Κάρολος Δαρβίνος
(1809-1882)

Κόσμος
Δαρβίνος, ο φυσιοδίφης που άλλαξε τον κόσμο

Η "Καταγωγή των ειδών" άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. ΄Οπως αναφέρει η εφημερίδα The New York Times και αναδημοσιεύουν Τα Νέα (28.06.2008), μας ενέταξε στη φύση, ενώ αποκτήσαμε ένα κοινό οικογενειακό δέντρο με πολλά είδη. Από την 1η Ιουλίου αρχίζουν 18 μήνες συνεχών εορτασμών προς τιμήν του Κάρολου Δαρβίνου. Πριν από 150 χρόνια εκείνη την ημέρα ο πιο γνωστός φυσιοδίφης της Ιστορίας διατύπωσε τη θεωρία της φυσικής επιλογής ως κινητήριας δύναμης της εξέλιξης. Το 2009 συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννησή του και 150 από την έκδοση του διάσημου βιβλίου του «Η καταγωγή των ειδών». Αξίζει όμως πραγματικά αυτές τις τιμές;
O Δαρβίνος, στο κάτω κάτω, δεν ήταν ο πρώτος που μίλησε για την εξέλιξη. Για παράδειγμα, ο παππούς του Έρασμος είχε ασχοληθεί με το ζήτημα στα τέλη του 18ου αι. και στις αρχές του 19ου αι. ο μεγάλος Γάλλος φυσιολόγος Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ είχε υποστηρίξει τη θεωρία, αλλά δεν μπόρεσε να εξηγήσει τον μηχανισμό της. Ο Λαμάρκ θα έπρεπε να περιμένει τη θεωρία της φυσικής επιλογής. Αντίθετα όμως από ό,τι πιστεύουμε, ο πατέρας της θεωρίας δεν ήταν ο Δαρβίνος. Είχαν προηγηθεί τουλάχιστον ο γιατρός Ουίλιαμ Ουέλς και ο συγγραφέας Πάτρικ Μάθιου. Ο Ουέλς περιέγραψε τη φυσική επιλογή το 1818 όταν ο Δαρβίνος ήταν μόλις εννέα ετών και το ίδιο έκανε ο Μάθιου το 1831, τότε που ο Δαρβίνος ξεκινούσε για την πενταετή περιπλάνησή του στον κόσμο με το πλοίο «Βeagle». Μόνο μερικούς μήνες μετά την επιστροφή του άρχισε να παίρνει στα σοβαρά την πιθανότητα της εξέλιξης, χωρίς να ξέρει τίποτε για την επιλογή των ειδών.

Έως το 1858 ο Δαρβίνος είχε αφιερώσει περισσότερα από 20 χρόνια μελετώντας τα ζώα και τα φυτά, είχε γεμίσει πολλά σημειωματάρια με τις σκέψεις του και είχε γράψει ένα σύντομο χειρόγραφο, το οποίο κυκλοφόρησε μετά τον πρόωρο θάνατό του, ενώ είχε συζητήσει για τη θεωρία της εξέλιξης με λίγους φίλους. Δεν είχε δημοσιεύσει όμως τίποτε για την εξέλιξη, παρά για άλλα ζητήματα, μεταξύ των οποίων μια εξαντλητική μελέτη για ένα είδος οστρακόδερμων που εξαφανίστηκε. Τότε, τον Ιούνιο εκείνης της χρονιάς, ο Δαρβίνος έλαβε ένα δέμα από έναν νεαρό άνδρα που λεγόταν Άλφρεντ Ράσελ Ουάλας. Στο δέμα υπήρχε ένα σύντομο χειρόγραφο, το οποίο εξηγούσε τη θεωρία της εξέλιξης με βάση τη φυσική επιλογή.
Αυτό που ακολούθησε είναι ένα από τα πιο γνωστά κεφάλαια στην ιστορία της Βιολογίας. Την 1η Ιουλίου 1858, το χειρόγραφο του Ουάλας και δυο σύντομες ανακοινώσεις του Δαρβίνου για τη φυσική επιλογή διαβάστηκαν σε μια συνάντηση της εταιρείας Linnean στο Λονδίνο. Η συνάντηση είχε διοργανωθεί από μερικούς επιστημονικούς φίλους του Δαρβίνου, με σκοπό να αποδοθεί στον ίδιο η ανακάλυψη. Αν και το χειρόγραφο του Ουάλας ήταν πιο σαφές και αναλυτικό, σήμερα γιορτάζουμε τον Δαρβίνο και το δικό του επιβλητικό άγαλμα κοσμεί το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Λονδίνο. Γιατί; Ο λόγος είναι η έκδοση του βιβλίου «Η καταγωγή των ειδών», που άλλαξε τα πάντα.
Πριν από την «Καταγωγή των ειδών» η ποικιλομορφία της ζωής μπορούσε μόνο να περιγραφεί. Μετά μπορούσε να εξηγηθεί και να γίνει κατανοητή. Πριν, τα είδη θεωρούνταν σταθερές οντότητες, δημιουργήματα μιας ανώτερης δύναμης. Μετά, συνδέθηκαν σε ένα τεράστιο οικογενειακό δένδρο που οι ρίζες του φτάνουν δισεκατομμύρια χρόνια πίσω, στην αυγή της ζωής. Ίσως, ακόμη σημαντικότερο είναι το γεγονός ότι η έκδοση αυτού του βιβλίου άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Μας ενέταξε στη φύση, ενώ αποκτήσαμε ένα κοινό οικογενει ακό δένδρο με πολλούς ξεχωριστούς προγόνους.

Ο λόγος για τον οποίο η «Καταγωγή των ειδών» έγινε τόσο δημοφιλής, συναρπαστική και πειστική, ο λόγος για τον οποίο ο Δαρβίνος πέτυχε εκεί όπου απέτυχαν οι προκάτοχοί του, είναι ότι στο βιβλίο του δεν περιέγραψε μόνο πώς λειτουργεί ο μηχανισμός της φυσικής επιλογής στην εξέλιξη, αλλά παρουσίασε και έναν τεράστιο όγκο στοιχείων από κάθε πεδίο της τότε γνωστής Βιολογίας. Ανέφερε την αναπαραγωγή των περιστεριών στην αρχαία Αίγυπτο, τα υποτυπώδη μάτια των τυφλών ψαριών, το ένστικτο των μελισσών να φτιάξουν τις κυψέλες τους, τα άπτερα σκαθάρια στη Μαδέρα, τα φύκια στη Νέα Ζηλανδία. Συγχρόνως, χρησιμοποίησε κάθε στοιχείο που είχε στη διάθεσή του. Παρατήρησε, αιτιολόγησε, συνέκρινε, έβγαλε συμπεράσματα και περιέγραψε πειράματα για τα οποία είχε διαβάσει ή είχε πραγματοποιήσει ο ίδιος.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η «Καταγωγή των ειδών» είναι αψεγάδιαστη ή ότι ο Δαρβίνος είχε δίκιο σε όλα όσα υποστήριζε. Εξάλλου ο ίδιος δημοσίευσε έξι διαφορετικές εκδόσεις, αναθεωρώντας μεγάλο τμήμα των αρχικών υποθέσεών του. Ωστόσο, η γνώση του για τη φύση ήταν τόσο μεγάλη και η έρευνά του τόσο διεξοδική και εμπεριστατωμένη, ώστε αυτό το βιβλίο ήταν ένας εντελώς νέος τρόπος να δούμε τον κόσμο. Ένας τρόπος που μας άλλαξε για πάντα.

e-paideia.net