Η Photobiennale επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη

Συντάκτης:  Φωτεινός Θάλαμος*

Πηγή: efsyn.gr

---

Το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης μαζί με το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης θα φιλοξενήσουν μια εξαιρετική έκθεση στο πλαίσιο της Photobiennale 2018, σε επιμέλεια Πηνελόπης Πετσίνη, με βοηθό επιμελητή τον Φώτη Μηλιώνη.
Ο τίτλος της κεντρικής έκθεσης, «Καπιταλιστικός Ρεαλισμός», είναι εμπνευσμένος υπό την ευρεία έννοια από τον όρο που εισήγαγε ο Mark Fisher στο ομώνυμο βιβλίο του.
Αν ο μεταμοντερνισμός αποτέλεσε την πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού, όπως ισχυρίστηκε ο Frederic Jameson, ο καπιταλιστικός ρεαλισμός αποτελεί σήμερα την πολιτισμική λογική του δόγματος TINA (There Is No Alternative) – την αυτοεκπληρούμενη προφητεία της Μάργκαρετ Θάτσερ ότι «δεν υπάρχει εναλλακτική», που αποδείχτηκε το πιο περιληπτικό σλόγκαν που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς για το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα.
Οπως είπε ο Frederic Jameson, «είναι ευκολότερο να φανταστεί κανείς το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του καπιταλισμού».

↳ Greg Girard, «Παιδιά σε ταράτσα», 1989, από τη σειρά Kowloon Walled City. Capitalist Realism | Συντελεσμένο Μέλλον, ΜΦΘ. Η Kowloon Walled City ήταν ένα μοναδικό φαινόμενο του Χονγκ Κονγκ: 35.000 άνθρωποι που ζούσαν σε πάνω από 300 διασυνδεδεμένα πολυώροφα κτίρια, τα οποία χτίστηκαν χωρίς την παραμικρή συμβολή αρχιτέκτονα, συνωστίζονταν σε ένα αστικό συγκρότημα κοντά στην άκρη του διαδρόμου προσγείωσης στο διεθνές αεροδρόμιο Kai Tak. Οταν άρχισα να φωτογραφίζω εκεί το 1986, βρήκα, αντίθετα, ένα αυτοδιαχειριζόμενο χωριό, όπου οι άνθρωποι εργάζονταν και φρόντιζαν τα παιδιά τους μέσα σε αυτές τις ακραίες συνθήκες διαβίωσης. Η Kowloon Walled City κατεδαφίστηκε το 1993.

Η πρώτη ενότητα («Capitalist Realism | Συντελεσμένο Μέλλον») παρουσιάζεται στο Μουσείο Φωτογραφίας, ενώ η δεύτερη («Capitalist Realism | Παρελθόν Διαρκείας») φιλοξενείται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης.
Trevor Paglen, «“Fanon” (Even the Dead Are Not Safe) Eigenface», 2017. Capitalist Realism | Συντελεσμένο Μέλλον, ΜΦΘ |
Συνδεδεμένα με τον ρεαλισμό του ντοκουμέντου, αν και διατηρώντας συχνά μια απόσταση, τα έργα που παρουσιάζονται απομακρύνονται σαφώς από τις παραδοσιακές μορφές του όπου κυριαρχεί η εικόνα της φτώχειας και της θυματοποίησης.
Αντίθετα, χρησιμοποιούν την ικανότητα της φωτογραφίας να λειτουργεί και να διαβάζεται ως μια ιδιαίτερα κριτική αφήγηση, η οποία μπορεί να δείξει την αόρατη πολιτική γεωγραφία της εποχής μας.
Αναπαριστούν τις εκρηκτικές ανισότητες μέσω της γεωγραφίας του τοπίου· καταγράφουν τόπους όπως στρατιωτικές βάσεις και υπεράκτιους φορολογικούς παραδείσους· πραγματεύονται ιστορικές και σύγχρονες διαδικασίες στέρησης και αυξανόμενης φτωχοποίησης, αυταρχικά και αντιδημοκρατικά καθεστώτα, αποικιοκρατικές και μετα-αποκιοκρατικές δομές· καταγράφουν την αυτοκρατορία του χρήματος και της συσσώρευσης του κεφαλαίου, δείχνοντας πώς ζουν παλιές και νέες κοινωνικές και πολιτικές ελίτ· περιγράφουν έναν κόσμο στον οποίο οι παγκόσμιες οικονομικές δομές λειτουργούν ως κινητήρια δύναμη προσεχών καταστροφών· εκθέτουν τη σκληρή αλήθεια ότι οι ευκολίες της σύγχρονης καπιταλιστικής κατανάλωσης καταστρέφουν σταθερά τη δυνατότητα κατοίκησης του πλανήτη· διερευνούν τα δίκτυα επιτήρησης και συλλογής δεδομένων που διαμορφώνουν σήμερα τις δημοκρατίες μας, καθώς και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης του ψηφιακού κόσμου, τα οποία δημιουργούν ένα νέο οπτικό τοπίο που καθορίζεται συντριπτικά από αλγόριθμους μηχανών.

↳ Johnny Miller, «Βομβάη, Ινδία», από τη σειρά Unequal Scenes. Capitalist Realism | Συντελεσμένο Μέλλον, ΜΦΘ. Υπολογίζεται πως 7,5 εκατομμύρια άνθρωποι –πάνω από το 60% των κατοίκων της Βομβάης– ζουν σε παραγκουπόλεις όπως αυτή. Η διαφορά μεταξύ παραγκουπόλεων και ανεπτυγμένων περιοχών είναι ακραία. Οι στενοί δρόμοι, η φασαρία και η κίνηση μπορούν εύκολα να σε κάνουν να ξεχάσεις την πραγματικότητα, μέχρι τη στιγμή που θα την αντικρίσεις από ψηλά.

Mark Fisher, «Καπιταλιστικός ρεαλισμός: Υπάρχει άραγε εναλλακτική;»
Αθήνα: Futura, 2015.

Με αφορμή την έκθεση, θα εκδοθεί βιβλίο με τίτλο «Capitalist Realism: Συντελεσμένο Μέλλον | Παρελθόν Διαρκείας» από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
Φέτος, στην 30ή επέτειο του θεσμού, υιοθετούνται νέες ιδέες και πρακτικές, όπως η παρουσίαση δύο πρωτοεμφανιζόμενων Ελλήνων φωτογράφων που επιλέχθηκαν έπειτα από ανοιχτό κάλεσμα, αλλά και δύο ενοτήτων με έργα από τη μόνιμη συλλογή του ΜΦΘ.
Παράλληλα, παρουσιάζεται μια σειρά εκθέσεων, όπως: μια διεθνής με θέμα το photobook, μια επετειακή όπου θα παρουσιαστούν έργα από τη συλλογή του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης που αποκτήθηκαν ύστερα από δωρεά καλλιτεχνών που συμμετείχαν στο φεστιβάλ, αλλά και μια έκθεση όπου υπογραμμίζεται η στενή πλέον σχέση της φωτογραφίας με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Thessaloniki PhotoBiennale 2018 συμπράττει και με άλλες φωτογραφικές διοργανώσεις της χώρας (Athens Photo Festival, Photometria, MedPhoto, Φωτογραφικές Συναντήσεις Κυθήρων).
Συγχρόνως, το φετινό φεστιβάλ, που χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, περιλαμβάνει παράλληλες εκδηλώσεις για το φωτογραφικό και το ευρύτερο κοινό, όπως εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις, εργαστήρια και διαλέξεις, ένα αφιέρωμα στη σχέση της φωτογραφίας με τον κινηματογράφο (σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης), καθώς και μια διεθνή διημερίδα με καλεσμένους καλλιτέχνες και ακαδημαϊκούς, στην οποία θα διερευνηθεί το πλαίσιο της κεντρικής έκθεσης (σε συνεργασία με το Ιδρυμα Rosa Luxembourg).

Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης
28.9.2018-27.1.2019

Anna Skladmann, «Ο Γιάκομπ πυροβολεί μπαλαρίνες», Μόσχα 2009, από τη σειρά Little Adults. Capitalist Realism | Συντελεσμένο Μέλλον, ΜΦΘ |

• Guillaume Bression (Γαλλία, γ. 1982) & Carlos Ayesta (Βενεζουέλα, γ. 1985)
• Stefan Canham (Γερμανία, γ. 1968)
• Stefen Chow (Μαλαισία, γ. 1980) & Lin Huiyi (Σιγκαπούρη, γ. 1980)
• Πέτρος Ευσταθιάδης (Ελλάδα, γ. 1980)
• Greg Girard (Καναδάς, γ. 1955)
• Mishka Henner (Βέλγιο, γ. 1976)
• Jacqueline Hassink (Ολλανδία, γ. 1966)
• Nick Hannes (Βέλγιο, γ. 1974)
• Χρήστος Καπάτος (Ελλάδα, γ. 1975)
• Πάνος Κοκκινιάς (Ελλάδα, γ.1965)
• Johnny Miller (ΗΠΑ, γ. 1981)
• Richard Misrach (ΗΠΑ, γ. 1949)
• Sejin Moon (Κορέα-Η.Β., γ. 1978)
• Μανώλης Μπαμπούσης (Ελλάδα, γ. 1950)
• Freya Najade (Γερμανία, γ. 1977)
• Trevor Paglen (ΗΠΑ, γ. 1974)
• Mark Peterson (ΗΠΑ, γ. 1955)
• Πάρις Πετρίδης / Paris Petridis (Ελλάδα, γ. 1960)
• Anna Skladmann (Γερμανία, γ. 1986)
• Carlos Spottorno (Ισπανία-Ουγγαρία, γ. 1971)
• Julian Stallabrass (Η.Β., γ. 1960)
• Κώστας Χριστόπουλος (Ελλάδα, γ. 1976)
• Paolo Woods (Ολλανδία - Καναδάς, γ. 1970) & Gabriele Galimberti (Ιταλία, γ. 1977)
• Rufina Wu (Καναδάς, γ. 1980) & Stefan Canham (Γερμανία, γ. 1968)

Το «Συντελεσμένο Μέλλον» εστιάζεται κυρίως στο διάστημα μετά το 1989, μετά δηλαδή την κατάρρευση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού και τις τραπεζικές κρίσεις που ακολούθησαν στη Δύση, οι οποίες ενίσχυσαν το σύστημα αντί να το υπονομεύσουν.
Σε γενικές γραμμές, καταδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο ο καπιταλισμός έχει έκτοτε αυτοπαρουσιαστεί με επιτυχία ως το μόνο ρεαλιστικό πολιτικοοικονομικό σύστημα, ακόμη και στην πιο ανελέητα αρπακτική του εκδοχή, την πρόσφατη οικονομική κρίση στη Νότια Ευρώπη. Περιλαμβάνει εργασίες που πραγματεύονται τις «εσωτερικές» αντιθέσεις του συστήματος (αστική και εργατική τάξη, φτώχεια και πλούτος, ανάπτυξη και κρίση, βιομηχανική εξέλιξη και οικολογική καταστροφή κ.λπ.).

Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης
28.9.2018-18.10.2018

• Paula Luttringer (Αργεντινή, γ. 1955)
• Susan Meiselas (ΗΠΑ, γ. 1948)
• Ang Song Nian (Σιγκαπούρη, γ. 1983)
• Γιάννης Ψυχοπαίδης (Ελλάδα, γ.1945)
• Rosângela Rennó (Βραζιλία, γ.1962)
• Andrea Stultiens (Ολλανδία, γ.1974)
• Marvin Tang (Σιγκαπούρη, γ. 1989)
• Woong Soak Teng (Σιγκαπούρη, γ. 1994)
• Νικόλας Βεντουράκης (Ελλάδα, γ. 1981)
• Robert Zhao (Σιγκαπούρη, γ. 1983)

Το «Παρελθόν Διαρκείας» προσεγγίζει το σύστημα με όρους ιστορικούς, καταγράφοντας ή ανακαλώντας αυταρχικά καθεστώτα που υποτίθεται πως αποτελούν πλέον παρελθόν, και δίνοντας έμφαση σε αντιθέσεις όπως αυτές μεταξύ κέντρου και περιφέρειας, αποικιοκρατών και αποικιοκρατούμενων κ.ο.κ. Οι εργασίες εδώ αντιμετωπίζουν τον καπιταλισμό μέσα από το σχήμα της «εξάρτησης» –υπονοώντας ότι οι σημερινές συνθήκες σε ορισμένες χώρες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τον ιστορικά περιφερειακό ρόλο τους και τις μακροχρόνιες διαδικασίες σχηματισμού και μετασχηματισμού του καπιταλισμού– και πολλές πραγματεύονται την έννοια του αρχειακού και τη σύνδεσή του με τη δημόσια ιστορία και μνήμη. Ανακαλώντας τον Hal Foster, αυτά τα έργα μπορούν να θεωρηθούν πρακτικές όπου «το εδώ-και-τώρα του έργου λειτουργεί ως μια πιθανή πύλη μεταξύ ενός ημιτελούς παρελθόντος και ενός καινούργιου μέλλοντος».

Από τον «Φωτεινό Θάλαμο» του Ρολάν Μπαρτ δανειζόμαστε το όνομα για αυτόν εδώ τον χώρο. Μια σελίδα γεμάτη πληροφορίες και σύμβολα, που ψηλαφίζουν ασυνείδητες οπτικές, αναζητούν πολύπλοκους σημασιοδοτικούς μηχανισμούς, αιτιώδεις συνδέσεις και συνειρμούς, καταδηλώσεις και συνδηλώσεις, διαστάσεις που προσεγγίζονται μεθοδικά κι άλλες που διαφεύγουν.Με όχημα τη φωτογραφική πρακτική επιχειρούμε να ανοίξουμε - και να ανοιχτούμε- (σ)τις απεριόριστες δυνατότητες της οπτικής ανάγνωσης.
Επιμέλεια: Ντίνα Δασκαλοπούλου, Βασίλης Μαθιουδάκης, Δημήτρης Κεχρής, Ελένη Παγκαλιά