Ξεχωρίσαμε...

Ξεχωρίσαμε...

το παρακάτω απόσπασμα
από την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη
του φιλοσόφου ΒΕΝΣΑΝ ΝΤΕΚΟΜΠ
για τον Κορνήλιο Καστοριάδη, στο κείμενο
"Ο θεωρητικός λαβύρινθος του Καστοριάδη"
[ Επιμέλεια - Μετάφραση: Θανάσης Γιάκελτσης].
Ολόκληρη η συνέντευξη καθώς και τα υπόλοιπα κείμενα
της χθεσινής ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ (Ελευθεροτυπία -25/07/2008)
συνθέτουν ένα αξιοπρεπές αφιέρωμα μνήμης
στον μεγάλο Έλληνα στοχαστή.

[......]
- Τι γνώμη έχετε για την καστοριαδική ιδέα της ανόδου της ασημαντότητας, ιδέα που αναμφίβολα αποτελεί μιαν από τις βασικές αρχές των αναλύσεών του για τη σύγχρονη κοινωνία;

- Δεν είναι μια ιδέα που μου προξενεί έκπληξη, επειδή είναι ήδη παρούσα στην κριτική της καταναλωτικής κοινωνίας που ασκεί ο νεαρός Καστοριάδης. Κατά τη γνώμη μου, ο Κορνήλιος εμβάθυνε την επεξεργασία του για την καταναλωτική κοινωνία στο εσωτερικό της ιστορίας της αλλοτρίωσης: το σύστημα εξαπατά τα πρόσωπα παρέχοντάς τους κάθε ικανοποίηση και τα καθιστά κενά. Είναι μια αυταπάτη. Δεν είναι μια συνωμοσία, αλλά υπάρχει μια αντικειμενική λειτουργία της κατανάλωσης που αποβλακώνει τα πρόσωπα, εμποδίζοντας γενικά την ανάπτυξη οποιασδήποτε δυνατότητας για την πολιτική.

Νομίζω ότι αυτό δεν είναι εσφαλμένο, αλλά το βρίσκω λίγο περιορισμένο, επειδή αυτό θα σήμαινε ότι τα πρόσωπα θα ήταν όλα χειραγωγημένα, πράγμα που δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα. Μολονότι η χειραγώγηση είναι ένα υπαρκτό φαινόμενο. Ο Καστοριάδης εμβάθυνε την κριτική του, όταν εξήγησε ότι η άνοδος της ασημαντότητας είναι ταυτόχρονα η ανάπτυξη μιας καταστροφής, επειδή είναι η οικοδόμηση ενός συστήματος που βασίζεται σε ασήμαντες αξίες και που δεν μπορεί να λειτουργήσει. Ο καπιταλισμός ήταν δυναμικός όταν ήταν το σύστημα των επιχειρηματιών. Ο χρηματιστικός καπιταλισμός όμως δεν είναι πλέον δυναμικός και βαδίζει προς την καταστροφή, επειδή δεν κατορθώνει να αναπαράγει κανέναν από τους ανθρωπολογικούς τύπους που είναι αναγκαίοι για τη μεταβίβαση της ανθρωπιάς και του πολιτισμού. Ο Καστοριάδης δεν λέει ότι δεν υπάρχει πλέον κουλτούρα, αλλά λέει ότι υπάρχει ένα είδος επίσημου δόγματος σύμφωνα με το οποίο η κουλτούρα δεν θα έχει πλέον χώρο. Ορισμένοι θα μπορούσαν να πουν: «Μα, ο Καστοριάδης είναι αντιδραστικός». Και ακριβώς αυτό, διόλου τυχαία, εξόργιζε πολλά πρόσωπα.

Σχετικά με αυτό το θέμα, μπορούμε πράγματι να μιλήσουμε για χειραφέτηση. Αλλά αν η χειραφέτηση σημαίνει να είμαστε χειραφετημένοι από την αναγκαιότητα να εργαζόμαστε για να μαθαίνουμε τα πράγματα, θα αντιληφθούμε καθαρά την τάση η οποία καταστρέφει εκείνους που ο Καστοριάδης αποκαλεί ανθρωπολογικούς τύπους, οι οποίοι είναι τα ιδεώδη και οι μορφές που πρέπει να μεταβιβάζονται μέσα στον χρόνο. Μπορεί ο Καστοριάδης να υπερβάλλει όταν μιλάει για ασημαντότητα, μπορεί να μην είναι αληθινό το ότι συμβαίνει αυτό. Αυτό που είναι σίγουρα αληθινό είναι ότι όλοι εκείνοι οι οποίοι είναι φορείς της κουλτούρας δεν είναι πλέον τιμώμενα πρόσωπα, με την έννοια που είχε αυτός ο όρος στην ελληνική αρχαιότητα. Το να αποδίδονται τιμές στους τηλεοπτικούς παρουσιαστές δεν είναι το ίδιο πράγμα με το να τιμώνται οι κριτικοί στοχαστές ή οι καλλιτέχνες. Αυτό τον είχε κάνει να αντιδράσει. Νομίζω ότι αυτό είναι που πρέπει να πάρουμε κυρίως υπόψη μας στον Καστοριάδη και όχι τόσο τις σκέψεις του για τη λογοτεχνία. Το να σταθούμε σε αυτές τις τελευταίες μάς εμποδίζει να αντιληφθούμε το σημαντικό ζήτημα: η μεταβίβαση της κουλτούρας δεν σημαίνει άμεση μετάδοση, αλλά προϋποθέτει την αναγκαία πειθαρχία να προσφέρουμε τα πράγματα που καθιστούν δυνατό να ενώνουμε τα πρόσωπα πάνω σε κάτι που θεωρούν ότι αξίζει τον κόπο να το κάνουν να υπάρχει. Ο Καστοριάδης αντέδρασε στο γεγονός της αποδυνάμωσης της αρχής ότι στη ζωή χρειάζεται να μαθαίνουμε τα πάντα και να κάνουμε τα πάντα. Αυτά που θα μας λείψουν είναι τα θεμελιώδη πράγματα, που επιτρέπουν στην κοινωνία να συνεχίζει να υπάρχει.

- Σε ένα άρθρο σας υποστηρίξατε ότι ο Καστοριάδης έφερε μιαν ανανέωση στο πολιτικό και επιστημονικό πεδίο. Μπορείτε να μας εξηγήσετε το γιατί;

- Αυτό που νομίζω είναι ότι ανανέωσε κυρίως την επιστημονική πλευρά. Ο Καστοριάδης είναι τα πάντα εκτός από επιστήμονας. Αυτό που έγραψα στο άρθρο μου είναι ότι η φιλοσοφία, με τον Χάιντεγκερ, θεωρεί ότι η επιστήμη ήδη στερείται σκέψης και ότι από αυτήν δεν υπάρχει πλέον τίποτα που να μπορούμε να μάθουμε. Ιδού γιατί και η φιλοσοφία θα είχε τελειώσει. Αντίθετα, ο Καστοριάδης διεκδικεί τη σημασία τού να κάνουμε φιλοσοφία και να αντιμετωπίζουμε φιλοσοφικά όλα τα ανθρώπινα προβλήματα. Στηριζόμενος στους κλασικούς, θέτει τα προβλήματα μάλλον, αντί να διατυπώνει απλά σχόλια. Υποστηρίζει ότι η φιλοσοφία δεν έχει καθόλου τελειώσει και ότι τα φιλοσοφικά ζητήματα διαπερνούν και την κυριαρχία της επιστήμης. Ο Καστοριάδης διέθετε όλο τον χρόνο που μπορούσε να διαθέσει για να παρακολουθεί τις διαμάχες στη φυσική, τη βιολογία, την πληροφορική και σε διάφορα άλλα επιστημονικά πεδία, αποδεικνύοντας ότι διαθέτει μιαν ασυνήθιστη φιλοσοφική κρίση (ανάλογη με εκείνη που συναντάμε στους φιλοσόφους της επιστήμης).

Υπάρχουν εκείνοι που προσπάθησαν να επιτύχουν συνθέσεις, όπως ο Ενγκάρ Μορέν, αλλά αυτό είναι πολύ διαφορετικό σχέδιο. Ο Καστοριάδης δεν πιστεύει στο τέλος της φιλοσοφίας, επειδή θεωρεί ορθά ότι ένα ελάχιστο ενδιαφέρον για την κατάσταση των επιστημών είναι αναγκαίο. Πίσω από τον τεχνικό μηχανισμό υπάρχει ακόμα η επιστήμη ως έρευνα, με τα θεμελιώδη συναφή προβλήματά της, για παράδειγμα την αιτιότητα, τον ορισμό των πολλαπλών τάξεων, την πολυπλοκότητα.

Επειδή τίθενται ακόμα φιλοσοφικά ερωτήματα σε αυτά τα επιστημονικά πεδία, όποιος θεωρεί ότι η φιλοσοφία έχει τελειώσει είναι από κάθε άποψη φυγόπονος. Οι επιστήμονες θέτουν φιλοσοφικά προβλήματα. Ο Καστοριάδης απευθύνεται στους επιστήμονες εξοπλισμένος με την ελληνική και τη γερμανική φιλοσοφία, για να υποστηρίξει ότι η ίδια η επιστήμη πρέπει να βρει τις ρίζες της στη φιλοσοφία.[......]

George Grosz. ( 1893-1959.). Metropolis. 1917