Η ΘΑΥΜΑΣΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Οι αρχαίοι ημών ιατροί

ΓΙΩΤΑ ΜΥΡΤΣΙΩΤΗ

7-9 λεπτά

kathimerini.gr

---

Στην αρχαιότητα, η ορθολογική ιατρική συνυπήρχε με τη θεουργική ίαση. Στη φωτογραφία, τάμα-αυτί (Κύπρος, 4ος αι. π.Χ.). Δεξιά πάνω, ο Ιάπυξ, ως θεραπευτής, αφαιρεί την αιχμή βέλους από το πόδι του Αινεία. Στη μέση, θεραπεία σπονδυλικής στήλης από τον Απολλώνιο τον Κιταία. Κάτω, αναπαράσταση τοκετού.

Δελφοί, 1.900 π.Χ. Ενας τριαντάχρονος άνδρας υποβάλλεται σε πολύωρη κρανιοανάτρηση. Η διάνοιξη οπής στο κρανίο έγινε από θεραπευτή με λίθινο εργαλείο. Ο άνδρας έζησε για λίγους μήνες. Εξαιρετική μετεγχειρητική εξέλιξη είχε μια 20χρονη από τα Αβδηρα το 650 π.Χ. Ο επιδέξιος γιατρός που τη χειρούργησε, της χάρισε ακόμη 20 χρόνια ζωής όταν κατάφερε να απομακρύνει με ειδικό ξύστρο ένα βλήμα σφενδόνης που σφηνώθηκε στο κρανίο της. Την ίδια ακριβώς διαδικασία επέμβασης, στην ίδια ανατομική περιοχή, συστήνει δύο αιώνες αργότερα το ιπποκράτειο σύγγραμμα «Περί των εν Κεφαλή Τρωμάτων». 
Η αρχαία ελληνική ιατρική ποτέ δεν σήκωσε τα χέρια ψηλά. Σε όλη την αρχαιότητα ήταν συνεχώς εξελισσόμενη με νέα φάρμακα, διαγνωστικές μεθόδους, εργαλεία και χειρουργικές επεμβάσεις. Δημιούργημα αποκλειστικά του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, ξεχώρισε από τις ιατρικές των άλλων πολιτισμών και σε ένα θέμα υψίστης σημασίας: διαχωρίστηκε από τη θεουργική ιατρική που απέδιδε τη νόσο στη θεϊκή οργή. Βεβαίως οι άνθρωποι δεν έπαψαν ποτέ να απευθύνονται για θεραπεία στους θεούς. Ετσι, σε όλη την αρχαιότητα η ορθολογική ιατρική συνυπήρχε με τη θεουργική ίαση στα Ασκληπιεία και στα Αμφιαράεια.
«I-ja-te δηλαδή γιατρός και pa-ma-ko που σημαίνει φάρμακο. Οι λέξεις αυτές υπάρχουν ήδη από τις πινακίδες της γραμμικής Β, δηλαδή από τον 13ο αι. π.Χ.», επισημαίνει ο καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Νικόλαος Σταμπολίδης στη σειρά ντοκιμαντέρ «Το ημερολόγιο του Ιπποκράτη». Μια συμπαραγωγή των White Fox και Cosmote TV που άρχισε μόλις να προβάλλεται σε τέσσερα ημίωρα επεισόδια στο Cosmote History.
«Είναι η πρώτη σειρά που παρουσιάζει εκτενώς την αρχαία ελληνική ιατρική, καλύπτοντας ένα κενό της οπτικοακουστικής παραγωγής στο μεγάλο κεφάλαιο του ελληνικού πολιτισμού», εξηγεί η κ. Αναστασία Μάνου, διευθύντρια της White Fox. «Για την απαιτητική παραγωγή, προηγήθηκε διετής έρευνα, γυρίσματα σε Ελλάδα, Κύπρο, Ιταλία, Τουρκία (Μικρά Ασία) και συνεργασία με 15 διακεκριμένους επιστήμονες».
Πυκνή σε εικόνες, συμπεράσματα ερευνών, και πληροφορίες από την αρχαία ελληνική γραμματεία, την τέχνη και τα ανθρωπολογικά ευρήματα, η σειρά διατρέχει την αρχαία ελληνική ιατρική από τη Νεολιθική εποχή έως την Yστερη αρχαιότητα. «Αξιοποιήσαμε την ψηφιακή τεχνολογία προκειμένου ο θεατής να έχει την αίσθηση ότι ταξιδεύει στον χωροχρόνο», εξηγεί ο σκηνοθέτης Γρηγόρης Καραντινάκης. «Eγιναν τρισδιάστατες αναπαραστάσεις ασκληπιείων, εναέριες λήψεις αρχαιολογικών χώρων, επεξεργασία εικόνων με την τεχνική της φωτογραμμετρίας, ενώ πρωτότυπα σχέδια αναπαριστούν εγχειρήσεις με βάση επιστημονικές μελέτες αρχαίου σκελετικού υλικού».
Οι πρώτες γραπτές πληροφορίες για την αρχαία ελληνική ιατρική προέρχονται από τα ομηρικά έπη όπου αναφέρονται 150 ανατομικοί όροι και 147 τραυματισμοί κατά τον Τρωικό Πόλεμο. «Με εξαίρεση δυο-τρεις περιπτώσεις στις οποίες μαρτυρείται άμεση επέμβαση των θεών, όλες οι άλλες θεραπεύονται από τους γιατρούς του στρατεύματος. Aρα, η ομηρική τραυματολογία δεν είναι θεουργική αλλά εμπειρική παρότι προηγείται αιώνες του Ιπποκράτη», επισημαίνει ο καθηγητής αρχαίας ελληνικής φιλολογίας του ΑΠΘ Αιμίλιος Μαυρουδής.
Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελούν τα Ασκληπιεία, με σημαντικότερο εκείνο της Επιδαύρου. «Ο ασθενής προετοιμαζόταν με τελετουργικές πράξεις: εξαγνισμό με νερό, νηστεία, θυσία ζώου και εγκοίμηση στο άβατο. Εκεί θεραπευόταν στον ύπνο του από τον Ασκληπιό», λέει ο ομότιμος καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας Βασίλης Λαμπρινουδάκης. «Την πραγματική δουλειά την έκαναν βεβαίως οι ιερείς, οι οποίοι, παρατηρώντας τις αντιδράσεις των ασθενών σε φάρμακα, θεραπείες και επεμβάσεις, εξελίχθηκαν σε γιατρούς».
Μικρό σύμπαν
Η γέννηση της φιλοσοφίας σηματοδότησε το πέρασμα στην ορθολογική ιατρική. Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι αναζητώντας τη γενεσιουργό αιτία του σύμπαντος και επιχειρώντας να ερμηνεύσουν τα φυσικά φαινόμενα ορθολογικά, οδηγήθηκαν στην αντίληψη ότι και ο άνθρωπος είναι ένα μικρό σύμπαν. Οι νόμοι επομένως που διέπουν το σύμπαν, ισχύουν και για τον άνθρωπο. «Με αυτήν την αρχική σκέψη διατύπωσε τη θεωρία του ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης, περί το 500 π.Χ., δανειζόμενος μάλιστα πολιτικούς όρους. Oτι, δηλαδή, η υγεία δεν είναι τίποτε άλλο από την ισονομία ανάμεσα στο πικρό και στο γλυκό, στο ξηρό και στο υγρό και άλλα τέτοιου είδους ζεύγη», εξηγεί ο κ. Σταμπολίδης.
