Ο ποιητής - πολίτης Αναγνωστάκης, πάντα με το βλέμμα και την πένα στραμμένα στην κοινωνία
Κρημνιώτη Πόλυ
Radio days. Στην ηχογράφηση της ραδιοφωνικής εκπομπής του
Α' Προγράμματος «Φιλολογικοί περίπατοι στον Μεσοπόλεμο», σε επιμέλεια
του Γιώργου Ζεβελάκη. Αθήνα, 1986 (αρχείο του ποιητή)
Αφιερωματική έκθεση από το το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον
Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία για τον κορυφαίο ποιητή εγκαινιάζεται
από τον Νίκο Βούτση στις 12 Φεβρουαρίου
Μια προπολεμική δερμάτινη βαλίτσα, το βιολί που
πρωτοέπαιζε μικρό παιδί στη Θεσσαλονίκη, βυνίλια από μελοποιημένη ποίησή
του από τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Μιχάλη Γρηγορίου, τον Θάνο Μικρούτσικο,
την Αγγελική Ιονάτος, μία από τις γραφομηχανές του, τα χαρακτηριστικά
τετράγωνα γυαλιά του, το πτυχίο Ιατρικής που έλαβε το 1952 αλλά και η
συστατική επιστολή ενός Γερμανού γιατρού προκειμένου να κάνει την
πρακτική του ως ακτινολόγος στη Βιέννη το 1956, ψηφοδέλτια από τις
υποψηφιότητές του στις εκλογικές αναμετρήσεις της Αριστεράς στις οποίες
έλαβε μέρος, αφίσες από προεκλογικές του συγκεντρώσεις αλλά και
αναγγελίες σε ποιητικές εκδηλώσεις προς τιμήν του, ποιήματά του,
χειρόγραφα, τεύχη από την "Κριτική", πολιτικά κείμενά του από την
"Αυγή", φωτογραφίες και άλλο οπτιοακουστικό υλικό, τεκμήρια πολύτιμα από
τη ζωή, το έργο, την ποιητική και πολιτική δράση του Μανόλη Αναγνωστάκη
παρουσιάζονται στην αφιερωματική έκθεση "Τό θέμα εἶναι τ ώ ρ α τί λές.
Η ζωή και το έργο του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη" που οργανώνει το
Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία
και εγκαινιάζεται από τον πρόεδρο της Βουλής Νίκο Βούτση τη Δευτέρα 12
Φεβρουαρίου (6.30 μ.μ.).
Ώς τα τέλη Οκτωβρίου ο εκθεσιακός χώρος του Ιδρύματος της Βουλής, στη συμβολή της Βασιλίσσης Σοφίας με τη Σέκερη, εγκιβωτίζει το σύμπαν του κορυφαίου ποιητή, αναδεικνύοντας τους σταθμούς της προσωπικής και συλλογικής πορείας του, όπως αυτή διαμορφώθηκε δυναμικά μέσα στις πολιτικές, τις κοινωνικές και τις πνευματικές συγκρούσεις της περιόδου από το 1940 ώς το 1974 αλλά και στα μεταπολιτευτικά χρόνια. Τα ποιητικά, πολιτικά και προσωπικά τεκμήρια του ποιητή, κυρίως μέσα από το αρχείο του, συνθέτουν μια έκθεση που επιχειρεί πρωτίστως να αναδείξει την ηθική στάση του ποιητή απέναντι στην ποίηση, την πολιτική, τη ζωή.
