«Η επιστροφή της μαντίλας» (μετφρ. Γιώργος Καρτάκης)

`
Της Leila Ahmed *
(Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Die Zeit» στις 8 Απριλίου 2016 =>Hidschab: Die Rückkehr des Kopftuchs | ZEIT ONLINE)

Πηγή: http://www.poiein.gr/13-04/2016
`
Τη δεκαετία του 1950 η μαντίλα ήταν για πολλές γυναίκες στην Αίγυπτο κάτι αδιανόητο. Σήμερα έχει επιστρέψει .Αυτό δείχνει, πως οι αντιλήψεις γύρω από το τι είναι Ισλάμ αλλάζουν.
*
Πρώτον: Το Ισλάμ εκφράζεται με ένα τελείως διαφορετικό τρόπο από χώρα σε χώρα, γι΄αυτό και η πρώτη ερώτηση είναι: Ποιο Ισλάμ θέλουμε να μεταρρυθμίσουμε; To Ισλάμ στην Ινδονησία των 249 εκατομμυρίων κατοίκων, όπου έχει εκλεγεί γυναίκα πρωθυπουργός και όπου το Ισλάμ είναι ανεκτικό, ιδιαίτερα ανοικτό και σε καμιά περίπτωση επιθετικό; Ή το Ισλάμ στην Σαουδική Αραβία των 28 εκατομμυρίων, μια χώρα, η οποία μετά το 1930 είναι ένας σημαντικός συνεργάτης των ΗΠΑ, έχει μια τεράστια παγκόσμια δύναμη χάριν των κοιτασμάτων της σε πετρέλαιο και όπου οι γυναίκες σήμερα δεν επιτρέπεται να οδηγούν ακόμα και αυτοκίνητο; Η Σαουδική Αραβία είναι παρεμπιπτόντως η μοναδική κατά πλειοψηφία μουσουλμανική χώρα παγκοσμίως, όπου αυτή η ρύθμιση της απαγόρευσης οδήγησης για τις γυναίκες θεωρείται ισλαμική.
Η ερώτηση λοιπόν, τι είναι Ισλάμ και ποιοι είναι εκείνοι οι θεμελιώδεις κανόνες που αποτελούν τη βάση του, μπορεί να απαντηθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Έτσι, υπό το πνεύμα του Ισλάμ μπορεί να είναι σωστό να έχουν οι πολίτες την ελευθερία να ψηφίσουν και μάλιστα να εκλέξουν μια γυναίκα ως πρωθυπουργό, αλλά εξίσου σωστή μπορεί να θεωρηθεί και η πεποίθηση, πως ο Θεός δεν θέλει να βλέπει γυναίκες στο τιμόνι των αυτοκινήτων.
Βέβαια, σε όλα τα θρησκευτικά δόγματα οι διαφορετικές ερμηνείες των ιερών γραφών επιδρούν στον τρόπο με τον οποίο κάθε φορά γίνεται αντιληπτή μια θρησκεία. Έτσι υπάρχουν Χριστιανοί, οι οποίοι θεωρούν επιτρεπτή την χειροτονία γυναικών ή ομοφυλόφιλων ιερέων, ενώ άλλοι πιστοί την απορρίπτουν κατηγορηματικά.
Δεύτερον: Αυτό που ονομάζεται Ισλάμ, μπορεί μέσα στο πέρασμα του ιστορικού χρόνου να αλλάξει ριζικά. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της ίδιας μου της ζωής μέχρι τώρα μπόρεσα να παρατηρήσω τεράστιες διαφοροποιήσεις στις αντιλήψεις σχετικά με το Ισλάμ. Αυτό μπορεί να το δει κανείς, για παράδειγμα, στην επαναφορά της κάλυψης της κεφαλής στην Αίγυπτο. Αν κάποιος έλεγε στους ανθρώπους της δικής μου γενιάς - σε όσους δηλαδή μεγάλωσαν στην Αίγυπτο στις δεκαετίες του 1950 και 1960 - ότι οι γυναίκες στη χώρα αυτή θα φορούσαν μαντίλα στο τέλος του 20ΟΥ αιώνα, θα τον θεωρούσαμε παράλογο.
Στο διαδίκτυο υπάρχει ένα βίντεο που απεικονίζει με εξαιρετικό τρόπο αυτή την εξέλιξη. Σ΄ αυτό μπορεί κανείς να δει τον Αιγύπτιο πρόεδρο Νάσσερ κατά τη διάρκεια ενός λόγου, στον οποίο αναφέρεται σε μια συνομιλία του με τον ηγέτη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Μούρσιντ, με τον οποίο είχε συναντηθεί στην προσπάθεια επίτευξης μιας συμφωνίας. Ο Μούρσιντ – όπως λέει ο Νάσσερ – είχε μαζί του μια μεγάλη λίστα με απαιτήσεις, από τις οποίες η σημαντικότερη ήταν η επιβολή της μαντίλας για τις γυναίκες στην Αίγυπτο. Την στιγμή που ο Νάσσερ λέει αυτές τις λέξεις το κοινό ξεσπά σε γέλια και κάποιος φωνάζει: «Ας βάλει ο ίδιος μαντίλα!» Ο Νάσσερ χαμογελά και στη συνέχεια αναφέρει, τι απάντησε στον Μούρσιντ. Του είχε πει, ότι κατά τύχη γνώριζε, πως η κόρη του Μούρσιντ, η οποία σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο, αρνείται να καλύψει το κεφάλι της. «Αφού δεν μπορείτε ο ίδιος – είχε πει στον Μούρσιντ – να επιβάλλετε στην κόρη σας την μαντίλα, πώς απαιτείτε την επιβολή της σε δέκα εκατομμύρια γυναίκες στην Αίγυπτο;». Σ΄αυτό το σημείο, το κοινό ξεσπά πάλι σε γέλια.
Η ιδέα της μαντίλας ήταν για όλους εμάς κάποτε ακριβώς αυτό: για γέλια. Και όμως στο τέλος του 20ΟΥ αιώνα αυτή η περίεργη αντίληψη έχει γίνει πραγματικότητα. Και με αυτή την πραγματικότητα επήλθαν και άλλες θεμελιώδεις αλλαγές στις συνήθειες, τις πεποιθήσεις και στις πρακτικές άσκησης της πίστης στο Ισλάμ, που γνώριζε η γενιά μου.
Αυτές οι αλλαγές ήταν η συνέπεια της επιρροής κάποιων ισχυρών πολιτικών τοπικών και παγκόσμιων δυνάμεων. Ομάδες, όπως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν ένα πολιτικό Ισλάμ, αποτελούσαν στην δεκαετία του 1950 μια δευτερεύουσα μειονότητα.
Ένα οχυρό ενάντια στην «άθεη ηγεμονία»
Από το 1960, ωστόσο, η παραπάνω ομάδα αναπτύσσεται ραγδαία αποκτώντας εξουσία – κυρίως εξαιτίας της οικονομικής υποστήριξης από χώρες όπως η Σαουδική Αραβία. Πέραν τούτου επωφελείται και μέσω της έμμεσης υποστήριξης των ΗΠΑ, οι οποίες εκείνο το διάστημα βοηθούσαν διάφορες ομάδες που είχαν ως στόχο την εξάπλωση ενός επιθετικού Ισλάμ στη Μέση Ανατολή. Οι Αμερικάνοι επιδίωκαν με αυτό την δημιουργία ενός οχυρού ενάντια στην «άθεη ηγεμονία» της Σοβιετικής Ένωσης.
Η οργάνωση των Αδελφών Μουσουλμάνων, η οποία ιδρύθηκε το 1928 ως αντίδραση στην βρετανική κυριαρχία στην Αίγυπτο, δείχνει με μοναδικό τρόπο την άνοδο μιας εντελώς νέου τύπου ισλαμικής δύναμης στην ιστορία. Μιας δύναμης, η οποία αρχικά αναπτύσσεται στα πλαίσια του Ιμπεριαλισμού και που κατόπιν τροφοδοτείται με ανησυχητικό τρόπο μέσω της υποστήριξης σύγχρονων γεωπολιτικών δυνάμεων όπως το Ισλαμικό Κράτος. Μια τέτοιας μορφής σύμπραξη δυνάμεων δεν είχε υπάρξει ποτέ πιο πριν.
Τα παραπάνω είναι κάποια από τα συμπεράσματα της έρευνάς μου, τα οποία περιγράφω στο τελευταίο μου βιβλίο «A Quiet Revolution:The Veil΄s Resurgence, from the Middle East to America.» Εκεί προσπαθώ να απαντήσω και στην ερώτηση, πώς και γιατί η μαντίλα επέστρεψε στην Αίγυπτο, καθώς επίσης πώς και γιατί κατόπιν εξαπλώθηκε σε όλη την υφήλιο - όχι μόνο στις μουσουλμανικές χώρες δηλαδή, αλλά και στη Δύση.
Όταν κανείς ασχοληθεί με αυτό το θέμα, κάποια στιγμή θα βρεθεί μπροστά στους ποικίλους σοβαρούς μετασχηματισμούς, που το Ισλάμ έχει διανύσει στο πέρασμα των δεκαετιών - αλλαγές στην ένδυση, τις συνήθειες, τις αντιλήψεις και ασφαλώς σε ό, τι αφορά την επιθετικότητά του.
Όλες αυτές ήταν αλλαγές, που έχουν να κάνουν μεν με το ιδιαίτερο ιστορικό υπόβαθρο της Αιγύπτου, στέκονταν όμως πάντα και σε μια αλληλεπίδραση με τις σημαντικές παγκόσμιες και εθνικές πολιτικές αποφάσεις της εποχής μας.
Το Ισλάμ τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα σε όλες τις σύγχρονες εκφάνσεις του, δεν υπήρχε και δεν υπάρχει έξω από τα ιστορικά και γεωπολιτικά δεδομένα. Έτσι δεν είναι παράδοξο, που στις πρόσφατες συζητήσεις για την προεδρεία στις ΗΠΑ, πολιτικοί όπως ο Bernie Sanders ή ακόμα και ο Donald Trump παραδέχονται, ότι ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν ένα λάθος, το οποίο είναι πολύ πιθανό να ευνόησε την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους. Το Ισλάμ λοιπόν, όπως και όλα τα άλλα, είναι ένα προϊόν των πολλών παγκόσμιων δυνάμεων, οι οποίες ενεργούν στην εποχή μας.
***
Η Leila Ahmed γεννήθηκε το 1950 στο Κάιρο. Είναι καθηγήτρια στις έδρες Γυναικείων Σπουδών και Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

*Leila Ahmed - Wikipedia, the free encyclopedia

.