Τα επιστημονικά πορίσματα των προσωκρατικών φιλοσόφων υιοθετούνται από τους γιατρούς. Κορυφαία προσωπικότητα ο Ιπποκράτης, ο οποίος θεμελίωσε τον 5ο αι. π.Χ την ορθολογική ιατρική. «Στο έργο “Περί Ιερής Νόσου” (ιερή νόσο ονόμαζαν την επιληψία) γράφει: δεν μου φαίνεται ότι αυτή η νόσος είναι η πιο ιερή από τις άλλες, έχει και αυτή φυσικά αίτια και αυτά πρέπει να βρούμε για να τη θεραπεύσουμε. Αυτή η φράση είναι το θεμέλιο της σύγχρονης ιατρικής», τονίζει ο δρ Λάζαρος Βλαδίμηρος. Δικαίως ο Ιπποκράτης θεωρείται παγκοσμίως «πατέρας της Ιατρικής». Εξόπλισε την επιστήμη με μεθοδολογία και διαγνωστικούς κανόνες, ανακάλυψε νέες θεραπείες, προήγαγε τη χειρουργική, θεμελίωσε την πρόγνωση. «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν», έλεγε. Κάποιες μέθοδοι εξέτασης και θεραπείας (ιπποκρατική σείση, ιπποκρατικό βάθρο) εφαρμόζονται ώς σήμερα.
Τις κατακτήσεις των ιπποκρατικών γιατρών απογείωσαν οι Αλεξανδρινοί (από τα τέλη του 4ου αι. π.Χ.) με την αλματώδη πρόοδο στην ανατομία και στη φυσιολογία που υπήρξε η βάση της χειρουργικής για πολλούς αιώνες και το συμπλήρωμά της μέχρι τον 19ο αιώνα. Ενώ στην αρχαία Ελλάδα οι νεκροτομές θεωρούνταν βεβήλωση του νεκρού και ήταν αδιανόητες, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου οι πρώτες νεκροτομές αλλά και ανατομές σε μελλοθάνατους εγκληματίες επέτρεψαν το πέρασμα από την εξωτερική έως τότε χειρουργική στην εσωτερική. Οι Αλεξανδρινοί μαθαίνουν ότι στις αρτηρίες δεν κυκλοφορεί αέρας αλλά αίμα, μελετούν τον εγκέφαλο, τις μήνιγγες, τον νωτιαίο μυελό, κατακτούν την απολίνωση των νεύρων, επιχειρούν τολμηρές επεμβάσεις. Ο Ερασίστρατος ο Ιουλιήτης π.χ. τολμούσε να ανοίγει την κοιλιακή χώρα, να απογυμνώνει το ήπαρ και να βάζει πάνω του καταπλάσματα.
Οσον αφορά τον μέγιστο Γαληνό, η κορυφαία συνεισφορά του ήταν τα 130 βιβλία του στα οποία συγκέντρωσε όλες τις γνώσεις των προγενέστερων γιατρών και επιχείρησε να διαμορφώσει ένα ιατρικό σύστημα. Τα βιβλία του σφράγισαν την πορεία της ιατρικής πάνω από μία χιλιετία στη μεσαιωνική Δύση, όπου τον είχαν «θεοποιήσει».
Όποιος διαφωνούσε με τον Γαληνό κινδύνευε να καεί στην πυρά. Όπως ο Φλαμανδός ανατόμος Ανδρέας Βεσάλιος που αμφισβήτησε τις ανατομικές του γνώσεις. Ορθώς, αφού ο Γαληνός έκανε ανατομές μόνο σε γουρουνάκια, πιθήκους και μία φορά την καρδιά ενός ελέφαντα.
«Δεν κάνει λάθος ο Γαληνός, το ανθρώπινο σώμα άλλαξε, αποφάνθηκαν οι σοφοί της Δύσης. Αλλά επειδή ήταν ο μεγάλος Βεσάλιος γλίτωσε, υπό τον όρο να προσευχηθεί στους Αγίους Τόπους για να τον συγχωρήσουν», περιγράφει ο κ. Βλαδίμηρος. «Και ο καημένος πήγε στους Αγίους Τόπους αλλά στον γυρισμό πέθανε ναυαγός έξω από τη Ζάκυνθο».
Το γεγονός ότι η δυτική ιατρική έμεινε στάσιμη και δογματική επί αιώνες δεν οφείλεται στον Γαληνό. Πιθανότερο είναι ότι οι δυτικοί γιατροί δυσκολεύονταν να κατανοήσουν τη διδασκαλία του μέσα από τις αραβικές και τις λατινικές μεταφράσεις των έργων του.

 Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ  ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ  ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΤΙΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ

 ΜΙΝΩΙΚΗ και ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

Με την συμπλήρωση τριών χρόνων λειτουργίας του, το Μ.Κ.Σ. “Μινωικός
Πολιτισμός και Γραφές”, στο πλαίσιο της επιστημονικής προσφοράς του στην
 αρχαία τεχνολογία και γραφή, διοργάνωσε  επιστημονική ημερίδα με έμφαση
 στην πρώιμη και αρχαία Ιατρική. Η ημερίδα  αφιερώθηκε στον ομότιμο 

καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Εμμανουήλ Χελιδόνη, για την
 προσφορά του στην Ω.Ρ.Λ. και στην ιστορία της Ιατρικής. Στην Ημερίδα,
με θέμα “Μινωική & Αρχαία Ελληνική  Ιατρική, συμμετείχαν  ως
εισηγητές επιστήμονες του χώρου που έχουν ερευνήσει και δημοσιεύσει
σχετικά θέματα.

ΧΩΡΟΣ  και ΧΡΟΝΟΣ:
Η ημερίδα διεξήχθη το Σάββατο 30 Μαρτίου 2019 ,  στην αίθουσα Μανόλη Καρέλλη - Ανδρόγεω του Δ. Ηρακλείου.

ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΤΕΣ:
Η Περιφεριακή Ενότητα Ηρακλείου, η Ω.Ρ.Λ. Πανεπιστημιακή Κλινική ΠΑΓΝΗ
και ο Σύλλογος Νοσοκομειακών γιατρών Ηρακλείου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Α. ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Συντονιστής:  Γ. Κωστάκης, Ιατρός.
Αθανασία Κάντα: Συμπεράσματα από τα σκελετικά ευρήματα Νεολιθικής εποχής
 του νεκροταφείου του Αποσελέμη.
Παρουσίαση: Δρ Μηνάς Τσικριτσής

Γεώργιος Βελεγράκης: Ωτορινολαρυγγολογικές Παθήσεις στην Μινωική Εποχή.

Μηνάς Τσικριτσής: Ιατροί και βότανα στα αρχεία της γραμμικής Β’ γραφής.
Β. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ & ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
Συντονιστής:  Ν. Ψιλάκης, Δημοσιογράφος.

Ελίνα Κονσολάκη: Τραύμα κεφαλής και τραχήλου στην Αρχαία Ελλάδα.

Κλεοπάτρα Μαθιανάκη: Ο Ασκληπιός και η Πίστη ως Μοχλός Θεραπείας.
Τα Αρχαία Ασκληπιεία.

Ανδρέας Μανιός - Αδριανός Μπεζούγλωφ: Το Ασκληπιείο της Λεβήνας
(Προβολή Ταινίας)
{Ανδρέας Μανιός - Διευθυντής ΕΣΥ ΠΑΓΝΗ - Κείμενα & Έρευνα
Αδριανός Μπεζούγλωφ - Γλωσσολόγος - Επιμέλεια κειμένων & Σκηνοθεσία
ταινίας}

Δημήτριος Κασσωτάκης: Η Alkanna tinctoria από τους αρχαίους ιατρικούς
κώδικες στην σύγχρονη θεραπεία των ελκών.

Μάριος Παπαδάκης: Αρχαία Ελληνική Πλαστική Χειρουργική.
Απονομή Πλακέτας στον καθηγητή κ. Εμμανουήλ Χελιδόνη για την προσφορά
του στην ανάδειξη της Μινωικής και αρχαίας ιατρικής, από τον Πρόεδρο του
 Μ.Κ.Σ. δρ. Μηνά Τσικριτσή.

<