Ο εμβληματικός στίχος "Τό θέμα εἶναι τ ώ ρ α τί λές", από τον "Στόχο" του 1970, με τον οποίο ο Αναγνωστάκης ανακοινώνει τρόπον τινά την ποιητική του σιωπή, γίνεται μότο της έκθεσης, η οποία από την πλευρά της έρχεται σε μια κομβική στιγμή για το Ίδρυμα της Βουλής. "Η δυναμική καμπύλη των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος, όπως αυτή ξεδιπλώνεται τα τελευταία χρόνια, καθώς και το ανάπτυγμα των στόχων του φιλοδοξούν να συμβάλουν αφενός στην καλλιέργεια μιας ιστορικής κουλτούρας, αφετέρου στη συγκρότηση ενός δημόσιου λόγου, μάχιμου και ανήσυχου από πνευματική άποψη και την ίδια στιγμή κοινωνικά ευαίσθητου και ανοιχτού. Το Ίδρυμα στοχεύει επομένως, μέσα από το σύνολο των δράσεών του, εκδόσεις, συνέδρια, ημερίδες, εκδηλώσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και εκθέσεις, με τρόπο συστηματικό, ποιοτικό και νηφάλιο, στην ανάδειξη της διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στην πολιτική και στον πολιτισμό" μας λέει η ιστορικός Νίκη Μαρωνίτη, γενική γραμματέας του Ιδρύματος επίκουρη καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Κριτικό και αιρετικό πνεύμα
«Ο ποιητής - πολίτης Αναγνωστάκης έχει συνεχώς στραμμένο το βλέμμα και την πένα του προς την κοινωνία. Τον ίδιο αυτό στόχο συμμερίζεται και θέλει να υπηρετεί το Ίδρυμα της Βουλής» επισημαίνει η Νίκη Μαρωνίτη. Σε αυτό το πλαίσιο, η ζωή και το έργο του ποιητή «αποτελούν κατεξοχήν παράδειγμα μελέτης και σύστασης προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς η ποιητική και πολιτική του ηθική συναιρούνται στο κριτικό και αιρετικό πνεύμα του, στην αγωνιστικότητα, στον ιδιωτικό με τον δημόσιο στίβο, στην ακεραιότητα της προσωπικότητας, στη γραφή του. Μέσα από την πορεία και το έργο του ποιητή αναδύονται, άλλοτε καθαρά, άλλοτε ως σκιές, εποχές σημαδιακές, γόνιμες αλλά και βασανιστικές, γενιές, τόποι γενέθλιοι και κατοπινοί, εμπειρίες ατομικές, οικογενειακές και συντροφικές που καλύπτουν ένα βάθος χρόνου, από την Κατοχή και μέχρι την ύστερη Μεταπολίτευση. Η μικροϊστορία, μέσα από τον διασταλτικό και πρισματικό φακό της ποίησης και της κριτικής σκέψης του Μανόλη Αναγνωστάκη, συναντά την μεγάλη Ιστορία και διασταυρώνεται με τις ρωγμές, τις συνέχειες, τις ανακολουθίες, τις τροπές της».
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο δομείται η έκθεση. Ενότητες, καθεμία από τις οποίες αντιστοιχεί σε μια ποιητική συλλογή, χτίζουν την αφήγηση του βίου και του έργου του Μανόλη Αναγνωστάκη και επιχειρούν να αναδείξουν το αποτύπωμά του. "Κάθε ποιητική συλλογή, οι 'Εποχές', οι 'Συνέχειες', οι 'Παρενθέσεις' και το 'Περιθώριο', ο 'Στόχος', η 'Παιδική μούσα' και το 'Υ.Γ.', οριοθετεί μια ενότητα" μας λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Άννα Ενεπεκίδου, προσθέτοντας ότι "στο επίκεντρο καθεμιάς από τις ενότητες βρίσκονται ένα ή και δύο ποιήματα και γύρω απ' αυτά ξεδιπλώνονται η ζωή και η σκέψη του ποιητή" και τονίζοντας ότι επιδίωξη ήταν "η έκθεση να ξεδιπλώσει με οδηγό τα ποιήματά του, την εποχή, ή, αν θέλετε καλύτερα, τις εποχές στις οποίες έζησε. Ακολουθώντας τη διαδρομή της ζωής του, πιστεύω ότι ο επισκέπτης θα καταλήξει, όπως καταλήξαμε κι εμείς πραγματοποιώντας την έρευνα, ότι η παρουσία του στην κοινωνία -ποιητική, ευρύτερα πολιτιστική και πολιτική- διέπεται από συνέχειες ηθικές. Δηλαδή, έλλειψη δογμάτων κάθε λογής, ειλικρίνεια, αμεσότητα και σεβασμό".
Ο επισκέπτης της έκθεσης παρακολουθεί την πορεία του ποιητή μέσα από τους διαδρόμους και τις διαδρομές που σχεδίασε η αρχιτέκτονας Ναταλία Μπούρα με οδηγό τα τεκμήρια που ενεχείρισε από το προσωπικό του αρχείο ο γιος του Ανέστης Αναγνωστάκης, αλλά και από τις συλλογές του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης, των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, του Αρχείου της ΕΡΤ, των Φωτογραφικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου, του Βύρωνα Μήτου και του Μιλτιάδη Πολυβίου. Κομβική η συμβολή της επιστημονικής επιτροπής την οποία αποτελούν η φιλόλογος, ομότιμη καθηγήτρια ΑΠΘ Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου και στενή φίλη της οικογένειας Αναγνωστάκη, ο συγγραφέας, δημοσιογράφος Παντελής Μπουκάλας και η κριτικός λογοτεχνίας Ελισάβετ Κοτζιά.
"Να ξαναδιαβάσουμε τον Αναγνωστάκη"
«Προσπάθησα να φανούν στην έκθεση όλες οι πτυχές της ζωής του, όσο είναι αυτό εφικτό. Ο άνθρωπος που είχε μια οικογένεια, την αγάπη για την ποίηση, που είχε φίλους και ενδιαφέροντα, είχε πολιτική διαδρομή. Είναι σημαντικό να φανεί η λογοτεχνική του υπόσταση πάνω απ' όλα και σίγουρα η πολιτική του δράση» μας λέει ο Ανέστης Αναγνωστάκης, που χάρη στο συστηματικό έργο του, την ταξινόμηση και την επιμέλεια, είναι προσβάσιμο το αρχείο του ποιητή. «Το αρχείο του τροφοδοτεί την έκθεση με πλούσιο υλικό που αποτυπώνει και τις δύο αυτές πτυχές, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει και χαρακτηριστικές ψηφίδες ενός ανθρώπου με πάρα πολλές ανησυχίες. Άλλωστε, ο Αναγνωστάκης δεν ήταν μόνο ποιητής. Ήταν δοκιμιογράφος, εκδότης περιοδικού, συνεργάτης περιοδικών, σύμβουλος εκδόσεων, συλλέκτης περιοδικών, οιωνεί βιβλιοπώλης πολιτικός αρθρογράφος, σατιρογράφος, παραγωγός ραδιοφώνου, υποψήφιος βουλευτής και φυσικά ποδοσφαιρόφιλος. »Για όλα αυτά έγραφε κατά καιρούς εκτός από τα θεωρητικά και τα πολιτικά του κείμενα« υπογραμμίζει ο γιος του ποιητή. »Μακάρι να γίνει αφορμή αυτή η έκθεση να ξαναδιαβάσουμε τον Αναγνωστάκη".
Κοιτάει κατάματα τον αναγνώστη
Αν αυτή είναι η ευχή του Ανέστη Αναγνωστάκη, η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου από την πλευρά της αναδεικνύει μια άλλη, εξίσου σημαντική επιδίωξη της έκθεσης, να την επισκεφθούν νέοι άνθρωποι, μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου. «Η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη προσφέρεται κατεξοχήν για τους νέους ανθρώπους, γιατί αυτό που τη χαρακτηρίζει είναι η απόλυτη αμεσότητα» λέει, εξηγώντας ότι «ο Αναγνωστάκης κοιτάει κατάματα τον αναγνώστη, του μιλάει σε μια γλώσσα απλή, δραστική. Χωρίς όλα εκείνα τα στοιχεία που δίνουν στα ποιήματα σκοτεινότητα. Χρησιμοποιεί το εγώ, το εσύ και το εμείς κι έτσι το ποίημα έρχεται κοντά μας, γίνεται οικείο σαν να είναι γραμμένο για μας. Ο ποιητής μάς εισάγει στον κόσμο της φρίκης ενός πολέμου, στον έσχατο πόνο αλλά και στην έννοια της αντίστασης. Προσπαθεί να σώσει τα τιμαλφή που καταστρέφει ο πόλεμος και αναμφίβολα είναι όχι μόνο οι ανθρώπινες ζωές αλλά και οι αξίες. Ο ηττημένος σε έναν πόλεμο ή σε μια κοινωνική περίσταση μπορεί να αντισταθεί στην ήττα φτάνει να μη χάσει το αίσθημα της συντροφικότητας και της ανθρωπιάς».
Όλα αυτά τα στοιχεία αναδεικνύονται στην έκθεση, όπως τονίζει η Φ. Αμπατζοπούλου, «προσφέροντας έτσι εργαλεία στα νέα παιδιά να συναντηθούν μ' αυτό το σημαντικό έργο. Το υλικό της έκθεσης, όπως και τα ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη δίνουν μια θαυμάσια ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να μιλήσει στους μαθητές για την πρόσφατη Ιστορία μας, την Κατοχή, τους διωγμούς των Εβραίων, τον Εμφύλιο και τα διλήμματα του μεταπολεμικού ανθρώπου. Έτσι η έκθεση επιτυγχάνει έναν διπλό στόχο, που αφορά την ποίηση αλλά και την Ιστορία» επισημαίνει η γνωστή φιλόλογος, κάνοντας παράλληλα ιδιαίτερη μνεία στην εργασία του Ανέστη Αναγνωστάκη που «ταξινόμησε συστηματικά και μεθοδικά το ιδιαίτερα πλούσιο αρχειακό υλικό, ούτως ώστε τα τεκμήρια να είναι χρηστικά και διαδραστικά». Είναι «εξαιρετικά ευτυχές» προσθέτει η Φ. Αμπατζοπούλου, «το γεγονός ότι ο Ανέστης τιμάει με έναν τρόπο τόσο υποδειγματικό τη μνήμη των γονιών του».
Πολιτικά και ποιητικά διαχρονικά επίκαιρος
Κομβική στη ζωή και στο έργο του Μανόλη Ανανγνωστάκη η πολιτική δραστηριότητα, φωτίζεται ιδιαίτερα στην έκθεση που σύμφωνα με τον Παντελή Μπουκάλα, «επιχειρεί να αναδείξει τη διαρκή επικαιρότητα ενός στοχαστικού ποιητή και να ξαναθυμίσει την πολιτική και ποιητική ηθική του. Ο ποιητικός στοχασμός του Μανόλη Αναγνωστάκη, ενός από τους πιο ερεθιστικούς και αιρετικούς διανοητές της Αριστεράς, δεν έχει ημερομηνία λήξεως. Είναι αναγνώσιμος και αναγνωστέος σε κάθε περίοδο και πολύ περισσότερο σε μια εποχή που η Αριστερά οφείλει να ξανασκεφτεί τον εαυτό της και να ξαναδεί με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει» λέει ο γνωστός ποιητής, συγγραφέας και δημοσιογράφος, συμπληρώνοντας ότι «είναι κρίμα να δίνουμε μόνο επιμνημόσυνη αξία σε φωνές όπως αυτή του Μανόλη Αναγνωστάκη. Δεν τις τιμούμε παρά μόνο διαβάζοντες τες και ξαναδιαβάζοντας τες όχι για να απομνημονεύουμε τσιτάτα, αλλά για να μεθοδεύουμε την πράξη μας».
Κριτικός με τη βαθύτερη έννοια
Από τις διαδρομές στη ζωή και στο έργο του Αναγνωστάκη που συνθέτουν την έκθεση δεν μπορούσε να λείπει η κριτική ματιά του ποιητή, έτσι όπως αποτυπώθηκε στο έργο και την εν γένει λογοτεχνική του ενασχόληση. «Η φωνή του Μανόλη Αναγνωστάκη», επισημαίνει η Ελισάβετ Κοτζιά, «ξεχωρίζει για την απαρασάλευτη ορμή της να διατυπώνει τη γνώμη της, για την αταλάντευτη πίστη της στην έννοια του καθήκοντος, για το ανυποχώρητο σθένος της να υποστηρίζει τις αρχές της. Γι’ αυτό και υπήρξε 'κριτική' με τη βαθύτερη έννοια του όρου. Κριτική απέναντι στις απόπειρες σύνθλιψης της ατομικής υπόστασης και συντριβής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, κριτική απέναντι στις παραβιάσεις των αρχών της σοσιαλιστικής νομιμότητας μέσα στο πλαίσιο του Κομμουνιστικού Κόμματος, κριτική απέναντι στις οπισθοδρομικές αντιλήψεις για την πορεία της ποίησης και τη λειτουργία της τέχνης. Υπέρμαχος της κοινωνικής δικαιοσύνης, του ορθού λόγου και των δικαιωμάτων της ποιητικής έκφρασης, ο Μανόλης Αναγνωστάκης επιχείρησε την έκδοση ενός κριτικού περιοδικού, της υποδειγματικής 'Κριτικής' της Θεσσαλονίκης την οποία διηύθυνε από το 1959 ως το 1961. Για τρία χρόνια πάλεψε να προσφέρει ο ίδιος και η συνεργάτες του έναν μεστό πολιτικό, κοινωνικό, πνευματικό και λογοτεχνικό λόγο, χωρίς υποχωρήσεις και παραχωρήσεις. Και οικειοθελώς οδήγησε το εγχείρημά του στο τέλος του όταν διαπίστωσε ότι θα έπρεπε να αρχίσει να ρίχνει νερό στο κρασί του προκειμένου να συνεχίσει την έκδοση».
Δεκατρία χρόνια μετά τον θάνατό του, η έκθεση επαναφέρει στο προσκήνιο τον ποιητή που ανέδειξε τις πολλαπλές διαστάσεις των λέξεων και μας έδειξε ότι «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις. Να μην τις παίρνει ο άνεμος».
Ώς τα τέλη Οκτωβρίου ο εκθεσιακός χώρος του Ιδρύματος της Βουλής, στη συμβολή της Βασιλίσσης Σοφίας με τη Σέκερη, εγκιβωτίζει το σύμπαν του κορυφαίου ποιητή, αναδεικνύοντας τους σταθμούς της προσωπικής και συλλογικής πορείας του, όπως αυτή διαμορφώθηκε δυναμικά μέσα στις πολιτικές, τις κοινωνικές και τις πνευματικές συγκρούσεις της περιόδου από το 1940 ώς το 1974 αλλά και στα μεταπολιτευτικά χρόνια. Τα ποιητικά, πολιτικά και προσωπικά τεκμήρια του ποιητή, κυρίως μέσα από το αρχείο του, συνθέτουν μια έκθεση που επιχειρεί πρωτίστως να αναδείξει την ηθική στάση του ποιητή απέναντι στην ποίηση, την πολιτική, τη ζωή.
Ο εμβληματικός στίχος "Τό θέμα εἶναι τ ώ ρ α τί λές", από τον "Στόχο" του 1970, με τον οποίο ο Αναγνωστάκης ανακοινώνει τρόπον τινά την ποιητική του σιωπή, γίνεται μότο της έκθεσης, η οποία από την πλευρά της έρχεται σε μια κομβική στιγμή για το Ίδρυμα της Βουλής. "Η δυναμική καμπύλη των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος, όπως αυτή ξεδιπλώνεται τα τελευταία χρόνια, καθώς και το ανάπτυγμα των στόχων του φιλοδοξούν να συμβάλουν αφενός στην καλλιέργεια μιας ιστορικής κουλτούρας, αφετέρου στη συγκρότηση ενός δημόσιου λόγου, μάχιμου και ανήσυχου από πνευματική άποψη και την ίδια στιγμή κοινωνικά ευαίσθητου και ανοιχτού. Το Ίδρυμα στοχεύει επομένως, μέσα από το σύνολο των δράσεών του, εκδόσεις, συνέδρια, ημερίδες, εκδηλώσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και εκθέσεις, με τρόπο συστηματικό, ποιοτικό και νηφάλιο, στην ανάδειξη της διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στην πολιτική και στον πολιτισμό" μας λέει η ιστορικός Νίκη Μαρωνίτη, γενική γραμματέας του Ιδρύματος επίκουρη καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Κριτικό και αιρετικό πνεύμα
«Ο ποιητής - πολίτης Αναγνωστάκης έχει συνεχώς στραμμένο το βλέμμα και την πένα του προς την κοινωνία. Τον ίδιο αυτό στόχο συμμερίζεται και θέλει να υπηρετεί το Ίδρυμα της Βουλής» επισημαίνει η Νίκη Μαρωνίτη. Σε αυτό το πλαίσιο, η ζωή και το έργο του ποιητή «αποτελούν κατεξοχήν παράδειγμα μελέτης και σύστασης προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς η ποιητική και πολιτική του ηθική συναιρούνται στο κριτικό και αιρετικό πνεύμα του, στην αγωνιστικότητα, στον ιδιωτικό με τον δημόσιο στίβο, στην ακεραιότητα της προσωπικότητας, στη γραφή του. Μέσα από την πορεία και το έργο του ποιητή αναδύονται, άλλοτε καθαρά, άλλοτε ως σκιές, εποχές σημαδιακές, γόνιμες αλλά και βασανιστικές, γενιές, τόποι γενέθλιοι και κατοπινοί, εμπειρίες ατομικές, οικογενειακές και συντροφικές που καλύπτουν ένα βάθος χρόνου, από την Κατοχή και μέχρι την ύστερη Μεταπολίτευση. Η μικροϊστορία, μέσα από τον διασταλτικό και πρισματικό φακό της ποίησης και της κριτικής σκέψης του Μανόλη Αναγνωστάκη, συναντά την μεγάλη Ιστορία και διασταυρώνεται με τις ρωγμές, τις συνέχειες, τις ανακολουθίες, τις τροπές της».
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος με τον οποίο δομείται η έκθεση. Ενότητες, καθεμία από τις οποίες αντιστοιχεί σε μια ποιητική συλλογή, χτίζουν την αφήγηση του βίου και του έργου του Μανόλη Αναγνωστάκη και επιχειρούν να αναδείξουν το αποτύπωμά του. "Κάθε ποιητική συλλογή, οι 'Εποχές', οι 'Συνέχειες', οι 'Παρενθέσεις' και το 'Περιθώριο', ο 'Στόχος', η 'Παιδική μούσα' και το 'Υ.Γ.', οριοθετεί μια ενότητα" μας λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Άννα Ενεπεκίδου, προσθέτοντας ότι "στο επίκεντρο καθεμιάς από τις ενότητες βρίσκονται ένα ή και δύο ποιήματα και γύρω απ' αυτά ξεδιπλώνονται η ζωή και η σκέψη του ποιητή" και τονίζοντας ότι επιδίωξη ήταν "η έκθεση να ξεδιπλώσει με οδηγό τα ποιήματά του, την εποχή, ή, αν θέλετε καλύτερα, τις εποχές στις οποίες έζησε. Ακολουθώντας τη διαδρομή της ζωής του, πιστεύω ότι ο επισκέπτης θα καταλήξει, όπως καταλήξαμε κι εμείς πραγματοποιώντας την έρευνα, ότι η παρουσία του στην κοινωνία -ποιητική, ευρύτερα πολιτιστική και πολιτική- διέπεται από συνέχειες ηθικές. Δηλαδή, έλλειψη δογμάτων κάθε λογής, ειλικρίνεια, αμεσότητα και σεβασμό".
Ο επισκέπτης της έκθεσης παρακολουθεί την πορεία του ποιητή μέσα από τους διαδρόμους και τις διαδρομές που σχεδίασε η αρχιτέκτονας Ναταλία Μπούρα με οδηγό τα τεκμήρια που ενεχείρισε από το προσωπικό του αρχείο ο γιος του Ανέστης Αναγνωστάκης, αλλά και από τις συλλογές του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης, των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, του Αρχείου της ΕΡΤ, των Φωτογραφικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου, του Βύρωνα Μήτου και του Μιλτιάδη Πολυβίου. Κομβική η συμβολή της επιστημονικής επιτροπής την οποία αποτελούν η φιλόλογος, ομότιμη καθηγήτρια ΑΠΘ Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου και στενή φίλη της οικογένειας Αναγνωστάκη, ο συγγραφέας, δημοσιογράφος Παντελής Μπουκάλας και η κριτικός λογοτεχνίας Ελισάβετ Κοτζιά.
"Να ξαναδιαβάσουμε τον Αναγνωστάκη"
«Προσπάθησα να φανούν στην έκθεση όλες οι πτυχές της ζωής του, όσο είναι αυτό εφικτό. Ο άνθρωπος που είχε μια οικογένεια, την αγάπη για την ποίηση, που είχε φίλους και ενδιαφέροντα, είχε πολιτική διαδρομή. Είναι σημαντικό να φανεί η λογοτεχνική του υπόσταση πάνω απ' όλα και σίγουρα η πολιτική του δράση» μας λέει ο Ανέστης Αναγνωστάκης, που χάρη στο συστηματικό έργο του, την ταξινόμηση και την επιμέλεια, είναι προσβάσιμο το αρχείο του ποιητή. «Το αρχείο του τροφοδοτεί την έκθεση με πλούσιο υλικό που αποτυπώνει και τις δύο αυτές πτυχές, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύει και χαρακτηριστικές ψηφίδες ενός ανθρώπου με πάρα πολλές ανησυχίες. Άλλωστε, ο Αναγνωστάκης δεν ήταν μόνο ποιητής. Ήταν δοκιμιογράφος, εκδότης περιοδικού, συνεργάτης περιοδικών, σύμβουλος εκδόσεων, συλλέκτης περιοδικών, οιωνεί βιβλιοπώλης πολιτικός αρθρογράφος, σατιρογράφος, παραγωγός ραδιοφώνου, υποψήφιος βουλευτής και φυσικά ποδοσφαιρόφιλος. »Για όλα αυτά έγραφε κατά καιρούς εκτός από τα θεωρητικά και τα πολιτικά του κείμενα« υπογραμμίζει ο γιος του ποιητή. »Μακάρι να γίνει αφορμή αυτή η έκθεση να ξαναδιαβάσουμε τον Αναγνωστάκη".
Κοιτάει κατάματα τον αναγνώστη
Αν αυτή είναι η ευχή του Ανέστη Αναγνωστάκη, η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου από την πλευρά της αναδεικνύει μια άλλη, εξίσου σημαντική επιδίωξη της έκθεσης, να την επισκεφθούν νέοι άνθρωποι, μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου. «Η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη προσφέρεται κατεξοχήν για τους νέους ανθρώπους, γιατί αυτό που τη χαρακτηρίζει είναι η απόλυτη αμεσότητα» λέει, εξηγώντας ότι «ο Αναγνωστάκης κοιτάει κατάματα τον αναγνώστη, του μιλάει σε μια γλώσσα απλή, δραστική. Χωρίς όλα εκείνα τα στοιχεία που δίνουν στα ποιήματα σκοτεινότητα. Χρησιμοποιεί το εγώ, το εσύ και το εμείς κι έτσι το ποίημα έρχεται κοντά μας, γίνεται οικείο σαν να είναι γραμμένο για μας. Ο ποιητής μάς εισάγει στον κόσμο της φρίκης ενός πολέμου, στον έσχατο πόνο αλλά και στην έννοια της αντίστασης. Προσπαθεί να σώσει τα τιμαλφή που καταστρέφει ο πόλεμος και αναμφίβολα είναι όχι μόνο οι ανθρώπινες ζωές αλλά και οι αξίες. Ο ηττημένος σε έναν πόλεμο ή σε μια κοινωνική περίσταση μπορεί να αντισταθεί στην ήττα φτάνει να μη χάσει το αίσθημα της συντροφικότητας και της ανθρωπιάς».
Όλα αυτά τα στοιχεία αναδεικνύονται στην έκθεση, όπως τονίζει η Φ. Αμπατζοπούλου, «προσφέροντας έτσι εργαλεία στα νέα παιδιά να συναντηθούν μ' αυτό το σημαντικό έργο. Το υλικό της έκθεσης, όπως και τα ποιήματα του Μανόλη Αναγνωστάκη δίνουν μια θαυμάσια ευκαιρία στον εκπαιδευτικό να μιλήσει στους μαθητές για την πρόσφατη Ιστορία μας, την Κατοχή, τους διωγμούς των Εβραίων, τον Εμφύλιο και τα διλήμματα του μεταπολεμικού ανθρώπου. Έτσι η έκθεση επιτυγχάνει έναν διπλό στόχο, που αφορά την ποίηση αλλά και την Ιστορία» επισημαίνει η γνωστή φιλόλογος, κάνοντας παράλληλα ιδιαίτερη μνεία στην εργασία του Ανέστη Αναγνωστάκη που «ταξινόμησε συστηματικά και μεθοδικά το ιδιαίτερα πλούσιο αρχειακό υλικό, ούτως ώστε τα τεκμήρια να είναι χρηστικά και διαδραστικά». Είναι «εξαιρετικά ευτυχές» προσθέτει η Φ. Αμπατζοπούλου, «το γεγονός ότι ο Ανέστης τιμάει με έναν τρόπο τόσο υποδειγματικό τη μνήμη των γονιών του».
Πολιτικά και ποιητικά διαχρονικά επίκαιρος
Κομβική στη ζωή και στο έργο του Μανόλη Ανανγνωστάκη η πολιτική δραστηριότητα, φωτίζεται ιδιαίτερα στην έκθεση που σύμφωνα με τον Παντελή Μπουκάλα, «επιχειρεί να αναδείξει τη διαρκή επικαιρότητα ενός στοχαστικού ποιητή και να ξαναθυμίσει την πολιτική και ποιητική ηθική του. Ο ποιητικός στοχασμός του Μανόλη Αναγνωστάκη, ενός από τους πιο ερεθιστικούς και αιρετικούς διανοητές της Αριστεράς, δεν έχει ημερομηνία λήξεως. Είναι αναγνώσιμος και αναγνωστέος σε κάθε περίοδο και πολύ περισσότερο σε μια εποχή που η Αριστερά οφείλει να ξανασκεφτεί τον εαυτό της και να ξαναδεί με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει» λέει ο γνωστός ποιητής, συγγραφέας και δημοσιογράφος, συμπληρώνοντας ότι «είναι κρίμα να δίνουμε μόνο επιμνημόσυνη αξία σε φωνές όπως αυτή του Μανόλη Αναγνωστάκη. Δεν τις τιμούμε παρά μόνο διαβάζοντες τες και ξαναδιαβάζοντας τες όχι για να απομνημονεύουμε τσιτάτα, αλλά για να μεθοδεύουμε την πράξη μας».
Κριτικός με τη βαθύτερη έννοια
Από τις διαδρομές στη ζωή και στο έργο του Αναγνωστάκη που συνθέτουν την έκθεση δεν μπορούσε να λείπει η κριτική ματιά του ποιητή, έτσι όπως αποτυπώθηκε στο έργο και την εν γένει λογοτεχνική του ενασχόληση. «Η φωνή του Μανόλη Αναγνωστάκη», επισημαίνει η Ελισάβετ Κοτζιά, «ξεχωρίζει για την απαρασάλευτη ορμή της να διατυπώνει τη γνώμη της, για την αταλάντευτη πίστη της στην έννοια του καθήκοντος, για το ανυποχώρητο σθένος της να υποστηρίζει τις αρχές της. Γι’ αυτό και υπήρξε 'κριτική' με τη βαθύτερη έννοια του όρου. Κριτική απέναντι στις απόπειρες σύνθλιψης της ατομικής υπόστασης και συντριβής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, κριτική απέναντι στις παραβιάσεις των αρχών της σοσιαλιστικής νομιμότητας μέσα στο πλαίσιο του Κομμουνιστικού Κόμματος, κριτική απέναντι στις οπισθοδρομικές αντιλήψεις για την πορεία της ποίησης και τη λειτουργία της τέχνης. Υπέρμαχος της κοινωνικής δικαιοσύνης, του ορθού λόγου και των δικαιωμάτων της ποιητικής έκφρασης, ο Μανόλης Αναγνωστάκης επιχείρησε την έκδοση ενός κριτικού περιοδικού, της υποδειγματικής 'Κριτικής' της Θεσσαλονίκης την οποία διηύθυνε από το 1959 ως το 1961. Για τρία χρόνια πάλεψε να προσφέρει ο ίδιος και η συνεργάτες του έναν μεστό πολιτικό, κοινωνικό, πνευματικό και λογοτεχνικό λόγο, χωρίς υποχωρήσεις και παραχωρήσεις. Και οικειοθελώς οδήγησε το εγχείρημά του στο τέλος του όταν διαπίστωσε ότι θα έπρεπε να αρχίσει να ρίχνει νερό στο κρασί του προκειμένου να συνεχίσει την έκδοση».
Δεκατρία χρόνια μετά τον θάνατό του, η έκθεση επαναφέρει στο προσκήνιο τον ποιητή που ανέδειξε τις πολλαπλές διαστάσεις των λέξεων και μας έδειξε ότι «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις. Να μην τις παίρνει ο άνεμος».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου