιά και διαχρονικά φαινόμενα του αθλητισμού, όπως η οπαδική βία, το nopolitica και η εμπορευματοποίηση.
Τη συνέντευξη πήρε ο Χάρης Φραντζής
Φέτος ο μεγαλύτερος πολυ-αθλητικός σύνδεσμος στη χώρα, ο Ολυμπιακός, έκλεισε έναν αιώνα ιστορίας. Σε πρόσφατη δημοσκόπηση της GPO (16/05/2025) για την ιστοσελίδα athletiko.gr καταγράφεται ότι το 32.1% του γενικού πληθυσμού είναι υποστηρικτές του, με τον ΠΑΟ και την ΑΕΚ να ακολουθούν με 23.8% και 13.1% αντίστοιχα. Ένας σύνδεσμος φιλάθλων που γεννήθηκε σε μια παρηκμασμένη, κατά κύριο λόγο, εργατούπολη στις παρυφές της πρωτεύουσας, πώς κατάφερε να αποκτήσει τόση δημοφιλία;
Έχω υπόψιν μου τη δημοσκόπηση και νομίζω ότι το σημαντικότερο εύρημά της είναι το ποσοστό που έχει η κάθε ομάδα στην ηλικιακή ομάδα 17-24. Εκεί ο Ολυμπιακός έχει 41.2%, δείγμα ότι αρκετές δεκαετίες τώρα, περνώντας μία κάμψη την περίοδο των λεγόμενων πέτρινων χρόνων, έχει ξανακερδίσει τη νέα γενιά και διευρύνει τον κύκλο του. Πώς την απέκτησε αυτή τη δημοφιλία; Ο Ολυμπιακός, όπως πολύ σωστά είπες, γεννήθηκε σε μια παρηκμασμένη, τρίτη σε πληθυσμό πόλη της χώρας μετά από τους ανταγωνιστές του, ΠΑΟ και ΑΕΚ. Η διαφορά ήταν ότι αποτέλεσε το γέννημα μιας κοινωνίας πολύ οργισμένης και αυτό τον επιφόρτισε με την ανάγκη να εκφράσει αυτή την κοινωνία, να της ξαναδώσει το χαμένο της κύρος, τη χαμένη της περηφάνια. Έτσι γύρω από τον Ολυμπιακό συσπειρώθηκαν χαμηλότερα οικονομικά στρώματα, όπως και πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Πειραιά και αυτό δημιούργησε μια πολύ δυναμική μάζα που κέρδισε –ο δυναμισμός πάντα κερδίζει– πολύ περισσότερους οπαδούς. Να συνυπολογίσουμε εδώ και έναν άλλο παράγοντα. Ο Ολυμπιακός γεννήθηκε στο μεγαλύτερο συγκοινωνιακό κόμβο που υπήρχε στη χώρα εκείνη την περίοδο, το συγκοινωνιακό δίκτυο ήταν σε πρωτόλεια κατάσταση και τα πάντα περνούσαν απ’ το λιμάνι. Αυτή η επαφή του λιμανιού με όλη την Ελλάδα μετέδωσε την ιδέα σε όλη τη χώρα, ειδικά στις παραθαλάσσιες περιοχές όπου τα ποσοστά του είναι συντριπτικά. Σ’ αυτό να προσθέσουμε και τη συγκυρία που έφερε στον Ολυμπιακό μία σειρά από πολύ σημαντικούς ποδοσφαιριστές –ειδικά μέσα στη δεκαετία του 1930 κατέκτησε την πλειοψηφία των τίτλων– δημιουργώντας έτσι μια μεγάλη βάση οπαδών. Αυτή είναι ουσιαστικά η πολυπαραγοντική εξήγηση.
Η αρχική βάση των οπαδών του Ολυμπιακού προερχόταν από τις λαϊκές τάξεις. Η ανθρωπογεωγραφία του κόσμου του σήμερα έχει αλλάξει ή παραμένει ίδια;
Έχει αλλάξει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Δεν έχει αλλάξει, φυσικά, το γεγονός ότι μεγάλο κομμάτι των λαϊκών τάξεων, αριθμητικά και αντικειμενικά, τον υποστηρίζει, αλλά οι λαϊκές τάξεις υποστηρίζουν κι άλλες ομάδες. Να διευκρινίσουμε κάτι. Όταν λέμε λαϊκές ομάδες (και δεν μιλάμε μόνο για την Ελλάδα), δεν εννοούμε ότι είναι κάποιες ομάδες που τις υποστηρίζει ο λαός και κάποιες ομάδες που τις υποστηρίζει η πλουτοκρατία. Για παράδειγμα, ο Παναθηναϊκός, η Ρεάλ Μαδρίτης, η Γιουβέντους και η Ρίβερ Πλέιτ, είναι ομάδες δημοφιλέστατες, εκατομμύρια άνθρωποι τις ακολουθούν, που φυσικά στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι εργαζόμενοι/ες, νέοι και νέες. Όταν λέμε λαϊκές ομάδες π.χ. τον Ολυμπιακό, τη Μπαρτσελόνα, τη Λίβερπουλ και τη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, τη Μπόκα Τζούνιορς και τη Μαρσέιγ, εννοούμε ομάδες που γεννήθηκαν από αυτά τα στρώματα και στον χαρακτήρα τους, στο dna τους, όπως συνηθίζεται να λέγεται, έχουνε στοιχεία που αντανακλούν τα χαρακτηριστικά αυτών των κοινωνικών τάξεων. Προφανώς, π.χ., και η Ρεάλ Μαδρίτης υποστηρίζεται από εκατομμύρια οπαδούς, δεν σημαίνει ότι δεν είναι λαϊκή ομάδα, δεν γεννήθηκε όμως μέσα από τέτοια διαδικασία. Η Ρεάλ είναι μια ομάδα που γεννήθηκε μέσα στις εύπορες περιοχές της Μαδρίτης, είχε το χρίσμα, από το 1927 και μετά, του βασιλιά, συνδέθηκε με το κράτος. Οι οπαδοί της φυσικά είναι άνθρωποι του λαού. Ο Ολυμπιακός, λοιπόν, είχε αυτά τα χαρακτηριστικά. Τι υπάρχει από αυτά σήμερα; Υπάρχει η δημοφιλία, υπάρχουν τα κοινωνικά χαρακτηριστικά που αναφέραμε. Ταυτόχρονα, όμως, ειδικά στις λαϊκές ομάδες υπάρχει έντονη παρέμβαση και διαπλοκή του μεγάλου κεφαλαίου, διαπλοκή με την εξουσία, η οποία φυσικά και γνωρίζει τον ιδεολογικό ρόλο του ποδοσφαίρου και φροντίζει να τον αξιοποιεί. Ένα απολύτως χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της Νιούκασλ. Μιας ομάδας των ανθρακωρύχων της βόρειας Αγγλίας, η οποία αυτή τη στιγμή ανήκει στη βασιλική οικογένεια της Σαουδικής Αραβίας, όπου μέσα από αυτήν η Σαούντ ξεπλένει ιδεολογικά την εικόνα που έχει ο δυτικός κόσμος για το απάνθρωπο καθεστώς της.
