ΟΤΑΝ ΟΙ ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ ΜΑΣ ΤΑ ΕΛΕΓΑΝ, ΕΜΕΙΣ ΤΟΥΣ "ΓΡΑΦΑΜΕ"

Η εκχώρηση του μέλλοντος

 
Tης Ελισαβετ Kοτζια 
Η Καθημερινή(12/6/2011)

Στο προ εικοσαετίας δοκίμιό του «Η καχεξία του αστικού στοιχείου στη νεοελληνική κοινωνία και ιδεολογία» ο σημαντικός Παναγιώτης Κονδύλης (1943-1998) είχε προβλέψει με εξαιρετική ακρίβεια τη σημερινή κρίση. Στο κείμενό του που ξανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Θεμέλιο» με τον τίτλο «Οι αιτίες της παρακμής της σύγχρονης Ελλάδας» (σελ. 69) διαβάζουμε: «Ακόμα και η απλούστερη σκέψη και γνώση φανερώνει ότι εθνική ανάπτυξη μπορεί να γίνει μόνο με την αύξηση των παραγωγικών επενδύσεων, δηλαδή με τον αντίστοιχο περιορισμό της κατανάλωσης, προ παντός όταν τα καταναλωτικά αγαθά η χώρα δεν τα παράγει αλλά τα εισάγει, και για να τα εισάγει δανείζεται, δηλαδή εκχωρεί τις αποφάσεις για το μέλλον της στους δανειοδότες της. Ο δρόμος της ανάπτυξης είναι ο δρόμος της συσσώρευσης, της εντατικής εργασίας και της προσωρινής τουλάχιστον (μερικής) στέρησης, ενώ ο δρόμος της (βραχυπρόθεσμης μόνον) ευημερίας είναι ο δρόμος του παρασιτισμού και της εκποίησης της χώρας. Αυτή η άτεγκτη οικονομική αλήθεια ισχύει ανεξάρτητα από το κοινωνικό και ηθικό πρόβλημα της διανομής των βαρών και της ιεράρχησης των στερήσεων».

Στην ανάλυση που προηγείται, ο Κονδύλης, εταίρος του Ιδρύματος Ανωτάτων Σπουδών του Βερολίνου και τιμημένος με το μετάλλιο Γκαίτε και το βραβείο Χούμπολτ, αποδίδει το ορατό ήδη, από το 1991, ελληνικό αδιέξοδο σε βαθύτατα δομικά προβλήματα που αφορούν τους όρους με τους οποίους η Ελλάδα εισήλθε στη νεωτερικότητα. Διαφωνεί με τις ιστορικές μελέτες οι οποίες διέγνωσαν την ύπαρξη εθνικής αστικής τάξης και αστικών σχέσεων εκεί όπου βιοτέχνες και καραβοκύρηδες της προεπαναστατικής περιόδου παρήγαν κι εμπορεύονταν αγαθά έξω από το οικονομικό κύκλωμα της γεωργίας. Και εφαρμόζοντας μιαν αυστηρότατη εννοιολόγηση του όρου «αστικός», προκρίνει τη χρησιμοποίησή του μόνον στις περιπτώσεις όπου, σύμφωνα με τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα, υπήρξε πρωταρχική συσσώρευση, τροφοδοσία σε μιαν αδιάσπαστη συνέχεια της εκμηχάνισης και της εκβιομηχάνισης, ανάπτυξη εργαλειακού λογισμού και απρόσωπων εργασιακών σχέσεων, καθώς και μια αίσθηση αστικής αυτοσυνείδησης την οποία προσωποποίησε στα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης η μορφή του βιομήχανου ως καινοτόμου φορέα και πρακτικού μετουσιωτή του πνεύματος της σύγχρονης επιστήμης.

Ελάχιστες από τις προϋποθέσεις αυτές κάλυψαν οι ελληνικές παραγωγικές και εμπορικές δραστηριότητες καθώς, σύμφωνα με τον Κονδύλη, διατηρήθηκε ο παραδεδομένος κλοιός των πατριαρχικών σχέσεων και της πατριαρχικής νοοτροπίας, συντηρήθηκαν τα προκαπιταλιστικά κίνητρα του κοινωνικού γοήτρου, ενώ οι εργασιακές σχέσεις συνέχισαν να διέπονται από τους άγραφους νόμους της υπακοής με αντιπαροχή την προστασία. Υπό αυτά τα δεδομένα το ελληνικό εμπορικό - παραγωγικό σχήμα δεν μπόρεσε να μετεξελιχθεί σε πυρήνα αυτενεργής καπιταλιστικής οικονομίας. Με αποτέλεσμα την ασυνέχεια και τη σπασμωδικότητα, τη μεταφύτευση αποσπασματικών και επιφανειακών μόνον στοιχείων αστικού πολιτισμού, χωρίς καμιά συνεκτική κοσμοθεώρηση ικανή να εμπνεύσει μια σταθερή συμπεριφορά με αποκλειστικά αστικά γνωρίσματα. Ακολούθησαν πολλές αγκυλώσεις. Εισαγωγή βασιλευόμενου κοινοβουλευτισμού στον 19ο αιώνα όχι σαν αναπόδραστη απόρροια εσωτερικών διεργασιών· μετεξέλιξη των πατριαρχικών σχέσεων προστάτη/προστατευομένου σε πελατειακές σχέσεις πολιτικού/ψηφοφόρου· ύπαρξη ενός έθνους ευρύτερου από το κράτος και επομένως αδιάφορου για μια σύγχρονη θεσμική οργάνωση· διόγκωση του κράτους όχι ως εντολοδόχου του γενικού συμφέροντος αλλά ως κέντρου ικανοποίησης μερικών συμφερόντων· επικράτηση τέλος ενός νεφελώδους ελληνοκεντρισμού έτσι ώστε να συνενώνει υπό τη σκέπη του τις ετερογενείς εσωτερικές δυνάμεις. Φτάνουμε λοιπόν στη σημερινή μεταμοντέρνα μαζική δημοκρατία όπου ο λαϊκισμός έτσι ή αλλιώς ενδημεί. Σε συνδυασμό με τα πατροπαράδοτα νεοελληνικά κοινωνικά και ψυχολογικά γνωρίσματα του αυτόχθονος πελατειακού συστήματος, η ανεξέλεγκτη μεταπολιτευτική δημαγωγία που γνωρίσαμε, ήταν, κατά τον Κονδύλη, αναπόδραστη γιατί την επιθυμούσαν ακριβώς εκείνοι προς τους οποίους απευθυνόταν. Και εφ' όσον οι πελατειακές ανάγκες απαιτούσαν επίπεδα κατανάλωσης ανώτερα από τις παραγωγικές δυνάμεις της χώρας, η ήδη αντιοικονομική λειτουργία του πολιτικού συστήματος κατάντησε να αποτελεί το βασικό εμπόδιο στην εθνική και οικονομική ανάπτυξη. (Οσον αφορά τον πρόσθετο τίτλο του δοκιμίου, αναρωτιέμαι αν είναι απολύτως ακριβής, καθώς ο όρος παρακμή μας παραπέμπει είτε σε κάποια προϋπάρχουσα ακμή της σύγχρονης Ελλάδας, είτε σε κάποιας μορφής συνέχεια με την αρχαία Ελλάδα, η οποία ωστόσο δεν τεκμαίρεται στη σκέψη του Κονδύλη.)

ekotzia@yahoo.gr