Πάπυρος- Λαρούς- Μπριτάνικα: ο επιλεκτικός πανδέκτης

Αρχαίες ιστορίες, σύγχρονες απορίες

Γράφει ο Δημοσθένης Κούρτοβικ

Ο Αντώνης Σουρούνης και η Ζυράννα Ζατέλη είναι από τους άξιους και γνωστούς συγγραφείςπου «κόπηκαν» από την ελληνική έκδοση της εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος- Larousse-Βritannica

H γλώσσα δεν επινοήθηκε για να φανερώνει, αλλά για να κρύβει, έλεγε ο Ταλλεϋράνδος. Όπως ξέρουμε όλοι, η έκφραση του προσώπου ενός ανθρώπου μπορεί να λέει κάτι πολύ διαφορετικό από τα λόγια του. Πολλές φορές όμως η γλώσσα προδίνεται από... την ίδια τη γλώσσα. Η γλώσσα, δηλαδή, αυτοδιαψεύδεται (φαινόμενο που αποτελεί αστείρευτη πηγή έμπνευσης για τους συγγραφείς).
Για παράδειγμα, διαβάζουμε συχνά αγγελίες του εξής τύπου: «Κύριος (τόσων) ετών, καλλιεργημένος, με πανεπιστημιακή μόρφωση... ζητάει γνωριμία με δεσποινίδα ή κυρία ανεξαρτήτου ηλικίας». Αυτό το ανεξαρτήτου ηλικίας (αντί του σωστού ανεξαρτήτως ηλικίας ), συνηθισμένο λάθος των ανθρώπων χαμηλής μόρφωσης όταν προσπαθούν να μιλήσουν «μορφωμένα», διαψεύδει από μόνο του την αυτοπεριγραφή που προηγήθηκε.
Γενικά είμαι ανεκτικός στις παρεκκλίσεις από τους γραμματικούς κανόνες, γιατί αντιλαμβάνομαι ότι συχνά εκφράζουν μια βαθύτερη ψυχική πραγματικότητα. Αλλά αυτό το ανεξαρτήτου ηλικίας δεν μου κάθεται με τίποτα, γιατί δεν είναι μόνο συντακτικό, αλλά και λογικό λάθος. Δεν υπάρχει ανεξάρτητη ηλικία, υπάρχουν καταστάσεις ανεξάρτητες από την ηλικία.
Όπως π.χ. ο καρκίνος του στήθους. Την αφορμή γι΄ αυτό το σχόλιο μού την έδωσε μια μεγάλη αφίσα που βλέπουμε αναρτημένη τον τελευταίο καιρό στους σταθμούς του μετρό και παροτρύνει τις γυναίκες να κάνουν μαστογραφία, προειδοποιώντας τες ότι «ο καρκίνος του στήθους είναι η κύρια αιτία θανάτου για τις γυναίκες μεταξύ 35 και 55 και η δεύτερη αιτία ανεξαρτήτου ηλικίας». Νά εκείνο που είπα, η αυτοϋπονόμευση του λόγου: αρχίζει μια μεγάλη καμπάνια, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών, με μέγα χορηγό την Αττικό Μετρό και διάφορους άλλους σπόνσορες, ανάμεσά τους μια έγκριτη εφημερίδα, για να ενημερωθεί ο γυναικείος πληθυσμός για κάτι πολύ σημαντικό για την υγεία του- τόσο σημαντικό (μας υποβάλλει τη σκέψη η αφίσα) ώστε κανένας από όλους αυτούς τους υποστηρικτές της καμπάνιας δεν μπήκε στον κόπο να ρίξει μια ματιά στο κείμενο που συνέταξαν πιθανώς κάποια αστοιχείωτα παιδαρέλια της ανάδοχης διαφημιστικής εταιρείας, για να πεισθούν οι γυναίκες ότι κινδυνεύουν...
Πριν από πέντε χρόνια ο Εδεσσαίος Δημήτρης Ευαγγελίδης είχε δημοσιεύσει, από τον εκδοτικό οίκο της Θεσσαλονίκης Κυρομάνος, ένα μοναδικό στο είδος του Λεξικό των αρχαίων ελληνικών και περι-ελλαδικών φύλων, το οποίο παρουσίασα τότε από αυτή τη στήλη. Πρόσφατα ο συγγραφέας προχώρησε, μέσω του ίδιου εκδοτικού φορέα, όχι μόνο σε μια νέα, συμπληρωμένη έκδοση αυτού του πονήματος, αλλά και σ΄ ένα ακόμη πιο φιλόδοξο σε θεματικό εύρος Λεξικό των λαών του αρχαίου κόσμου.
Παρά τον όγκο του (πάνω από 900 σελίδες) ο τόμος αυτός είναι, όπως και ο παραπληρωματικός του, εύχρηστος, καλαίσθητος, με σαφή και γλαφυρή ανάπτυξη της ύλης του, με κατατοπιστικούς χάρτες και εικόνες. Τα λήμματα έχουν έκταση ανάλογη με την ιστορική σπουδαιότητα του κάθε λαού, αρκετά είναι συνεπώς πολυσέλιδα. Αλλά δεν πνίγονται σε υπερβολικά εξειδικευμένες και αποπροσανατολιστικές λεπτομέρειες, όπως δυστυχώς συμβαίνει συχνά σε ανάλογα εγκυκλοπαιδικά άρθρα γραμμένα από επαΐοντες.
Ως μη ιστορικός, είμαι αναρμόδιος να κρίνω με ασφάλεια την εγκυρότητα αυτού του έργου. Το βρίσκω πάντως σοβαρό και οπωσδήποτε γοητευτικό.
Γραμμένο από έναν ερασιτέχνη, ανακαλεί την πρωταρχική σημασία της λέξης, αυτή που δεν έχει να κάνει με την προχειρότητα, αλλά με το μεράκι.
Παρακολουθώ ανελλιπώς εδώ και έναν χρόνο την εβδομαδιαία έκδοση της εγκυκλοπαίδειας ΠάπυροςLarousse- Βritannica. Κολοσσιαίο εγχείρημα. ΄Εχουν ήδη κυκλοφορήσει 47 τόμοι, τη στιγμή που γράφω αυτές τις γραμμές, και το έργο βρίσκεται ακόμη στο γράμμα Σ. Όπως θα περίμενε κανείς, ένα βασικό πλεονέκτημα αυτής της εγκυκλοπαίδειας είναι ο σύγχρονος χαρακτήρας της, τόσο στη λημματογράφηση όσο και στις πληροφορίες που δίνει κάθε λήμμα.
Και, εφόσον πρόκειται για εγκυκλοπαίδεια και όχι για σύγγραμμα που εκφράζει προσωπικές απόψεις, η επιλογή των λημμάτων σε ορισμένους τομείς, όπως για παράδειγμα η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, παρουσιάζεται αναπόφευκτα ως ένα είδος κανόνα, λίγο πολύ κοινά αποδεκτού ή τέλος πάντων εύλογου.
Λοιπόν, η συντακτική ομάδα γι΄ αυτό το πεδίο- ο κορμός της, όπως φαίνεται από τον κατάλογο των συνεργατών στο τέλος κάθε τόμου, είναι οι καθηγητές Παναγιώτης Μαστροδημήτρης, Κάρολος Μητσάκης, Κώστας Στεργιόπουλος και οι κριτικοί Αλέξανδρος Αργυρίου, Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Αλέξης Ζήρας- μας έχει επιφυλάξει μεγάλες εκπλήξεις. Τόσο ώστε η εγκυκλοπαίδεια να θυμίζει, στο συγκεκριμένο σκέλος της, μάλλον μαγική εικόνα παρά καταγραφή της πραγματικότητας.
Ενώ, δηλαδή, βρίσκουμε λήμματα για άξιους, ασφαλώς, εκπροσώπους της σύγχρονης λογοτεχνίας μας όπως ο Τάσος Γουδέλης, ο Αχιλλέας Κυριακίδης, η Ελένη Λαδιά, ο Κώστας Μαυρουδής, ο Μιχάλης Μήτρας κ.λπ, μάταια θα αναζητήσουμε άλλους, όχι λιγότερο άξιους, αναγνωρισμένους και σίγουρα γνωστότερους συγγραφείς, όπως ο Σωτήρης Δημητρίου, η Ζυράννα Ζατέλη, η Ιωάννα Καρυστιάνη, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, ο Αντώνης Σουρούνης, για να αναφέρω ενδεικτικά μόνο λίγες από τις τρανταχτές απουσίες.
Θα είχε ενδιαφέρον αν οι κριτικοί, ιδιαίτερα, της συντακτικής ομάδας- οι οποίοι, ας σημειωθεί, έχουν περιλάβει τους εαυτούς τους στην ύλη της εγκυκλοπαίδειας με εκτενή λήμματα- εξέθεταν σε κάποια προσεχή ομιλία τους ή κάποιο δοκίμιό τους το αισθητικό ή το όποιο άλλο υπόβαθρο των επιλογών τους. Και ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον θα είχε αν μας εξηγούσαν γιατί θεωρούν τις επιλογές αυτές τόσο αμάχητες ώστε να τις χρησιμοποιούν ως οδηγό για τη χαρτογράφηση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας σε μια εγκυκλοπαίδεια, δηλαδή σ΄ έναν πανδέκτη αντικειμενικών, υποτίθεται, πληροφοριών.

Τα Νέα, 20/10/2007