Παρόλο που η παράδοση θέλει τον Αρχίλοχο ευρετή του ιάμβου, κάποιοι απέδωσαν την ιδιότητα αυτή στον Ιππώνακτα. Ακόμα κι αν αυτό δεν ισχύει –που είναι το πιθανότερο–, το βέβαιο είναι ότι ο ποιητής υπήρξε δημιουργός ενός νέου μέτρου, του χωλιαμβικού, που προέκυψε από την περικοπή και τη μετατροπή του τελευταίου ιάμβου σε σπονδείο ή τροχαίο. Η μετατροπή αυτή προσέδωσε στον στίχο έναν ιδιαίτερο ρυθμό, τον έκανε να χωλαίνει, δηλαδή να «κουτσαίνει» («χωλὸς» και «ἴαμβος»). Αυτό, μάλιστα, φαίνεται ότι συνέβη με έναν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τρόπο. Ο ποιητής, σύμφωνα με την παράδοση, περπατώντας κάποτε πλάι στη θάλασσα, συνάντησε μια ηλικιωμένη γυναίκα, την Ιάμβη, που έπλενε μαλλί. Καθώς σκόνταψε πάνω στη σκάφη της, εκείνη μουρμούρισε σε χωλιαμβικό μέτρο την εξής φράση: «ἄνθρωπ’, ἄπελθε, τὴν σκάφην ἀνατρέψεις» («Άνθρωπέ μου, φύγε, θα μου ρίξεις τη σκάφη!»).
Πέρα από τον χωλίαμβο, στον Ιππώνακτα αποδόθηκε και η εύρεση του ιαμβικού τριμέτρου, του κωμικού τετραμέτρου και της παρωδίας που, ως λέξη, προερχόμενη από τη σύνθεση των λέξεων «παρά» και «άδειν», δήλωνε ακριβώς το παράπλευρο τραγούδι, το προορισμένο να αναπαράγει σχολιαστικά και χλευαστικά μια προγενέστερη ποιητική σύνθεση. Οι μετρικές καινοτομίες του ποιητή δεν ήταν δυνατό να μη συνοδευτούν από μια αντίστοιχη μετατόπιση στο περιεχόμενο και το νόημα. Έτσι, αυτός ο «κουτσός» στίχος χρησιμοποιήθηκε για να ντύσει θέματα πιο ταπεινά, πιο ανθρώπινα και καθημερινά, πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης που ανήκουν ξεκάθαρα στο έδαφος της ζωής, της συντήρησης και της εξέλιξής της.
Ξεχωριστή και ιδιαίτερη είναι και η γλώσσα του Ιππώνακτα, η ιωνική διάλεκτος της καθημερινής ομιλίας που περιλαμβάνει αρκετές ξένες, λυδικές και φρυγικές, κυρίως, λέξεις και διαλεκτικούς τύπους. Το έργο του διαμορφώνει, έτσι, ένα πολύπλοκο μωσαϊκό που, σε λεκτικό τουλάχιστον επίπεδο, δεν αντικατοπτρίζει μόνο την κίνηση του ποιητή στο μεταίχμιο δύο κόσμων, του ελληνικού και του ανατολικού, αλλά και την ίδια τη συνάντησή τους, που σφράγισε με τρόπο ανεξίτηλο τον ιωνικό ελληνισμό μέσα στο πλαίσιο του οποίου κυοφορήθηκαν πολλές από τις κατακτήσεις του κλασικού πνεύματος. Η λεκτική ύλη των ποιημάτων του Ιππώνακτα, που εκτρέπεται συχνά προς την τραχύτητα και τη βωμολοχία, φέρει κατάσαρκα το άρωμα και το χρώμα του κόσμου από τον οποίο εμπνέεται και με τον οποίο αναστρέφεται ο δημιουργός. Ένας κόσμος που μπήκε μέσα στους στίχους για να συνεχίσει εκεί να υπάρχει, να ζει, ν’ αναπνέει.
Eίναι στ’ αλήθεια αξιοθαύμαστος ο τρόπος με τον οποίον ο ποιητής τεχνουργεί έναν ποιητικό κόσμο από τους πιο ενδιαφέροντες και αξιοθαύμαστους, έχοντας για υλικά του τα πιο ταπεινά, τα πιο αμελητέα, τα πιο ασήμαντα, τα πιο αντι-ποιητικά θέματα.
