Το πρόβλημα του μήκους.

John Harrison
(1693-1776)

Η ομάδα ΘΑΛΗΣ+ΦΙΛΟΙ

σας προσκαλεί στην ομιλία του
ΔΗΜΗΤΡΗ ΡΩΣΣΙΚΟΠΟΥΛΟΥ
Διπλωματούχου Αγρονόμου Τοπογράφου Μηχανικού (Α.Π.Θ., 1980) Διδάκτορα Αγρονόμου Τοπογράφου Μηχανικού (Α.Π.Θ., 1986)

θέμα:
Το πρόβλημα του μήκους.
Η μαθηματική ιστορία.

Παρασκευή,
8 Φεβρουαρίου 2008, στις 20:00
στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης
(Πλατεία Ιπποδρομίου, τηλ. 2310. 264668)

Περίληψη

Το πλάτος ενός τόπου μπορεί να υπολογισθεί από τις μετρήσεις της γω­νίας ύψους του ουράνιου πόλου και από τις μετρήσεις της σκιάς του ήλιου με τη βοήθεια του γνώμονα. Πιο βολικές είναι οι μετρήσεις των ζενι­θίων γω­νιών του ήλιου το απόγευμα των ισημεριών, οπότε οι ακτίνες του ήλιου είναι παράλληλες με τη διεύθυνση του Ισημερινού.
Το πρόβλημα του μήκους είναι δυσκολότερο. Ο Ίππαρχος αναφέρει ότι η διαφορά του μήκους δύο τόπων δεν μπορεί να βρεθεί με κανέναν άλλο τρόπο, παρά με τις διαφορές των τοπικών χρόνων που υπολογίζονται από τις εκλείψεις της σελήνης. Ο Πτολεμαίος αργότερα έχει την ίδια άποψη με τον Ίππαρχο, θεωρώντας ότι αυτά που προκύπτουν από την εφαρμογή αστρο­νομικών μεθόδων, πρέπει να προτιμώνται από τις αφηγήσεις των τα­ξι­διωτών. Παρά τις αναφορές αυτές το μήκος παραμένει μια αβέβαιη ποσό­τητα μέχρι τον 18ο αι. Xιλιάδες ναυτικοί χάνονται επειδή δεν μπορούν να προσδιορίσουν τη θέση του πλοίου και να χαράξουν την πορεία του.
Εντωμεταξύ άρχισαν να προσφέρονται μεγάλες αμοιβές πρώτα από τους Ισπανούς βασιλιάδες, τον Φίλιππο Ι το 1567 και τον Φίλιππο ΙΙΙ το 1598, ύστερα από την Ολλανδική κυβέρνηση περίπου το 1600, και το βρετανικό Κοινοβούλιο το 1714, σε όποιον ανακάλυπτε μια μέθοδο προσδιορισμού της θέσης του πλοίου εν πλω. Από τον Γαλιλαίο ως τον Νεύτωνα, μαθηματικοί, αστρονόμοι, χαρτογράφοι, κατασκευαστές οργάνων ρίχτηκαν στον αγώνα του μήκους.
Οι λύσεις που προτάθηκαν ήταν: υπολογισμός του μήκους από τις σεληνιακές αποστάσεις, ο συσχετισμός του μήκους με τη μαγνητική απόκλιση της πυξίδας, η αξιοποίηση του εκκρεμούς στην ωρολογοποιία και στην κατασκευή ενός θαλάσσιου χρονομέτρου.
Το ναυτικό χρονόμετρο τελικά δεν έχει σχέση με το εκκρεμές και έγινε πράξη από έναν ταπεινό Άγγλο μηχανουργό, τον John Harrison, που πήρε το βραβείο του Αγγλικού Κοινο­βουλίου των 20.000 λιρών με το τέταρτο ναυτικό χρονόμετρο που κατασκεύασε. Η επιτροπή του μήκους όμως βράβευσε και δύο μεγάλους μαθηματικούς: τον Leonard Euler, για την εργασία του σχετικά με την κίνηση της σελήνης, και τον Tobias Mayer, για τους ειδικούς πίνακες που συνέταξε βασισμένος στη θεωρία του Euler.
Μελετώντας προσεκτικά την ιστορία των μαθηματικών μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί τη λύση δεν την έδωσαν ο Huygens, o Newton, o Clairaut ή ο Euler και γιατί όλη η υπόθεση του μήκους ήταν τελικά μια μαθηματική περιπέτεια που άφησε πίσω της σημαντικό έργο, είχε όμως απρόσμενο τέλος για τους μεγάλους των επιστημών.

Πληροφορίες
www.thalesandfriends.org
ή
στην
Κατερίνα Καλφοπούλου: 6948309722, 2310216903