Μία ολόκληρη ζωή σε κίνδυνο

Γλίτωσε από τους ναζί, κινδύνεψε από τους Αμερικανούς

Ο Χριστόφορος Καζανάς είχε αριθμό κρατουμένου στο Νταχάου 111.270. (Αυτός αναφέρεται στο έγγραφο του Ερυθρού Σταυρού)

Η Εφημερίδα των Συντακτών, 09.04.2016

Συντάκτης: 

Νίκος Πηγαδάς

Η κτηνωδία των ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι πασίγνωστη. Ρίγη προκαλεί η θύμηση των στρατοπέδων συγκέντρωσης με τους θαλάμους αερίων, τα κρεματόρια, την πείνα και την καταναγκαστική εργασία των κρατουμένων.
Οργή και αγανάκτηση διακατέχει τους λαούς των χωρών, που κατακτήθηκαν από τις ορδές του Χίτλερ.
Βία, λεηλασία, μαζικές εκτελέσεις πολιτών ήταν τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα.
Στο κείμενο που ακολουθεί, ο Χριστόφορος Καζανάς καταθέτει τα κατοχικά βιώματά του, αλλά και τη... φιλοξενία του στο περιβόητο στρατόπεδο του Νταχάου.
Παρά τα όσα πέρασε, ο συνομιλητής μας κατάφερε να επιβιώσει. Μάλιστα, διατηρεί σώας τας φρένας, παρότι πριν από λίγες ημέρες (10.3.2016) μπήκε στο 97ο έτος της ηλικίας του!
Τον συναντήσαμε στο Μενίδι (Αχαρνές) στο φιλόξενο σπίτι τού γιου του, Παναγιώτη.
Ο παππούς Χριστόφορος μας λέει:

«Γεννήθηκα το 1920, στη Μεσάριστα Μεσολογγίου. Είμαστε 9 αδέλφια (5 αγόρια και 4 κορίτσια). Ημουν ο μικρότερος. Στη μικρασιατική εκστρατεία χάθηκε ο αδελφός μου, ο Σωτήρης. Ενας δεύτερος, ο Παναγιώτης, πολέμησε στην Αλβανία, γύρισε με κρυοπαγήματα και τελικά πέθανε. Για να μη χάσει κι εμένα, η μητέρα μου με προέτρεψε να καταταγώ στη Χωροφυλακή. Μόλις αποφοίτησα από τη Σχολή υπηρέτησα στο Φρουραρχείο της Αθήνας».

Στις 31.7.1943, ο κ. Καζανάς εγκλείεται στις φυλακές της οδού Βουλιαγμένης.
Εξηγεί ο ίδιος: «Περίπου πενήντα πατριώτες είχαμε οργανωθεί και θα φεύγαμε για το βουνό, προκειμένου να ενταχθούμε στον ΕΔΕΣ» (Ελληνικός Δημοκρατικός Εθνικός Σύνδεσμος, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη τότε Ναπολέοντα Ζέρβα).
Ωστόσο, η κίνηση των «50» έγινε αντιληπτή από τον διοικητή της Ειδικής Ασφάλειας, Αλέξανδρο Λάμπου.
Ο κ. Καζανάς επισημαίνει: «Μας προδώσανε. Ο Λάμπου κι ένας Γαρμπής ήταν καταδότες. Μας “έδωσαν” στους ναζί. Οι δυο τους έμαθα ότι πληρώνονταν από τους Γερμανούς για τις υπηρεσίες που τους προσέφεραν. Οδηγηθήκαμε στις φυλακές της οδού Βουλιαγμένης».
Ακολούθησε η δίκη στο στρατοδικείο και καταδίκη σε θάνατο όλων των κατηγορουμένων.
Ανάμεσά τους ήταν και μερικοί αξιωματικοί. Τελικά η θανατική ποινή δεν εκτελέστηκε.
Μετατράπηκε σε ισόβια, ύστερα από παρέμβαση του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού και του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.
Ο κ. Καζανάς κρατήθηκε διαδοχικά σ’ ένα στρατόπεδο στο Τατόι και στις Φυλακές Αβέρωφ.
Στη συνέχεια, οδηγήθηκε, μαζί με άλλους 50, σε γερμανικό στρατόπεδο στη Βιέννη.
Στο τρένο, οι κρατούμενοι ήταν δεμένοι με αλυσίδες, ανά τρεις:

«Στη Βιέννη μάς χωρίσανε. Εγώ αρρώστησα από πλευρίτιδα, έπαθα και ψώρα, πήγα σε γιατρό και τελικά σώθηκα. Μετά, μαζί με άλλους, μας πήγαν στο Νταχάου».

Οπως προκύπτει από έγγραφο του Ερυθρού Σταυρού (16794/24.11.1983), ο κ. Καζανάς έφτασε στο Νταχάου στις 14.4.1944, με αριθμό κρατουμένου 111.270.
Στην Ελλάδα επέστρεψε στις 11/9/1945.

Στο κολαστήριο

Εικόνες φρίκης από το ναζιστικό στρατόπεδο

Το 1933, μόλις ο Χίτλερ ανέλαβε τη δοτή εξουσία από τον Χίντενμπουργκ, οργάνωσε στην πόλη Νταχάου ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης για τη... φιλοξενία των αντιφρονούντων.
Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο Νταχάου εξοντώθηκαν σε θαλάμους αερίων και κρεματόρια χιλιάδες Εβραίοι και όχι μόνο.
Το 1945, που τα στρατεύματα των ΗΠΑ μπήκαν στο Νταχάου, βρήκαν 32.000 κρατουμένους! Ανάμεσά τους και τον Χριστόφορο Καζανά.
Ο ίδιος θυμάται: «Οταν ήρθαν οι Αμερικανοί, στις 28.4.45, στο Νταχάου ήμασταν περίπου 500 Ελληνες. Ανάμεσά τους και ο γραμματέας του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης, στην παράγκα 15».
● Είχατε επαφές μαζί του;
▪ Δεν μπορούσαμε να μιλάμε μεταξύ μας. Θυμάμαι πως ένας Ελληνοαμερικανός στρατιώτης τράβηξε φωτογραφίες μέσα στο κολαστήριο του Νταχάου.
● Φαγητό υπήρχε;
▪ Υποφέραμε πολύ από την πείνα. Το πρωί μάς δίνανε ένα τσάι, το μεσημέρι μια κουταλιά σούπα, που συνήθως ήταν σκέτο ζουμί. Βραδινό δεν είχε. Κάναμε εργασίες βαριές. Είχαμε γίνει πετσί και κόκαλο. Οταν μας στέλνανε οι Γερμανοί αγγαρεία για να ταΐσουμε τις αγελάδες με πατάτες, εμείς μαλώναμε για το ποιος θα τις φάει. Μάλιστα, τις τρώγαμε με τις φλούδες.

Χειρόγραφες σημειώσεις του Χριστόφορου Καζανά

Επειτα από εμπεριστατωμένη έρευνα, ο Παναγιώτης Καζανάς, γιος του Χριστόφορου, παραθέτει τις ακόλουθες συμπληρωματικές πληροφορίες:
◼ Οι ναζιστές βασάνιζαν ή εξόντωναν στο Νταχάου αιχμαλώτους κάθε ηλικίας, κυρίως Εβραίους, αλλά και κομμουνιστές, συνδικαλιστές, Ρομά, ομοφυλόφιλους, ακόμη και ιερείς.
◼ Το στρατόπεδο περιβαλλόταν από αγκαθωτό ηλεκτροφόρο συρματόπλεγμα. Ακολουθούσαν τάφρος και 7 υπερυψωμένες σκοπιές.
◼ Ο αριθμός των κρατουμένων αυξήθηκε σημαντικά από το 1940 και μετά.
◼ Στο διάστημα 1933-1945 καταγράφηκαν επίσημα 206.000 κρατούμενοι. Ωστόσο, υπάρχουν κι άλλοι, που δεν καταγράφηκαν, όπως πολλοί Σοβιετικοί αιχμάλωτοι.
◼ Καταγράφηκαν 31.000 θάνατοι κρατουμένων λόγω των πολύ κακών συνθηκών διαβίωσης, αλλά και των εκτελέσεων.
◼ Το κρεματόριο διέθετε αρχικά δύο αποτεφρωτήρες. Στην πορεία, απέκτησε άλλους τέσσερις!
Επιπλέον, κατασκευάστηκαν και πέντε θάλαμοι αερίων. Οι τέσσερις προορίζονταν κυρίως για την απολύμανση, για να προληφθούν τυχόν μεταδοτικές ασθένειες.
Ο πέμπτος, όμως, χρησιμοποιήθηκε για την εξόντωση κρατουμένων. Το σχόλιο στον αναγνώστη.
Με την άφιξη των Αμερικανών, οι κρατούμενοι δεν απελευθερώθηκαν αμέσως, επειδή υπήρχε φόβος για ευρύτερη εξάπλωση του τύφου, που ενδημούσε στο στρατόπεδο.
Είχαν μόλις προηγηθεί 15.000 θάνατοι, εξαιτίας της ανυπαρξίας υγιεινών συνθηκών.
Ο Παναγιώτης Καζανάς προσθέτει:

«Οι Αμερικανοί θεώρησαν πως ο πατέρας μου έπασχε από μολυσματική νόσο και τον άφησαν να πεθάνει. Ευτυχώς, δύο Αθηναίοι φίλοι του τον πήραν μαζί τους και τον έσωσαν. Ηταν ο Κώστας Κόντος κι ένας ονόματι Δεληγιάννης, που είχε το ζαχαροπλαστείο “‘Σόνια” στη λεωφόρο Αλεξάνδρας».

Το 2001, η οικογένεια Καζανά κατέθεσε αίτηση στον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Απαιτούσε την καταβολή αποζημίωσης, επειδή ο παππούς Χριστόφορος εργαζόταν καταναγκαστικά στο Νταχάου. (Οι ναζί τον είχαν κατατάξει στους αγρότες.)
Το αίτημα ικανοποιήθηκε δεκαετίες αργότερα, όταν η οικογένεια Καζανά έλαβε επιταγή ύψους 15.000 μάρκων.
Παρότι πέρασε διά πυρός και σιδήρου, τόσο στο Νταχάου όσο και στις ελληνικές φυλακές, ο Χριστόφορος Καζανάς παραμένει θαλερός, με καρδιά και ψυχή από μέταλλο.
Και είναι υπερήφανος γιατί, ουσιαστικά και ηθικά, νίκησε τους ναζί και τους εγχώριους δωσίλογους.
Αργότερα, ο Χριστόφορος Καζανάς έτυχε της γενικής αναγνώρισης, όταν στις 28 Οκτωβρίου 2013, η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Αχαρνών, σε συνεργασία με τον τοπικό Ορειβατικό Σύλλογο, οργάνωσαν προς τιμήν του ειδική και πολυπληθή εκδήλωση.
Παράλληλα, ο τότε δήμαρχος Αχαρνών, Σωτήρης Ντούρος, του απένειμε ανάγλυφη πλακέτα με τους «Ιππείς των Αχαρνών» (το σήμα του τοπικού δήμου, αντίγραφο από τη ζωφόρο του Παρθενώνα).

Οταν έπιασε έναν παπά ως Αρη Βελουχιώτη

Ανοιξη του 1943. Οι Γερμανοί και η Ειδική Ασφάλεια, με διοικητή τον Λάμπου, έχουν την πληροφορία ότι ο Αρης Βελουχιώτης κατέβηκε στην Αθήνα και κυκλοφορεί ντυμένος... παπάς.
Οργιο φημών γύρω από τον σκοπό της καθόδου του από το βουνό.
Χαφιέδες συναγωνίζονται για το ποιος θα δώσει την πιο τερατώδη πληροφορία. Παπάδες σταματιούνται στους δρόμους και ελέγχονται.
Εδώ παπάς, εκεί παπάς...
Τα χαρακτηριστικά του Αρη και μια φωτογραφία έχουν όλοι οι ασφαλίτες στην τσέπη. Μεγάλο λαβράκι στην πλώρη τους, αλλά ποιος θα το χτυπήσει, ποιος θα το καμακώσει;
Κάποιοι αμφισβητούν την πληροφορία. Αλλά και τι λαγωνικά θα ήσαν αν δεν συνέχιζαν το ψάξιμο!
Μια - δυο βδομάδες πλανιέται η πληροφορία. Στα γραφεία της Ασφάλειας έχουν κινητοποιήσει και το τελευταίο τους τσανάκι για να την επαληθεύσουν, να βρουν κάποιο ίχνος, να μάθουν το ελάχιστο. Τίποτε.
Αλλά δεν μπορούν και να την αγνοήσουν. Ο πειρασμός είναι μεγάλος.
Και, να το φως. Ενα τηλεφώνημα από τον Σταυρό Αγίας Παρασκευής πληροφορεί τον Λάμπου ότι ένας ύποπτος παπάς, που ασφαλώς είναι ο Βελουχιώτης, μαζί με τρεις μεγαλόσωμους άντρες, πέρασε με ταξί από τον Σταυρό και κατευθύνεται προς Ραφήνα.
Πυρετώδης συναγερμός στην Ειδική Ασφάλεια. Μαζεύει ο Λάμπου τα παλικάρια του, Κουρεμπανάδες, Μαντάδες, Τσάληδες, καμιά εικοσαριά οπλισμένους με πολιτικά και φτάνουν στη Ραφήνα.
Ακροβολίζονται στο λιμάνι και αρχίζουν να πυροβολούν στον αέρα.
Εκείνη την ώρα, το καΐκι «Ιόνιο» του καπετάν Βαγγέλη Τόγια, έλυνε παλαμάρι για το τακτικό του δρομολόγιο προς Κάρυστο. Είχε μέσα 24 επιβάτες.
Ανάμεσά τους έναν παπά και τρεις μεγαλόσωμους άντρες.
Οι ασφαλίτες πυροβολούν το καΐκι, που δεν είχε απομακρυνθεί ούτε εκατό μέτρα, για να το γυρίσουν πίσω.
Το καΐκι γυρίζει και οι ασφαλίτες ορμούν όλοι μέσα. Αρπάζουν τον παπά. Του πετούν το καλυμμαύκι στη θάλασσα, του τραβούν τα γένια, του βγάζουν τα ράσα. Ο παπάς τρομάζει, διαμαρτύρεται.
Οι Καρυστινοί επιβάτες βεβαιώνουν ότι είναι ο δικός τους παπάς. Ο παπα-Σύλλας, εφημέριος στον Αγιο Νικόλαο Καρύστου. Τα σαΐνια του Λάμπου δεν πείθονται.
Συνεχίζουν να τον κακοποιούν, προκειμένου να ομολογήσει πως είναι ο αρχικαπετάνιος του ΕΛΑΣ.
Για κακή του τύχη, ο παπα-Σύλλας έχει και το ανάστημα και την ηλικία και το χρώμα μαλλιών του Βελουχιώτη.
Την ίδια μεταχείριση έχουν κι άλλοι τρεις επιβάτες, που δεν είναι βέβαια... συνοδοί του Βελουχιώτη, αλλά οι γνωστοί σ’ όλη την περιοχή ιχθυέμποροι: οι αδελφοί Διονύσης και Οδυσσέας Κολέθρας και ο συνέταιρός τους Δρίτσας, από το Μαρμάρι.
Για κακή τους πάλι τύχη, μαζί τους έχουν και μια ψαροκασέλα γεμάτη χρήματα (πληθωριστικά εκατομμύρια).
Τα πήγαιναν στην Κάρυστο να πληρώσουν τα καΐκια, αφού είχαν λογαριαστεί στην Κεντρική Αγορά της Αθήνας με τους ψαρομανάβηδες.
Απτόητοι οι ασφαλίτες στριμώχνουν τους τέσσερις στην κλούβα και... θριαμβευτές πια ανεβαίνουν στην πλατεία της Ραφήνας, περιφέρονται προκλητικά και διαδίδουν: «Πιάσαμε τον Βελουχιώτη [...]».
Στο μεταξύ, αναστατώθηκε όλη η Κάρυστος από το πρωτοφανές γεγονός. Ο δήμαρχος με επιτροπές ανεβοκατέβαινε στην Αθήνα.
Τελικά, περίπου δεκαπέντε ημέρες μετά και ύστερα από βασανιστήρια και ανακρίσεις οι ασφαλίτες πείστηκαν πως είχαν πιάσει «φρέσκο αέρα»...
Χωρίς καλυμμαύχι, ράσα και γένια, πρησμένος από το ξύλο και τα βασανιστήρια, γύρισε ο παπα-Σύλλας στην Κάρυστο.
Μήνες έκανε να συνέλθει σωματικά αλλά προπάντων ψυχικά από την περιπέτειά του.
Για τα χρήματα δεν είναι ανάγκη να πούμε ότι εξαφανίστηκαν.
Το παραπάνω σπαρταριστό περιστατικό δεν είναι πλάκα. Το αλίευσα στο απολαυστικό βιβλίο του Θανάση Πιστικίδη «Ριζώματα, βιώματα, παθήματα. Αληθινές ιστορίες» (Ραφήνα 1985).
Από δική μου έρευνα στον Δήμο Καρύστου και μαρτυρίες Καρυστινών έγιναν γνωστά τα εξής:
Το περιστατικό με τη σύλληψη και την άγρια ταλαιπωρία του παπα-Σύλλα και των τριών ιχθυεμπόρων το γνωρίζουν οι παλιότεροι.
Ο παπα-Σύλλας ήταν γεννημένος στη Σκόπελο από πατέρα ιερέα. Το επώνυμό του ήταν Κονδύλης.
Για αρκετά χρόνια έζησε ως ιερομόναχος στη Μονή Μεγίστης Λαύρας, στο Αγιον Ορος. Το 1933 τοποθετήθηκε εφημέριος στον ναό του Αγίου Νικολάου Καρύστου. Συνταξιοδοτήθηκε το 1969 και «έφυγε» το 1976.
Φαντάζεστε τι θα γινόταν αν ο συμπαθής παπα-Σύλλας υπέκυπτε στις πιέσεις και τα βασανιστήρια και «ομολογούσε» πως ήταν ο Αρης Βελουχιώτης;
Οι Γερμανοί θα τον εκτελούσαν με συνοπτικές διαδικασίες, ενώ για τον ζωντανό πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ θα διέδιδαν πως ήταν ο... σωσίας του εκτελεσμένου...

Ο μακελάρης δωσίλογος καταδικάστηκε

Ο Λάμπου, ως διοικητής της Ειδικής Ασφάλειας, ήταν όργανο των Γερμανών και καταδότης, όπως προανέφερε ο Χριστόφορος Καζανάς.
Ο ίδιος πρωταγωνίστησε στο μπλόκο της Καλογρέζας (15.3.1944), όπου πιάστηκαν και εκτελέστηκαν 22 πατριώτες.
Ο μικρότερος, ο Γιώργος Σοφιανόπουλος, ήταν μαθητής, ηλικίας μόλις 17 ετών.
Οι πληροφορίες που ακολουθούν αντλήθηκαν από το θαυμάσιο βιβλίο «Σαν πουλιά τα τουφεκάν», που υπογράφει ο Κώστας Χαλέμος.
Στις 5.11.1946, ο Λάμπου μαζί με άλλους 14 κάθισε στο εδώλιο του Γ΄ Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων.
Το δικαστήριο τον έκρινε ένοχο ως καταδότη και ηθικό αυτουργό στους φόνους, επιβάλλοντας θάνατο και για τις δύο κατηγορίες. Οι δύο θανατικές ποινές συγχωνεύτηκαν σε μία!
Τελικά, ο Λάμπου δεν εκτελέστηκε. Η θανατική ποινή μειώθηκε σε ισόβια.
Ακολούθησαν κι άλλες μειώσεις, με συνέπεια να εκτίσει ο Λάμπου ποινή μόλις 7 ετών.