Η ποίηση του Ιππώνακτα, όπως φάνηκε από τους μετρικούς και γλωσσικούς πειραματισμούς του ποιητή, κινείται ξεκάθαρα σε μια δική της κατεύθυνση. Καταλαμβάνει μια δική της περιοχή μέσα στο ευρύτερο ιαμβικό γένος, μια περιοχή που έχει στο κέντρο της τον άνθρωπο, απογυμνωμένο από οποιαδήποτε εξυμνητική, εξιδανικευτική, μυθοποιητική διάθεση και τάση – αυτή που σφράγισε την προγενέστερη και, σε κάποιον βαθμό, τη σύγχρονη του Ιππώνακτα ποιητική δημιουργία. Πρόκειται για μια ποίηση στιγμιοτυπική, έναν λόγο που επιχειρεί να συλλάβει και να αποδώσει τις ενστικτώδεις ανθρώπινες κινήσεις, τα αισθήματα και τις αντιδράσεις μπροστά στις καθημερινές προκλήσεις της ζωής, τις εκδηλώσεις της ύπαρξης όπως αυτή προσδιορίζεται από δύο βασικές δυνάμεις, την ανάγκη και την επιθυμία. Αυτοί οι δύο πόλοι, άλλωστε, αποτελούν για τον Ιππώνακτα τα κέντρα από τα οποία εκπορεύεται και στα οποία επιστρέφει η ποιητική του σκέψη και έκφραση.
Πράγματι, ο ποιητής επανέρχεται συχνά στην αποτύπωση του τρόπου με τον οποίον ο άνθρωπος στέκεται απέναντι στις ανάγκες, κυρίως βιοποριστικές, αλλά και απέναντι στις επιθυμίες που προέρχονται από το «θυμοειδές» και το «επιθυμητικό», όπως θα τα ορίσει αργότερα ο Πλάτων στην Πολιτεία του, μέρη της ψυχής, για να τα αντιδιαστείλει προς το «λογιστικό», τη νόηση. Σε αυτήν ακριβώς την περιοχή περιηγείται ο Ιππώνακτας για να συλλέξει την πρώτη ύλη της ποίησής του και να δημιουργήσει ένα σύμπαν ή, καλύτερα, ένα θέατρο της ζωής απόλυτα ρεαλιστικό, απόλυτα εστιασμένο στην αποτύπωση των «χθαμαλών» όψεων της ζωής. Και είναι στ’ αλήθεια αξιοθαύμαστος ο τρόπος με τον οποίον ο ποιητής τεχνουργεί έναν ποιητικό κόσμο από τους πιο ενδιαφέροντες και αξιοθαύμαστους, έχοντας για υλικά του τα πιο ταπεινά, τα πιο αμελητέα, τα πιο ασήμαντα, τα πιο αντι-ποιητικά θέματα.
Θα μπορούσε κανείς να κάνει εδώ έναν παραλληλισμό με το επάγγελμα του αγγειοπλάστη που, με πρώτη ύλη του τη λάσπη, φτιάχνει έργα λαϊκής τέχνης που ακτινοβολούν από αλήθεια και από ομορφιά. Ίσως, αν τελικά ισχύει η πληροφορία ότι ο πατέρας του Ιππώνακτα ήταν αγγειοπλάστης, να γίνει ακόμα πιο ισχυρός αυτός ο συσχετισμός που θέλει τον Ιππώνακτα να δουλεύει με την ανθρώπινη σάρκα –με τα ταπεινά ένστικτα, με τις θυμικές αντιδράσεις, με τις γενετήσιες ορμές, με τις πρωτογενείς ανάγκες της ζωής, με το ανάξιο και το άθλιο– και να φτάνει σε δημιουργίες μέσα στις οποίες κάθε άνθρωπος μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό του ή, έστω, εκείνο το κομμάτι του με το οποίο συμβιώνει καθημερινά και απαρέγκλιτα.
Από τις Εκδόσεις Νίκας κυκλοφορεί το βιβλίο Ιππώνακτας. Τα ποιήματα. Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχόλια: Ευσταθία Δήμου.
Από τις Εκδόσεις Νίκας κυκλοφορεί το βιβλίο Ιππώνακτας. Τα ποιήματα. Εισαγωγή – Μετάφραση – Σχόλια: Ευσταθία Δήμου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου