Η σχέση της πανεπιστημιακού Τζίνας Πολίτη με τον Οδυσσέα Ελύτη
Στο φύσημα της δεντρολιβανιάς
Τις σχέσεις, όταν τις κοιτάς στο
σήμερα, πρέπει να στρέψεις το βλέμμα σου στο παρελθόν για να τις
ερμηνεύσεις. Για να καταλάβεις τη σχέση του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη με την
πανεπιστημιακό και λόγια Τζίνα Πολίτη, η οποία δίδαξε επί σειρά ετών
Συγκριτική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, πρέπει να την
αναζητήσεις στα χρόνια της νεότητάς τους.
Η Τζίνα Πολίτη, μικρότερη ηλικιακά του Οδυσσέα Ελύτη, ζει το θάμβος της μυθολογίας της γενιάς του «Μπραζίλιαν». Η αφιέρωση «Στην Τζίνα Πολίτη», στο πρώτο μέρος «Ο αγράμματος και η ωραία» από την ποιητική συλλογή «Εξι και μία τύψεις για τον ουρανό» (1960, εκδόσεις Ικαρος), δείχνει το δρόμο προς τα πού πρέπει να στραφούμε. Και δεν εννοώ ανεκδοτολογικά, δεν εννοώ να τραβήξουμε την κουρτίνα για να δούμε τι κρύβεται από πίσω.
Η ομότιμη καθηγήτρια του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αποτίει φόρο τιμής στο δημιουργό που την έπλασε πνευματικά, με έναν τόμο δοκιμίων - όλα για την αγαπημένη φωνή του ποιητή. Συγκεντρώνονται στον τόμο με τον τίτλο «Οι αιώνιες φωλεές της επιστροφής στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη» (εκδόσεις Αγρα, σελίδες 112, τιμή 10 ευρώ). Εκτός από το ομότιτλο δοκίμιο, τα υπόλοιπα είναι τα ακόλουθα: «Το παιχνίδι του κόσμου, το παιχνίδι της ποίησης και ο παίκτης», «Η έκφραση της νοσταλγίας και το πρόσωπο του ποιητή», «Πλεύση για μια ανάγνωση», «Τρία παραθέματα και οι υποθετικές αντιδράσεις της Σαπφώς σε αυτά». Δημοσιεύονται επίσης ανέκδοτα χειρόγραφα και φωτογραφίες του ποιητή και της Τζίνας Πολίτη, καθώς και δύο πορτρέτα του.
Σ' αυτό το σημείο, αφήνουμε να κυλήσει ο λόγος της Τζίνας
Πολίτη, γιατί διαθέτει το σκίρτημα της νέας γυναίκας, όταν συγκλονίζεται
από έναν άγνωστό της μέχρι χθες πνευματικό τόπο:
«Τον Απρίλη του 1946 έλαβα από την αδελφή μου ως δώρο για τη γιορτή μου την ποιητική συλλογή "Προσανατολισμοί" του Οδυσσέα Ελύτη. Η συλλογή αυτή είχε εκδοθεί στην Αθήνα από τον "Πυρσό" το 1940.
»Τα χρόνια εκείνα, ο κατ' εξοχήν τόπος απομόνωσης από το οικογενειακό περιβάλλον για τα νέα κορίτσια που δεν διέθεταν "ένα δικό τους δωμάτιο" ήταν η ταράτσα του σπιτιού, που τότε ανοιγόταν στην ευρύτατη θέα του Λεκανοπεδίου. Εκεί πρωτοδιάβασα τους "Προσανατολισμούς" του Ελύτη και αποστήθισα πολλά από τα ποιήματα. Ενιωθα πως στην ποίηση αυτή έβρισκαν επιτέλους έκφραση ουσιώδη συναισθήματα, αισθητηριακές εικόνες, αδιαμόρφωτες έννοιες και ανομολόγητες επιθυμίες που παρέμεναν εντός μου, από τα παιδικά μου χρόνια ώς τα χρόνια της ήβης, στο χώρο του άρρητου. Αν η ανάγνωση της ποίησης του Καβάφη ακόνιζε τότε την αδιαμόρφωτη διάνοιά μου, του Ελύτη έσπερνε άστρα στο θόλο της ψυχής μου.
»Το καλοκαίρι του 1957, ύστερα από επτά χρόνια πανεπιστημιακών σπουδών στην Αμερική, επέστρεψα στην Ελλάδα. Ενα μεσημεράκι, μια φίλη με πήγε να πιούμε τον καφέ μας στο "Μπραζίλιαν" της Βουκουρεστίου. Εκείνη τη μέρα τα "ονόματα" που γνώριζα έδωσαν τη θέση τους σε γνωριμία με τα πρόσωπα: Βακαλό, Σινόπουλος, Λυμπεράκη, Μιλιέξ, Σαχτούρης, Βαλαωρίτης, Στεφάνου, Φωκάς και, βέβαια, Ελύτης.
»Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από το δοκίμιο του Οδυσσέα Ελύτη "Η αληθινή φυσιογνωμία του Ανδρέα Κάλβου". Διαβάζοντας το σημαντικότατο δοκιμιακό έργο του Ελύτη διαπιστώνει κανείς πως τον διέκρινε ό,τι η Susan Sontag ονόμασε "η ηθική του θαυμασμού". [...] Στην αργοπορημένη απόδοση της οφειλής μου στον Ελύτη προσπάθησα να ανταποκριθώ με το δοκίμιό μου: "Θεωρίες για την καταγωγή της γλώσσας και η σημαντική τους στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη". Αν και μέσω ενός διαφορετικού θεωρητικού μοντέλου από εκείνο που χρησιμοποίησα για τον Κάλβο, θέλω να πιστεύω ότι ακολούθησα πιστά την "κατεύθυνση" που μου υπέδειξε τότε ο ποιητής: το ταξίδι του νόστου που οδηγεί την ποιητική γλώσσα και την ανθρώπινη επιθυμία προς τις "αιώνιες φωλεές της επιστροφής"».
Θα κλείσουμε με το ποίημα-αντίδωρο του ποιητή:
Ο αγράμματος και η ωραία (απόσπασμα),
Στην Τζίνα Πολίτη
Συχνά, στην Κοίμηση του Δειλινού, η ψυχή της έπαιρνε αντίκρυ απ' τα βουνά μιαν αλαφράδα, μόλο που η μέρα ήταν σκληρή και η αύριο άγνωστη.
Ομως, όταν σκοτείνιαζε καλά κι έβγαινε του παπά το χέρι πάνω από το κηπάκι των νεκρών, Εκείνη Μόνη της, Ορθια, με τα λιγοστά της νύχτας κατοικίδια -το φύσημα της δεντρολιβανιάς και την αθάλη του καπνού από τα καμίνια-της θαλάσσης την έμπαση αγρυπνούσε
Αλλιώς ωραία!
Άλλες Κριτικές - Παρουσιάσεις
Κώστας Βούλγαρης, Η γλώσσα του Ελύτη, αλλά και της ποίησης και της κριτικής, "Η Αυγή", 26.1.2014
Άννα Κουστινούδη, 5 βιβλία του 2013, frear.gr, 30.12.2013
Γιώργος Περαντωνάκης, Τροχιές και επισημάνσεις, "Εφημερίδα των Συντακτών", 21.12.2013
Γιώργος Περαντωνάκης, Η νοσταλγία μιας άφθαρτης ουσίας, "Εφημερίδα των Συντακτών", 30.11.2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου