ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές

ένας άνθρωπος για όλες τις εποχές

 
Γιάννης Σμαραγδής, Δημήτρης Εϊπίδης: ένα Φεστιβάλ,
δύο διαμετρικά αντίθετες αντιλήψεις για τον κινηματογράφο

Γιώτα Τζιαμουράνη
ΧΡΟΝΟΣ 11 (03.2014)

«Σαν ήλιος βγήκες φωτεινός / στης Αμερικής τ’ αλώνι / κι έλαμψες και ήρθες νικητής / και σ’ αγαπάμε όλοι». Πρόκειται για την αυτοσχέδια μαντινάδα που ο σκηνοθέτης Γιάννης Σμαραγδής αφιέρωσε στον πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά, στη Πύλο τον Αύγουστο του 2013, ως ευχαριστήρια ανταπόδοση για την τιμητική πλακέτα που έλαβε για τη συνεισφορά του στην έβδομη τέχνη.
Τότε η ανταλλαγή φιλοφρονήσεων με τον πρωθυπουργό και η δηλωμένη εκτίμηση την οποία τρέφει ο σκηνοθέτης για τον υπουργό Πολιτισμού Πάνο Παναγιωτόπουλο είχαν πυροδοτήσει πλήθος αρνητικών σχολίων στον τύπο και το διαδίκτυο. Έτσι και τώρα που ο Γ. Σμαραγδής τοποθετήθηκε στη θέση του προέδρου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, υπονοείται ότι εξαργύρωσε τα κολακευτικά σχόλια αλλά και τη θετικά προσκείμενη στάση του για τα έργα και τις ημέρες της κυβέρνησης.
Όπως και να ’χει, τα έργα και οι ημέρες του Γ. Σμαραγδή χαρακτηρίζονται από μία αμφισημία. Πρόκειται για έναν σκηνοθέτη που διαμόρφωσε δύο διακριτά κινηματογραφικά πλαίσια, σχεδόν αντίστοιχα με την εξέλιξη της πολιτικής του ταυτότητας. Στα πρώτα χρόνια δημιουργίας του, ο Γ. Σμαραγδής τοποθετείται ανάμεσα στους κινηματογραφιστές της αντιστασιακής δημόσιας σφαίρας, με έντονη χρήση του πολιτικού στοιχείου στη θεματολόγια του, επηρεασμένος και από τον κύκλο του Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού στο Παρίσι όπου σπούδαζε, και όπως και ο ίδιος έχει δηλώσει, από τη συναναστροφή του με τον Νίκο Πουλαντζά. Το Κελί Μηδέν ως ταινία που περιέγραψε τις επιπτώσεις των βασανιστηρίων της δικτατορίας σε άτομα διαφορετικής πολιτικής ιδεολογίας ανέδειξε τον Σμαραγδή σε σκηνοθέτη με λιτή αφήγηση και διαπεραστική ματιά.
Σταδιακά, οι σκηνοθετικές επιλογές του επικεντρώνονται σε κινηματογραφικές βιογραφίες, από τον Παπαδιαμάντη στον Καβάφη που σαρώνει τα κρατικά βραβεία, τον Ελ Γκρέκο που κατατάσσεται από την Ιmdb στις 10 καλύτερες ταινίες όλων τον εποχών, και τον Βαρβάκη που μάλιστα… διευκόλυνε τον Γ. Σμαραγδή στη διατύπωση ενός παραληρηματικού λόγου περί εθνικών ευεργετών και αξιομνημόνευτης φιλανθρωπίας από τους σημερινούς Έλληνες κροίσους. Οι επικριτές του αναφέρονται τόσο στις προκλητικά ακριβές παραγωγές του –η ταινία για τον Βαρβάκη Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι έφτασε τα 8 εκατομμύρια ευρώ όταν το σύνολο του προϋπολογισμού του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου ήταν περίπου 6 εκατομμύρια ευρώ– όσο και στην αστοχία του τελικού αποτελέσματος που πήρε αρνητικές κριτικές. Ο ίδιος ο Γ. Σμαραγδής, είτε με όχημα τις ταινίες του είτε για να προωθήσει καλύτερα το είδος κινηματογράφου που δημιουργεί, χρησιμοποιεί έναν εύκολα παρεξηγήσιμο και για πολλούς κακόσημο λόγο, σχεδόν εθνικιστικό με αναφορές σε «θετικά πρότυπα που όλοι οι Έλληνες έχουν στο DNA τους», σε «εξύψωση της φυλής», σε «ανωτερότητα του λαού».
Η πορεία του στον κινηματογράφο ξεκίνησε από μονοπλάνα και αφαιρετική ατμόσφαιρα για να καταλήξει στη μεθοδική αναδίπλωση και την comme il faut αισθητική που χαρακτηρίζει τη μεταγενέστερη δημιουργία του. Ο νεανικός ριζοσπαστισμός του παραχώρησε τη θέση του σε εσωστρεφείς χρησμούς ότι το μέλλον του σύγχρονου ελληνικού σινεμά ενδέχεται να είναι νοσηρό καθώς «τα μεγάλα ταλέντα του διασκεδάζουν με παιχνίδια παρακμής, ακολουθώντας τις μόδες που επιτάσσουν τα ξένα φεστιβάλ και οι τρέχουσες μόδες του κινηματογράφου», όπως έχει δηλώσει.
Απομένει να δούμε τη διαχείριση που επιφυλάσσει ο σκηνοθέτης, ως πρόεδρος πλέον του Δ.Σ., στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Αυτή τη στιγμή, το σοβαρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ιστορικός θεσμός είναι η οικονομική δυσπραγία και η αβεβαιότητα για τη χρηματοδότηση του 55ου Φεστιβάλ, δεδομένου ότι ολοκληρώθηκε η απορρόφηση των σχετικών κονδυλιών από το Ε.Σ.Π.Α. 2007-13. Η πιθανότερη έκβαση ως προς την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών είναι η εισροή πόρων από το νέο Ε.Σ.Π.Α. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι ότι έχει ήδη προϋπολογιστεί περίπου 1 εκατομμύριο λιγότερο για το Φεστιβάλ του 2014 σε σχέση με αυτό του 2013. Το ερώτημα που προκύπτει είναι πόσο ολοκληρωμένα και δημιουργικά είναι σε θέση να διαχειριστεί ο νέος πρόεδρος αυτά τα κονδύλια. Ένας σκηνοθέτης που κινηματογραφεί μία μόνο ταινία του με οκταπλάσιο κόστος από αυτό που αναλογεί στις δαπάνες διοργάνωσης ενός από τα μεγαλύτερα Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Βαλκανίων, όπως είναι του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, πώς μπορεί να αποτελεί εγγύηση για την οικονομική επιβίωση του θεσμού και την επιτυχημένη εξέλιξή του; Από τη στιγμή που η θέση του προέδρου περιλαμβάνει καθήκοντα και αποφάσεις που άπτονται οικονομικών ζητημάτων με βάση τα οποία (κυρίως) θα αποτιμηθεί η συμβολή του στο Φεστιβάλ, είναι άραγε διατεθειμένος ο Γ. Σμαραγδής να προσαρμοστεί στη δεδομένη λιτότητα; Σε καλλιτεχνικό επίπεδο, ο Δημήτρης Εϊπίδης παραμένει στη θέση του ως διευθυντής και τυπικά τουλάχιστον, δεν προβλέπεται ανάμειξη του εκάστοτε προέδρου στις επιλογές του διευθυντή. Ας το σκεφτούμε ωστόσο. Ο Δ. Εϊπίδης στηρίζει τον ανεξάρτητο κινηματογράφο και είναι εμφανής πλέον ο σχετικός προσανατολισμός του Φεστιβάλ. Ένας τέτοιος κινηματογράφος, σχεδόν αυτοχρηματοδοτούμενος από τους δημιουργούς του, έχει να επιδείξει ένα διαφορετικό πρόταγμα, περισσότερο διεθνιστικό και κριτικό, που αμφισβητεί τον κυρίαρχο λόγο και την καθεστωτική δημόσια σφαίρα. Άραγε θα μπορέσει να συμπορευτεί αυτή η επιλογή του καλλιτεχνικού διευθυντή με την αντίληψη του προέδρου για μεγαλειώδεις, διεθνείς συμπαραγωγές που προπαγανδίζουν την ιθαγένεια, την ελληνικότητα και την πατριδογνωσία;
Οι προκλήσεις είναι παρούσες, το 55ο Φεστιβάλ πλησιάζει και η αναμέτρηση μόλις αρχίζει.