Επιστρέφοντας στον Ολυμπιακό, έχουν περάσει από την ομάδα ονόματα όπως ο Αναματερός, ο Γόδας, ο Γιούτσος, ο Μουράτης, ο Μπούκοβι ως προπονητής, ο Αργυρούδης, και άλλοι που έχουν προσφέρει ανεξίτηλα στην ιστορία της ομάδας. Ποια είναι η σχέση του κόσμου του Ολυμπιακού με την Αριστερά; Εξακολουθεί να υφίστανται και στις μέρες μας;
Κοίταξε, εγώ θυμάμαι και παλαιότερα ότι στα γκάλοπ, τα ποσοστά των αριστερών κομμάτων στους οπαδούς του Ολυμπιακού βρίσκονταν πάνω από τον μέσο όρο. Μια ομάδα η οποία έχει, στην πιο συγκρατημένη εκτίμηση, 4 εκατ. οπαδούς, καταλαβαίνεις ότι έχει κόσμο απ’ όλες τις πολιτικές δυνάμεις, αλλά είναι λογικό και στατιστικά, λόγω της μεγαλύτερης λαϊκής διείσδυσης που είχε, ότι η Αριστερά είχε μεγαλύτερα ποσοστά. Ο Ολυμπιακός είχε και σχέση με την Αριστερά και με την έννοια που ανέφερες, αλλά πρέπει να πούμε ότι απ’ όλες τις ομάδες πέρασαν άνθρωποι που συνδέθηκαν με την Αριστερά, κι από την ΑΕΚ πέρασαν σημαντικοί άνθρωποι που έδωσαν αγώνες, από τον Παναθηναϊκό ο Παπαντωνίου την περίοδο της κατοχής, ο Μεσσάρης την περίοδο του μεσοπολέμου. Στον Ολυμπιακό είχαμε πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που ήταν κορυφαίες μορφές. Ο Μουράτης, ίσως, είναι η πιο εμβληματική στην ιστορία του Ολυμπιακού, ο Γόδας, ο Αναματερός, ο Αργυρούδης έγραψαν ιστορία, ακόμη και αθλητές που σήμερα η επίσημη ιστορία τους θάβει, όπως ο Μπέσης ή ο Σάββας Παπάζογλου, οι οποίοι παίζανε στην Εθνική Ελλάδος, δεν ήταν κάποιοι αμελητέοι. Αυτοί οι άνθρωποι έγραψαν ιστορία και πολεμήθηκαν και μέσα στον Ολυμπιακό λόγω των φρονημάτων τους, π.χ. περιπτώσεις όπως ο Γιούτσος, των οποίων ο ερχομός προκάλεσε πολιτικό σεισμό στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1960. Ο Γιούτσος ήταν παιδί πολιτικών προσφύγων που φτάνει στην Ελλάδα με παρέμβαση κορυφαίων στελεχών της Αριστεράς, όπως του Θεοδωράκη και του Γλέζου. Πολύ περισσότερο αργότερα με τον ερχομό του Μπούκοβι, μιας εμβληματικής μορφής του ουγγρικού ποδοσφαίρου και ταυτόχρονα μέλος του κομμουνιστικού κόμματος της Ουγγαρίας, πράγμα που δεν έκρυψε ποτέ ούτε την περίοδο της Χούντας. Πρόκειται για μια μορφή που άλλαξε την ιστορία του ποδοσφαίρου, έγινε μύθος, τραγούδι, βιβλίο. Νομίζω ότι στην ιστορία του Ολυμπιακού εάν ψάξουμε μία μυθική μορφή που τα συγκέντρωσε όλα αυτά, είναι του «στρατηγού Μπούκοβι», όπως τον φώναζαν. Αυτή είναι μια σχέση, λοιπόν, που υπήρχε πάντα, που όμως τα τελευταία χρόνια έχει διαρραγεί σε μεγάλο βαθμό. Κι αυτό είναι μια άλλη συζήτηση για τους οργανωμένους οπαδούς.
Στην κερκίδα είναι συχνό φαινόμενο να βλέπουμε πανό με κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα, π.χ. πρόσφατα για τα Τέμπη ή και αντιχουντικά συνθήματα από την Θύρα 7 στα ματς με τον Παναθηναϊκό, ενώ την ίδια στιγμή, θεωρητικά, υποστηρίζεται το «nopolitica». Πώς ερμηνεύετε το φαινόμενο;[............................]
«Το ποδόσφαιρο αποτελούσε πάντα πρόσφορο έδαφος για ιδεολογική κυριαρχία»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου