gerontakos: H ερωτική αφύπνιση σε ένα κλασικό έργο , που ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες

Κυριακή, Οκτωβρίου 29, 2017

H ερωτική αφύπνιση σε ένα κλασικό έργο , που ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες

Το βιβλίο

ΛΟΓΓΟΣ
Τὰ κατὰ Δάφνιν καὶ Χλόην 2, 4-7
πάντα Ἔρωτος ἔργα
Για τον συγγραφέα δεν διαθέτουμε καμία πληροφορία. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι το όνομα είναι ρωμαϊκό και απαντά στη Λέσβο, ενώ η συγγραφή τοποθετείται στο τελευταίο τέταρτο του 2ου αι. μ.Χ. Το έργο του Λόγγου διαφοροποιείται από την τυπική μυθιστορηματική πλοκή, στο βαθμό που δύο βασικά στοιχεία του είδους, οι περιπλανήσεις και οι περιπέτειες, παίζουν δευτερεύοντα ρόλο. Εδώ κέντρο αλλά και κινητήριο μοχλό της αφήγησης αποτελεί η φύση, η ύπαιθρος της Λέσβου, με τις εναλλαγές των εποχών να σηματοδοτούν την πορεία προς την ωρίμανση του έρωτα των δύο νέων. Αυτή ακριβώς η σταδιακή ερωτική αφύπνιση, το μυητικό ταξίδι από την παιδική αθωότητα στον ολοκληρωμένο έρωτα αποτελεί και το πραγματικό θέμα του έργου. Πιο συγκεκριμένα η πλοκή έχει ως εξής: ο Δάφνης και η Χλόη εγκαταλείπονται από τους γονείς τους και ανατρέφονται από ποιμένες· τα δύο παιδιά μεγαλώνουν στην φύση βόσκοντας μαζί τα κοπάδια τους. Η ανέλιξη της ιστορίας στηρίζεται παράλληλα στις επεμβάσεις του θεού Έρωτα και στην επίδραση που ασκούν οι εποχές. Έτσι την άνοιξη αφυπνίζεται το ερωτικό αίσθημα, το καλοκαίρι φουντώνει, το φθινόπωρο σηματοδοτεί κρίσιμη καμπή καθώς εμφανίζονται οι τυπικές για το είδος δοκιμασίες (επιδρομές και διαδοχική απαγωγή των δύο ηρώων), ο χειμώνας τους χωρίζει προσωρινά, για να τον διαδεχθεί όμως πάλι η άνοιξη με την μύηση του Δάφνη στον Έρωτα από την Λυκαίνιον, μια νεαρή αστή· το καλοκαίρι οι δύο νέοι ξαπλώνουν μαζί γυμνοί, αλλά ο φόβος και η επερχόμενη έλευση των κυρίων τους από την πόλη το φθινόπωρο καθυστερούν την ένωση, που δεν θα αργήσει ωστόσο να πραγματοποιηθεί, αφού οι κύριοι δεν είναι άλλοι από τους γονείς του Δάφνη· θα ακολουθήσει η αναγνώριση με γνωρίσματα (αντικείμενα που βοηθούν στην αναγνώριση) και ο γάμος που θα επιτρέψει την ολοκλήρωση του έρωτα. Οι δύο ήρωες ωστόσο παρά το γεγονός ότι τώρα έχουν πλούτη και αξιοσέβαστη κοινωνική θέση θα προτιμήσουν να ζήσουν στο απλό ποιμενικό περιβάλλον, όπου μεγάλωσαν, και θα συνεχίσουν να λατρεύουν τις Νύμφες, τον Πάνα και τον Έρωτα, τις θεότητες στις οποίες είναι αφιερωμένο το μυθιστόρημα.

Στο κείμενο που ακολουθεί, η διήγηση του βοσκού Φιλητά σχετικά με την εμφάνιση του Έρωτα στον κήπο και όσα ο ίδιος ο θεός διδάσκει για την φύση και την δύναμή του είναι βαρύνουσας σημασίας. Οι δύο ερωτευμένοι πρώτη φορά αντιλαμβάνονται τι ακριβώς τους συμβαίνει, αφού ώς τώρα τα συμπτώματα του έρωτα ήταν ανεξήγητα. Η αυξημένη επίγνωση οδηγεί σε τολμηρότερες ερωτικές πρωτοβουλίες και αποτελεί όπλο απέναντι στον επερχόμενο ζοφερό χειμώνα.

Τισιανός

[2,4,1] «Σήμερα λοιπόν, καθώς μπαίνω προς το μεσημέρι, βλέπω κάτω απ᾽ τις ροδιές και τις μυρτιές ένα παιδί να βαστάει ρόδια και μυρτόκλαδα. Ήταν άσπρο σαν το γάλα και πυρρόξανθο σαν τη φωτιά, κι άστραφτε σα να ᾽χε μόλις λουστεί. Γυμνό κι ολομόναχο, έπαιζε λες κι ήταν δικός του ο κήπος να τον καρπολογάει. [2] Εγώ χύμηξα πάνω του να τον πιάσω, από φόβο μήπως ο ξετσίπωτος μου σπάσει τις μυρτιές και τις ροδιές. Αυτός ωστόσο, ευκίνητος, μου ξέφευγε δίχως δυσκολία -πότε έτρεχε ανάμεσα στις τριανταφυλλιές, πότε χωνόταν στις παπαρούνες, σαν περδικούλα. [3] Πολλές φορές έχω δυσκολευτεί κυνηγώντας κατσίκια του γάλακτος, κι άλλες φορές μ᾽ έχουν κουράσει νιογέννητα μοσχάρια -αλλά τούτο το πονηρό πλάσμα ήταν άπιαστο. Όταν απόκαμα πια, γέρος καθώς είμαι, στηρίχτηκα στο ραβδί μου και προσέχοντας μην ξεφύγει τον ρώτησα ποιανού γείτονα παιδί είναι και τι δουλειά έχει να καρπολογάει ξένον κήπο. [4] Εκείνος δε μου᾽ δωσε καμιάν απόκριση, παρά στάθηκε κοντά μου και γελώντας πολύ γλυκά μου ᾽ριχνε μυρτόκλαδα -και δεν ξέρω πώς με ξελόγιασε και μου πέρασε ο θυμός. Τον παρακάλεσα λοιπόν νά ᾽ρθει στην αγκαλιά μου δίχως φόβο πια, παίρνοντας όρκο στις μυρτιές μου ότι θα τον άφηνα ξανά και θα του ᾽δινα και μήλα και ρόδα -κι αν μου χάριζε ένα μόνο φιλί θα ᾽χε παντοτινά την άδεια να καρπολογάει τα δέντρα και να κόβει λουλούδια.

[2,5,1] Τότε έσκασε στα γέλια κι είπε με μια φωνή, που μήτε χελιδόνι βγάζει μήτ᾽ αηδόνι, μήτε και κύκνος φτασμένος στα δικά μου χρόνια: "Καθόλου δε με πειράζει να με φιλήσεις, Φιλητά,1 γιατί μ᾽ αρέσει να με φιλάνε πιο πολύ κι απ᾽ ό,τι θα σου άρεσε εσένα να ξανανιώσεις. Σκέψου ωστόσο, αν ταιριάζει τέτοιο δώρο στα χρόνια σου -[2] γιατί όσο γέρος κι αν είσαι, άμα με φιλήσεις μια φορά δε θα πάψεις να με κυνηγάς. Κι εμένα δε με πιάνει ούτε γεράκι, ούτε αετός, ούτε και πουλί πιο γοργόφτερο κι από κείνα, αν υπάρχει. Γιατί εγώ παιδί δεν είμαι, κι ας μοιάζω για παιδί. Είμαι πιο γέρος κι από τον Κρόνο,2 κι από τον ίδιο τον αιώνιο Χρόνο. [3] Σε ξέρω από τότε που ήσουν νέο παλικάρι κι έβοσκες το κοπάδι σου σκορπισμένο σ᾽ εκείνα τα βαλτολίβαδα. Στο πλάι σου ήμουν όταν καθόσουν σ᾽ εκείνες τις βελανιδιές κι έπαιζες φλογέρα, τον καιρό που ήσουν ερωτευμένος με την Αμαρυλλίδα3 -όμως εσύ δε μ᾽ έβλεπες, κι ας στεκόμουνα πολύ κοντά στο κορίτσι. Να που σου την έδωσα γυναίκα, και σου ᾽κανε παιδιά που γίνανε καλοί ζευγάδες και γελαδάρηδες. [4] Τώρα φροντίζω σα βοσκός τον Δάφνη και τη Χλόη, κι ευθύς ως τους φέρω τον ένα κοντά στον άλλον, τα ξημερώματα, έρχομαι στον κήπο σου όπου χαίρομαι τα λουλούδια και τα δέντρα και λούζομαι σε τούτες τις πηγές. Να γιατί είν᾽ όμορφα τα λουλούδια και τα δέντρα -γιατί ποτίζονται με το νερό που με λούζει. [5] Κοίτα να δεις αν έσπασε κανένα από τα δέντρα σου, αν λείπει καρπός, αν πατήθηκε ρίζα από λουλούδι, αν θόλωσε καμιά πηγή! Και να χαίρεσαι, γιατί είσαι ο μόνος άνθρωπος που του δόθηκε στα γεράματα να δει τούτο το παιδί!"

[2,6,1] Μ᾽ αυτά τα λόγια πήδηξε σαν αηδονάκι πάνω στις μυρτιές, και σκαρφαλώνοντας από κλαρί σε κλαρί μέσα από τα φύλλα ανέβηκε στην κορφή. Είδα πως είχε και φτερά στους ώμους, κι ανάμεσα στους ώμους και στα φτερά μικρό δοξάρι -κι ύστερα χάθηκαν κι αυτά κι ο ίδιος. [2] Κι εξόν αν του κάκου έχουν ασπρίσει τα μαλλιά μου, ή αν λιγόστεψαν τα λογικά μου με τα χρόνια, στον Έρωτα είστε αφιερωμένοι, παιδιά μου, κι ο Έρωτας σας φροντίζει».

[2,7,1] Τα παιδιά καταδιασκέδασαν, λες κι άκουγαν παραμύθι κι όχι σοβαρή κουβέντα, και γύρεψαν να μάθουν τι λογής πλάσμα είν᾽ ο Έρωτας, παιδί ή πουλί, και ποια η δύναμή του. Πάλι λοιπόν μίλησεν ο Φιλητάς: «Θεός είν᾽ ο Έρωτας, παιδιά μου, νέος κι όμορφος και φτερωτός. Γι᾽ αυτό και χαίρεται τα νιάτα, κυνηγάει την ομορφιά και φτερώνει τις ψυχές. [2] Η δύναμή του είναι πιο τρανή κι από του Δία: κυβερνάει τα στοιχεία, κυβερνάει τ᾽ άστρα, κυβερνάει και τους άλλους θεούς. Ούτε και σεις δεν έχετε τόσην εξουσία πάνω στα γιδοπρόβατά σας. [3] Όλα τα λουλούδια είναι φτιαγμένα από τον Έρωτα, δικό του έργο είναι τούτα τα δέντρα. Αυτός κάνει τα ποτάμια να κυλάνε, τους ανέμους να φυσάνε. [4] Έχω δει ταύρο να ερωτεύεται και να μουγκρίζει σαν να τον τσίμπησε αλογόμυγα -και τράγο ν᾽ αγαπάει γίδα και να την ακολουθάει παντού. Αλλά κι εγώ ο ίδιος ήμουν κάποτε νέος κι ερωτεύθηκα την Αμαρυλλίδα, και μήτε φαγί σκεφτόμουν μήτε ποτό άγγιζα μήτε ύπνο έβρισκα. [5] Πονούσε η ψυχή μου, χτυπούσε η καρδιά μου, μ᾽ έπιανε σύγκρυο στο κορμί. Φώναζα σα να με χτυπούσαν, σώπαινα σα νεκρός, βουτούσα στα ποτάμια σα να καιγόμουν. [6] Γύρευα βοήθεια από τον Πάνα, μιας κι ο ίδιος είχε αγαπήσει την Κουκουναριά.4 Μου άρεσε η Ηχώ, γιατί επαναλάβαινε τ᾽ όνομα της Αμαρυλλίδας ύστερα από μένα. Έκανα κομμάτια τις φλογέρες, που γήτευαν τις αγελάδες αλλά δεν μου φέρναν την Αμαρυλλίδα. [7] Για τον έρωτα δεν υπάρχει φάρμακο που να πίνεται, μήτε που να τρώγεται, μήτε που ν᾽ απαγγέλνεται με ξόρκια - παρά μόνο το φιλί και τ᾽ αγκάλιασμα και το πλάγιασμα κοντά κοντά με τα κορμιά γυμνά».

(μετάφραση Ρόδης Ρούφος)

ΣΧΟΛΙΑ

1 Ο Λόγγος δανείζεται το όνομα και τη μορφή του γέροντα βοσκού Φιλητά (Φιλίτα σύμφωνα με τις επιγραφές) από τον ομώνυμο ποιητή από την Κω (β᾽ μισό 4ου/αρχές 3ου αι. π.Χ.). ο οποίος, ακόμα κι αν δεν υπήρξε με βεβαιότητα δάσκαλος του Θεοκρίτου κατά την παραμονή του στην Αλεξάνδρεια, θεωρείται ωστόσο ότι άσκησε σημαντική επίδραση στο έργο του, καθώς επίσης στο έργο των μεταγενεστέρων ποιητών. Στη στενή σχέση του Λόγγου κυρίως με τον Θεόκριτο, αλλά και την βουκολική ποίηση γενικότερα, θα πρέπει επίσης ν᾽ αποδώσουμε το βουκολικό σκηνικό του μυθιστορήματος, πλήθος μοτίβων και λογοτεχνικών αναφορών καθώς επίσης και τη χρήση των ονομάτων του Δάφνη, της Αμαρυλλίδος κ.ά.

2 Η περιγραφή του Έρωτα στην ανθολογούμενη ενότητα εμφανίζει κοινά σημεία με την εικονογραφία του ελληνιστικού ερωτιδέα: παρουσιάζεται ως μικρό, όμορφο παιδί, γυμνό, με φτερά και δοξάρι (§§ 4, 6) και απεριόριστη εξουσία στον κόσμο των θνητών και των θεών (τόπος της δύναμης του Έρωτα, § 7.) Παράλληλα όμως θεωρείται πρωταρχική κοσμογονική αρχή, ο αρχαιότερος των θεών, που προϋπήρξε και του ίδιου του Κρόνου -αντίληψη που ανάγεται στο πλατωνικό Συμπόσιο (178b. 195b). Ο Κρόνος είναι Τιτάνας, ο νεότερος γιος του Ουρανού και της Γαίας, πατέρας του Δία. Για τους αρχαίους ο Κρόνος ήταν υπέργηρος και το όνομά του ανακαλούσε την έννοια "στα πολύ παλιά χρόνια". Το επίθετο κρονικός (αυτός που ανήκει στον Κρόνο) ήδη την κλασική εποχή σημαίνει "πανάρχαιος", "παμπάλαιος".

3 Όνομα νεαρής ποιμενίδας που απαντά στο 3ο ειδύλλιο του Θεοκρίτου.

4 Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη εκδοχή του μύθου η Πίτυς (Κουκουναριά) ήταν νύμφη την οποία, είχε ερωτευθεί ο Παν. Μία μέρα της επιτέθηκε και στην προσπάθειά της να ξεφύγει, μεταμορφώθηκε σε πεύκο. Ο μύθος είναι ενδεχομένως αιτιολογικός και εξηγεί γιατί ο Παν φέρει συνήθως στο μέτωπό του στεφάνι από πεύκο. Ο Παν (βλ. Κείμενο 159, σχόλ. 2) παίζει σημαντικό ρόλο στο μυθιστόρημα ως προστάτης των δύο ηρώων.

ΠΗΓΗ: © 2012 Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας

*Δάφνις και Χλόη - Βικιπαίδεια

**Δάφνης και Χλόη by Longus - Free Ebook (pdf /Μετάφραση: Ηλίας Βουτιερίδης) - Project Gutenberg

Ο Δάφνις και η Χλόη του Léon Bakst

Ο Δάφνις και η Χλόη του Gustave Claude Etienne Courtois

Ο Δάφνις και η Χλόη του Louis Hersent

2. Η υπέροχη μεταφορά του ειδυλλίου στον ελληνικό κινηματογράφο από τον πολυτάλαντο Ορέστη Λάσκο (1931)

Δάφνις και Χλόη (ταινία) - Βικιπαίδεια

1931 | Α/Μ | Διάρκεια: 68'

Ελληνική ταινία, σκηνοθεσία Ορέστης Λάσκος με τους: Λούση (Λουκία) Ματλή, Απόλλωνα Μαρσύα (Έντισον Βήχος - Βικιπαίδεια)

Διασκευή του ομώνυμου ειδύλλιου του Λόγγου, με έμφαση στο ερωτικό ξύπνημα των δυο εφήβων, κάτι που έκανε παγκόσμια αίσθηση στην εποχή του, καθώς πρόκειται από τις πρώτες ταινίες με σκηνές γυμνού στην ιστορία του κινηματογράφου.

Η ταινία αυτή θεωρείται η πρώτη ρεαλιστική ελληνική ταινία.
υπόθεσηΗ λυρική αίσθηση της εικόνας δημιουργεί ένα υποβλητικό κλίμα νεανικού έρωτα, με την αριστοτεχνική χρησιμοποίηση της πλαστικής ομορφιάς της Λέσβου, καθώς και των δύο νεαρών πρωταγωνιστών. Η σκηνή στη Λίμνη της Βουλιαγμένης είναι τεχνικά, από τις σημαντικότερες της εποχής, ενώ παράλληλα ο Λάσκος, πρώτος από όλους τους ευρωπαίους σκηνοθέτες, δείχνει την πρωταγωνίστριά του τελείως γυμνή. Νίκος Σαραντάκος.

Διαβάστε επίσης : Γιώργος Σαραντάκος: «(O Γιώργος Ζερβουλάκος για τον Ορ. Λάσκο)»