Όταν η Γαλλική σημειωτική γίνεται καλοστημένο αστυνομικό μυθιστόρημα

«"Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας" είναι ένα βιβλίο για όσους αγαπούν την περιπέτεια της γραφής και συνάμα είναι η αφορμή για να τρέξεις να γκουκλάρεις ή να ξεσκονίσεις τη βιβλιοθήκη σου ή να την εμπλουτίσεις. Σε κάθε περίπτωση βγαίνεις κερδισμένος.»

Γιάννης Καφάτος, στο viewtag.gr

 

 

Στους λαβύρινθους της διανόησης μιας εποχής

  

ΛΟΡΑΝ ΜΠΙΝΕ «Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας» Μετάφραση: Γιώργος Ξενάριος Opera, 2018 Σελ. 514

Κώστας Καρακώτιας

efsyn.gr

---

Δομισμός και αποδόμηση, σημειολογία και θάνατος του συγγραφέα, επιστημολογική τομή και δομές εγκλεισμού, μικροφυσική της εξουσίας και μεταμοντέρνα συνθήκη, έννοιες που κάποτε γοήτευαν πολλούς και, ενδεχομένως, τρόμαζαν περισσότερους. Ηταν τα χρόνια της δεκαετίας του 1970 και των αρχών του 1980, όταν κυριαρχούσε απόλυτα η περιβόητη «γαλλική θεωρία», όπως ονομάστηκε η πολλαπλή και πολύμορφη θεωρητική και επιστημονική παραγωγή στη Γαλλία, στον χώρο κυρίως των ανθρωπιστικών και κοινωνικών σπουδών.
Φιλόσοφοι, ιστορικοί, ψυχαναλυτές, ανθρωπολόγοι, κριτικοί λογοτεχνίας, όπως ο Ζακ Ντεριντά, ο Μισέλ Φουκό, ο Ρολάν Μπαρτ, ο Λουί Αλτουσέρ, ο Ζιλ Ντελέζ και άλλοι πολλοί, με το εύρος και την πρωτοτυπία του έργου τους, άσκησαν τεράστια επιρροή σε παγκόσμιο επίπεδο, δημιούργησαν ρεύματα και σχολές σκέψης, επέβαλαν διανοητικές μόδες και έναν ορισμένo, υπερθεωρητικό τρόπο ζωής και ανάγνωσης των πραγμάτων. Βέβαια, μετά τη διάψευση των φιλοσοφικών αμφισβητησιακών παραδειγμάτων και το «τέλος των μεγάλων αφηγήσεων», η περιβόητη γαλλική θεωρία περιθωριοποιήθηκε και σχεδόν βρήκε καταφύγιο στα αμερικανικά πανεπιστήμια.
Ο Γάλλος συγγραφέας και πανεπιστημιακός Λοράν Μπινέ, με το μυθιστόρημά του «Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας», επιστρέφει στην εποχή της ακμής της γαλλικής διανόησης. Για τη μυθοπλαστική του κατασκευή, ο Μπινέ χρησιμοποιεί αρμονικά τρία μυθιστορηματικά είδη και τους αντίστοιχους αφηγηματικούς τους τρόπους. Το αστυνομικό, με όλα τα μοτίβα του. Το μυθιστόρημα ιδεών, με την ενσωμάτωση στην αφήγηση θεωριών και φιλοσοφικών συστημάτων. Το πανεπιστημιακό, τέλος, με τις διανοητικές και άλλες περιπέτειες των πανεπιστημιακών διανοουμένων και βέβαια την ανελέητη σάτιρα ανθρώπων και ιδεών.
Με μια διακειμενική αναφορά δε, σε κάποια φάση της εξιστόρησής του, εμφανίζει και τον Μορίς Ζαπ, τον ήρωα των πανεπιστημιακών μυθιστορημάτων του Ντέιβιντ Λοτζ. Αφορμή για την εκκίνηση της αφήγησης είναι το μοιραίο χτύπημα που δέχτηκε από ένα αυτοκίνητο ο εμβληματικός σημειολόγος και κριτικός Ρολάν Μπαρτ τον Φεβρουάριο του 1980 και τον οδήγησε έναν μήνα μετά στον θάνατο. Ο Ζισκάρ, ο τότε πρόεδρος της Γαλλίας, αναθέτει τη διερεύνηση του τραγικού συμβάντος στον Μπαγιάρ, έναν λαϊκό αστυνομικό. Οταν όμως ο αστυνομικός επιχειρεί να εξετάσει τους φίλους του Μπαρτ, όπως τον Φουκό για παράδειγμα, υφίσταται ένα σοκ.
Οι διανοούμενοι αυτοί μιλούν μια «άγνωστη» γλώσσα. Ετσι, επιστρατεύει έναν νεαρό ο οποίος διδάσκει σημειολογία στο διαβόητο Πανεπιστήμιο της Βενσέν, τον Σιμόν, για να του διερμηνεύει τα όσα ακούν και βλέπουν. Γρήγορα, με την επικουρία πολλών γεγονότων, όπως παρακολουθήσεων, καταδιώξεων, ακόμα και φόνων, και την εμπλοκή και ξένων πρακτόρων, καταλαβαίνουν ότι το ατύχημα και όσα συμβαίνουν μετά συνδέονται με την αναζήτηση ενός κειμένου που βρισκόταν στην κατοχή του Μπαρτ. Το κείμενο είναι του μεγάλου γλωσσολόγου Ρομάν Γιάκομπσον και αναφέρεται σε μια υποτιθέμενη επιπλέον λειτουργία της γλώσσας, πέρα από τις έξι που είχε εντοπίσει και κατηγοριοποιήσει. Η έβδομη αυτή λειτουργία συνδυάζει την επιτελεστικότητα και τη χειραγώγηση και είναι χρήσιμη για την κατάκτηση της εξουσίας σε πολλά και διάφορα πεδία.
Οι δύο ήρωες, αναζητώντας το κείμενο, κινούνται αρχικά στον χώρο των Γάλλων διανοουμένων, τους οποίους μάλιστα ο συγγραφέας δεν διστάζει να τους εντάξει και ως δρώντα πρόσωπα στη μυθοπλασία του με τα πραγματικά τους ονόματα. Εμφανίζει το δίδυμο των ηρώων να συναντά και να «ανακρίνει» τον Φουκό και τον Ντελέζ, αναπαριστά και περιγράφει δείπνα με τον Φιλίπ Σολέρς, την Τζούλια Κρίστεβα, τον Λακάν, τον Αλτουσέρ και τον Μπερνάρ Ανρί Λεβί ή αυτό του Μπαρτ, λίγο πριν από το μοιραίο δυστύχημα, με τον Μιτεράν και τους συνεργάτες του.
Βγαίνει δε και εκτός Γαλλίας και περιγράφει ένα συνέδριο σημειωτικής σ’ ένα διάσημο αμερικανικό πανεπιστήμιο, όπου συμμετέχουν, μαζί με τις διαμάχες τους, όλοι οι διανοούμενοι-σταρ της εποχής και μεταφέρεται και στην Μπολόνια, όπου εισάγει στην αφήγηση τον Εκο αλλά και το πραγματικό γεγονός της ανατίναξης του σιδηροδρομικού σταθμού της πόλης από φασίστες τρομοκράτες. Εφευρίσκει δε και εντάσσει στην εξιστόρησή του, με κομβικό μάλιστα ρόλο, μια μακραίωνη αδελφότητα με το όνομα Logos Club, η οποία, διαχρονικά, συγκεντρώνει όλη τη διανοητική ελίτ της κάθε εποχής και ασκεί τεράστια επιρροή.
Στο εσωτερικό της διεξάγονται θεωρητικοί και ρητορικοί αγώνες για την αναρρίχηση στην ιεραρχία της, με κόστος όμως για τους χαμένους διάφορους ακρωτηριασμούς. Ο συγγραφέας όμως, μαζί με τις αναφορές του σε πάμπολλους διανοούμενους και στις θέσεις τους, όπως και στους πολιτικούς της εποχής, εκθέτει και πλευρές της προσωπικής τους ζωής, όπως τις σεξουαλικές τους επιλογές, τη ματαιοδοξία τους και την επιδεικτική τους πόζα, τους ποικίλους ανταγωνισμούς, την επιθυμία τους για κυριαρχία και εξουσία. Η οπτική του είναι προκλητική, βέβηλη, ιδιαίτερα «αποδομητική» και ακραία σατιρική.
Τα βιτριολικά του βέλη στοχεύουν πολλά και γνωστά πρόσωπα της τότε γαλλικής δημόσιας σφαίρας. Συχνά βέβαια τα όρια με την καρικατούρα και την υπερβολή είναι δυσδιάκριτα και η αφήγηση φαίνεται να βαραίνει από το πλήθος των ονομάτων, τη θεωρητική αυτοαναφορικότητα και το άγχος της να συμπεριλάβει όλα σχεδόν τα συμβάντα της εποχής. Παρ' όλα αυτά, ο Μπινέ προσφέρει ένα ιδιαίτερα πετυχημένο μεταμοντέρνο μυθιστόρημα και ανασυστήνει, έστω και διά της ακραίας σάτιρας, το διανοητικό σύμπαν μιας εποχής. Τελικά η λύση του μυστηρίου βρίσκεται στις επιδιώξεις για κυριαρχία τόσο στο πεδίο της πολιτικής όσο και στον χώρο της διανόησης. Ο μεταφραστής Γιώργος Ξενάριος αντεπεξήλθε σε όλες τις δυσκολίες του πρωτότυπου κειμένου και συνεισφέρει σημαντικά στην απρόσκοπτη αναγνωστική υποδοχή του μυθιστορήματος.

 Έντυπη έκδοση Εφημερίδας των Συντακτών
Επιμέλεια κειμένου: Μισέλ Φάις