Το «φάντασμα» της Υπατίας στοιχειώνει την επιστήμη
Τα έμφυλα στερεότυπα και οι ανισότητες στην επιστήμη ⫸ Με αφορμή την πρόσφατη Ημέρα για τα Δικαιώματα της Γυναίκας αξίζει να εξετάσουμε γιατί στο συλλογικό φαντασιακό των σημερινών δυτικών κοινωνιών είναι οι άνδρες που πρέπει πάντα να επικρατούν και να διακρίνονται στον χώρο της επιστήμης και της γνώσης, εις βάρος των σημαντικών γυναικών επιστημόνων ● Για πάνω από έναν αιώνα, από το 1901 μέχρι σήμερα, το βραβείο Νόμπελ έχει απονεμηθεί μόνο σε 61 γυναίκες. Και αυτός ο υπερβολικά μικρός αριθμός μειώνεται θλιβερά αν περιοριστούμε στις φυσικές επιστήμες: μέχρι φέτος, μόνο 25 ερευνήτριες κρίθηκαν άξιες αυτής της ύψιστης επιστημονικής επιβράβευσης.
Η Υπατία, η πιο διάσημη μαθηματικός και αστρονόμος της αρχαιότητας, γεννήθηκε στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ. (μεταξύ 370-380). Ηταν κόρη του Θέωνα, κορυφαίου μαθηματικού και αστρονόμου των ελληνιστικών χρόνων και διευθυντή του περίφημου Μουσείου-Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, ενώ για τη μητέρα της δεν γνωρίζουμε τίποτα. Χάρη στην ελεύθερη ανατροφή και την πλούσια επιστημονική παιδεία που απέκτησε, η Υπατία έγινε κορυφαία φυσική φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος και μολονότι υπάρχουν μαρτυρίες ότι υπήρξε πολυγραφότατη, κανένα από τα έργα της δεν σώζεται.
Ωστόσο, με το πρωτότυπο έργο της, από νεαρή ηλικία αναδείχτηκε σε ηγετική φυσιογνωμία μιας πολύ εκλεκτής ομάδας από κορυφαίους άνδρες επιστήμονες, που με τις έρευνές τους επιβεβαίωσαν το διεθνές κύρος του Μουσείου της Αλεξάνδρειας ως του μεγαλύτερου ερευνητικού κέντρου της ελληνιστικής εποχής.
Ομως, το 415 μ.Χ., η Υπατία έπεσε θύμα αλλεπάλληλων βιασμών, βασανισμών και το σώμα της διαμελίστηκε από μια ομάδα φανατικών χριστιανών, που μάλλον παρακινήθηκαν και δρούσαν υπό τις διαταγές του Κύριλλου Α’, επισκόπου Αλεξανδρείας. Εκτοτε, το όνομά της έγινε θρύλος και το σύμβολο της γυναικείας επιστημονικής ιδιοφυΐας, που έπεσε θύμα του ανδροκρατικού και θρησκευτικού σκοταδισμού της εποχής της.
Για το πρωτοποριακό έργο της Υπατίας, αλλά και των άλλων σπουδαίων γυναικών επιστημόνων, έχει γραφτεί το διαφωτιστικό βιβλίο της Αλις Μάργκαρετ «Η κληρονομιά της Υπατίας» (κυκλοφορεί από τις εκδ. Εκάτη). Το βιβλίο αναδεικνύει τον ουσιαστικό ρόλο και τη συμβολή των γυναικών στην ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και των μαθηματικών, από τους ελληνιστικούς χρόνους μέχρι τον 19ο αιώνα.
Επίσης, έχει μεταφραστεί η ιστορική βιογραφία του Πέδρο Γκάλβεθ «Υπατία, η γυναίκα που αγάπησε την επιστήμη» (από εκδ. Μεταίχμιο), ένα θαυμάσιο πορτρέτο μιας ξεχωριστής γυναίκας, αλλά και της σκοτεινής εποχής της. Η δολοφονία της οποίας, κατά τον Ισπανό συγγραφέα, μπορεί κάλλιστα να παραβληθεί με εκείνη του Τζορντάνο Μπρούνο.
Πράγματι, από την εποχή του Διαφωτισμού μέχρι σήμερα, οι κορυφαίες ιστορικές μελέτες περιγράφουν την Υπατία ως την πρώτη «μάρτυρα της επιστήμης» και ως το σύμβολο της ελεύθερης και δημιουργικής γυναικείας σκέψης, που, ειδικά όταν εκδηλώνεται επιστημονικά, αποτελεί απειλή όχι μόνο για το γνωστικό αλλά και το θρησκευτικό-πολιτικό κατεστημένο των ανδροκεντρικών κοινωνιών.
Οι επιστημονικές ανισότητες ; Είναι διαχρονικά… έμφυλες
Η θεσμική αναγνώριση του δικαιώματος των γυναικών να συμμετέχουν στην ανώτερη επιστημονική παιδεία και στις έρευνες της νεωτερικής τεχνοεπιστήμης ήλθε πολύ αργά. Πρώτη φόρα το 1867, η Πολυτεχνική Σχολή της Ζυρίχης θα επιτρέψει την εγγραφή στις σχολές της των γυναικών που το επιθυμούσαν διακαώς να φοιτήσουν. Εκτοτε, και πολλές άλλες σχολές φυσικών επιστημών στα μεγάλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια θα ακολουθήσουν αυτή τη «μόδα», χωρίς ωστόσο να διασφαλίσουν στις νέες φοιτήτριες μια δίκαιη πανεπιστημιακή αξιολόγηση των ικανοτήτων τους και χωρίς να τους εγγυηθούν μια ισότιμη επιστημονική εξέλιξη με τους συμφοιτητές τους.
889 άνδρες και 61 γυναίκες έχουν πάρει το βραβείο Νόμπελ, από το 1901 μέχρι σήμερα.
Πάντως, από τις ιστορίες των πρώτων ολιγάριθμων γυναικών που επέλεξαν να φοιτήσουν, να εφαρμόσουν επαγγελματικά τις σπουδές τους ή, σπανιότερα, να ασχοληθούν με την έρευνα στις φυσικές επιστήμες ή στην ιατρική, δεν προκύπτουν κάποιες έμφυλες διανοητικές διαφορές ή κάποιες τυπικά γυναικείες ικανότητες σε σχέση με τους άνδρες που εργάζονταν στον ίδιο τομέα. Εκτός, βέβαια, από τις ατομικές διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων, ανεξαρτήτως φύλου.
Ούτε, όμως, επιβεβαιώθηκε και το πολύ δημοφιλές, εκείνη την εποχή, στερεότυπο της γυναίκας επιστήμονα, που προβαλλόταν σωρηδόν από την κυρίαρχη ιδεολογία και τη δημώδη λογοτεχνία: το πρότυπο δηλαδή της υπερβολικά εγκεφαλικής, ψυχρής και χωρίς συναισθήματα γυναίκας επιστήμονα, η οποία επέλεξε μια τέτοια τυπικά «ανδροπρεπή» δραστηριότητα, επειδή προφανώς στερούνταν θηλυκότητα![..........................................]
Το «φάντασμα» της Υπατίας στοιχειώνει την επιστήμη - efsyn
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Η Ζωή και το ΤΡΑΓΙΚΟ Τέλος της Υπατίας (Ελλ/Αγγλ. υπότιτλοι) -
Σε αυτό το σύντομο βίντεο θα μιλήσουμε για τη ζωή, τη δράση και το έργο της Υπατίας, της Αλεξανδρινής φιλοσόφου και μαθηματικού, η οποία δολοφονήθηκε από φανατισμένο όχλο.
Επίσης θα παρουσιάσουμε τις απόψεις διάφορων ιστορικών, παλαιότερων αλλά και σύγχρονων, σχετικά με το ποιοι ήταν υπεύθυνοι για τη δολοφονία της.
Το βίντεο περιλαμβάνει Ελληνικούς και Αγγλικούς υπότιτλους.
► Πηγές (Bibliography)
✔ Γκάλβεθ Πέδρο, Υπατία, η γυναίκα που αγάπησε την επιστήμη. Μετ. Λήδα Παλλαντίου, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2006.
✔ Maria Dzielska - Υπατία η Αλεξανδρινή.
✔ Σωκράτης Σχολαστικός (379-450), Εκκλησιαστική Ιστορία.
✔ Λεξικό Σούδα ή Σουίδα, γράμμα Ύψιλον, 166.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου